Αραγε πόσοι συμπολίτες μας δεν έχουν πέσει οικονομικά θύματα αετονύχηδων οι οποίοι τους υποσχέθηκαν τρελές αποδόσεις στο Χρηματιστήριο ή απλώς έχασαν λεφτά μη γνωρίζοντας πού τοποθετούσαν τις οικονομίες τους (π.χ. σε σύνθετα επενδυτικά προϊόντα); Πόσο άλλοι δεν πληρώνουν ακόμη ακριβά τις επιλογές τους να πάρουν π.χ. στεγαστικά δάνεια σε ελβετικό φράγκο χωρίς να γνωρίζουν το παιχνίδι των ισοτιμιών;
Πέρα από την απληστία, που είναι ο χειρότερος σύμβουλος όταν κάποιος λαμβάνει οικονομικές αποφάσεις για τη ζωή του, το δεύτερο πιo επικίνδυνο χαρακτηριστικό είναι η άγνοια ή, όπως λένε οι οικονομολόγοι και οι τραπεζίτες, ο «χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός».
Το φαινόμενο αυτό καταγράφηκε στην παγκόσμια Ερευνα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού από τη Standard & Poor’s, η οποία διαπίστωσε ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κατά μέσο όρο το 52% των ενηλίκων ήταν χρηματοοικονομικώς εγγράμματοι, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στη Βόρεια Ευρώπη και τα χαμηλότερα στον Νότο.
Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 45%, που σημαίνει ότι το υπόλοιπο 55% δεν είχε βασικές οικονομικές γνώσεις. Αυτές ξεκινούν από τις ηλεκτρονικές πληρωμές (e-πληρωμές), που έχουν μπει για τα καλά στις ζωές μας, και φθάνουν μέχρι την επιλογή συνταξιοδοτικού προγράμματος.
Ο ορισμός
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βασίζεται στον συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων, συμπεριφοράς και νοοτροπίας που πρέπει να διαθέτει ένα άτομο προκειμένου να μπορεί να λαμβάνει αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ευημερίας του.
Η έλλειψη των ανωτέρω μπορεί να εμποδίσει τα άτομα να διαχειριστούν σωστά τα οικονομικά τους, με αρνητικές συνέπειες, όπως είναι ο υπερβολικός δανεισμός και ο χρηματοοικονομικός αποκλεισμός.
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα είναι λιγότερο ευάλωτα στην εκμετάλλευση ή εξαπάτηση, λιγότερο επιρρεπή σε υπερβολικό δανεισμό, πιο αποτελεσματικά στον προγραμματισμό συνταξιοδότησης, συμμετέχουν πιο συχνά στις χρηματοπιστωτικές αγορές και χρησιμοποιούν περισσότερο τη χρηματοοικονομική τεχνολογία.
Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι καθοριστικός παράγοντας για τη χρηματοοικονομική ένταξη, η οποία με τη σειρά της μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας και στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Ωστόσο, αρκετές μελέτες δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν επαρκείς βασικές οικονομικές γνώσεις όσον αφορά π.χ. στον υπολογισμό ή στην κατανόηση των επιτοκίων, στην κατανόηση της έννοιας του πληθωρισμού και της διαφοροποίησης του κινδύνου.
Καμπανάκι και από τον ΟΟΣΑ
Τα αποτελέσματα ερευνών του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι λιγότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού στις χώρες της G20 είναι χρηματοοικονομικώς εγγράμματα άτομα, με το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού να είναι πολύ πιο έντονο στις γυναίκες και στους νέους, όπως φαίνεται και από άλλες αντίστοιχες μελέτες ανά τον κόσμο.
Για ποιους λόγους ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός, δηλαδή η απόκτηση οικονομικής γνώσης, είναι σημαντικός για τους πολίτες;
Μιλώντας στο 4ο Συνέδριο του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, υπογράμμισε ότι «στη σημερινή πολύπλοκη χρηματοοικονομική πραγματικότητα, οι χρηματοοικονομικές γνώσεις είναι οι πλέον απαραίτητες για τους πολίτες όλων των ηλικιών».
Οι λόγοι είναι οι εξής:
1. Λήψη τεκμηριωμένων χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός εφοδιάζει τα άτομα με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων σχετικά με τα προσωπικά τους χρηματοοικονομικά. Τους βοηθά να κατανοήσουν έννοιες όπως ο προϋπολογισμός, η αποταμίευση, η επένδυση και ο δανεισμός. Με ένα υψηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, τα άτομα μπορούν να κάνουν πιο ενημερωμένες επιλογές σχετικά με τα χρήματά τους, οδηγώντας σε βελτιωμένη χρηματοοικονομική ευημερία.
2. Διαχείριση προσωπικών χρηματοοικονομικών. Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός επιτρέπει στα άτομα να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα προσωπικά τους χρηματοοικονομικά. Τους εξοπλίζει με τις κατάλληλες δεξιότητες ώστε να είναι σε θέση να δημιουργούν και να τηρούν έναν προϋπολογισμό, να παρακολουθούν τα έξοδά τους, να θέτουν χρηματοοικονομικούς στόχους και να αποδίδουν προτεραιότητα στις δαπάνες τους. Αυτό τα βοηθά να αποφύγουν περιττά χρέη, να μειώσουν το χρηματοοικονομικό άγχος και να εργαστούν για την επίτευξη των χρηματοοικονομικών στόχων τους.
3. Αποφυγή χρηματοοικονομικών παγίδων. Η έλλειψη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να κάνει τα άτομα ευάλωτα σε οικονομικές απάτες, ληστρικούς δανεισμούς ή άλλες χρηματοοικονομικές παγίδες. Με ένα υψηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, τα άτομα μπορούν να αναγνωρίσουν καλύτερα και να αποφύγουν τις απάτες, να κατανοήσουν τους κινδύνους που σχετίζονται με ορισμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα και να λάβουν πιο συνετές αποφάσεις για τα χρήματά τους.
4. Προγραμματισμός για το μέλλον. Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βοηθά τα άτομα να σχεδιάζουν για το μέλλον, κατανοώντας έννοιες όπως ο συνταξιοδοτικός σχεδιασμός, η ασφάλιση και ο προγραμματισμός της ακίνητης περιουσίας τους. Τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν τις κατάλληλες μακροπρόθεσμες χρηματοοικονομικές αποφάσεις, όπως η αποταμίευση για τη συνταξιοδότηση, η δημιουργία κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης και η προστασία των περιουσιακών τους στοιχείων. Εχοντας κατανοήσει σωστά τις παραπάνω έννοιες, μπορούν έπειτα να εργαστούν για την επίτευξη της μακροπρόθεσμης χρηματοοικονομικής τους ασφάλειας και σταθερότητας.
5. Οικονομική σταθερότητα. Οι χρηματοοικονομικώς εγγράμματοι πολίτες συμβάλλουν στη συνολική οικονομική σταθερότητα ενός έθνους. Οταν τα άτομα έχουν μια καλή αντίληψη των προσωπικών χρηματοοικονομικών, είναι λιγότερο πιθανό να αθετήσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις, να εμπλακούν σε επικίνδυνες χρηματοοικονομικές συμπεριφορές ή να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα συστήματα κοινωνικών παροχών. Αυτό οδηγεί σε ένα πιο υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα και μια πιο σταθερή οικονομία.
6. Ενδυνάμωση και ανεξαρτησία. Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ενδυναμώνει τον πολίτη, έτσι ώστε να είναι σε θέση να πάρει τον έλεγχο της χρηματοοικονομικής ζωής του και να γίνει πιο ανεξάρτητος. Τον βοηθά να χτίσει την αναγκαία αυτοπεποίθηση σχετικά με τη διαχείριση των χρημάτων του, να διαπραγματευτεί καλύτερους όρους για δάνεια και να πλοηγηθεί με ασφάλεια στο περίπλοκο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αυτή η ενδυνάμωση τού επιτρέπει να κάνει επιλογές που ευθυγραμμίζονται με τους χρηματοοικονομικούς στόχου και τις φιλοδοξίες του. Συνολικά, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι ζωτικής σημασίας για τους πολίτες, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα προσωπικά τους χρηματοοικονομικά, να αποφεύγουν τις χρηματοοικονομικές παγίδες, να σχεδιάζουν για το μέλλον, να συμβάλλουν στην οικονομική σταθερότητα και να αποκτούν ενδυνάμωση και ανεξαρτησία χωρίς αποκλεισμούς.
Ως εκ τούτου, η ενίσχυση της οικονομικής και χρηματοοικονομικής γνώσης των πολιτών είναι ιδιαίτερης σημασίας και σπουδαιότητας για τις σύγχρονες κοινωνίες, και έχει καταστεί ουσιαστική και μακροπρόθεσμη προτεραιότητα πολιτικής για πολλά κράτη, με τις Κεντρικές Τράπεζες και άλλες εποπτικές αρχές να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή.
Μάθημα στα σχολεία
Ο πιο ασφαλής τρόπος για να περάσει η ελληνική κοινωνία σε άλλο μορφωτικό επίπεδο, πέρα από τα σεμινάρια για τις «e-πληρωμές» και τη ζωή «Χωρίς Μετρητά;», που απευθύνονται σε μαθητές Λυκείου (οι οποίοι, προφανώς, γνωρίζουν τα πάντα γύρω από τις ηλεκτρονικές συναλλαγές), είναι οι μόνιμες παρεμβάσεις για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας στα σχολεία.
Οπως προτάθηκε από τους ομιλητές στο συνέδριο, μια λύση θα ήταν η ένταξη μαθήματος χρηματοοικονομικής παιδείας στα προγράμματα διδασκαλίας της πρωτοβάθμιας αλλά και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό μπορεί να συμβάλει ώστε οι μαθητές να εξοικειωθούν με βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες, που θα τους βοηθήσουν να λαμβάνουν σωστές χρηματοοικονομικές αποφάσεις αργότερα στη ζωή τους.