Λαμβάνοντας υπόψη τους σχεδόν 3 δισ. ενεργούς χρήστες (ανά μήνα) του Facebook ή τους περισσότερους από 250 εκατ. χρήστες του Twitter, αναμφίβολα υστερεί σημαντικά, τουλάχιστον αριθμητικά. Αλλά τις τελευταίες ημέρες, κυρίως λόγω της κρίσης που προκάλεσε η απόκτηση του Twitter από τον Ελον Μασκ, η πλατφόρμα microblogging ονόματι Mastodon (Μαστόδοντας) βλέπει τους χρήστες της να αυξάνονται από λίγες εκατοντάδες χιλιάδες σε μερικά εκατομμύρια, αλλά και πολλούς να βασίζουν πάνω της τις ελπίδες τους όσον αφορά το μέλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Περί τίνος, όμως, πρόκειται ακριβώς; To Mastodon είναι μεν ένα κοινωνικό δίκτυο όπως το Twitter, που επιτρέπει την ανταλλαγή μικρομηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο, αλλά δεν είναι μια επιχείρηση που αποσκοπεί στο κέρδος. Είναι μια ΜΚΟ αποκεντρωμένη και συμμετοχική, ένα δίκτυο ιδιωτικών σέρβερ οι οποίοι λειτουργούν με ένα κοινό λογισμικό ανοιχτού κώδικα, δίχως αλγορίθμους που συμβάλλουν στη δημιουργία των αποκαλούμενων «θαλάμων αντήχησης».
Πατέρας του Mastodon είναι ο Εουτζεν Ρότσκο, ένας γεννημένος στη Ρωσία (το 1993) γερμανός προγραμματιστής, ενώ το εναλλακτικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης υπάρχει από το 2016 και έως σήμερα δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές. Πλέον, όμως, πολλές κοινότητες, μεταξύ των οποίων και ο κλάδος των δημοσιογράφων, σκέφτονται να εγκαταλείψουν το Twitter και, λόγω της ιδιαίτερης, αποκεντρωτικής δομής του, θα μπορούσε να είναι το Mastodon ο τελικός τους προορισμός: ένα σύνολο από ξεχωριστές αλλά διασυνδεδεμένες κοινότητες, με την καθεμία να εστιάζει σε όποια θέματα επιθυμεί και να ορίζει, ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες, ποιες αναρτήσεις επιτρέπονται και ποιες όχι.
Σε κάποιους σέρβερ επιτρέπονται, για παράδειγμα, αναρτήσεις ερωτικού περιεχομένου, σε άλλους απαγορεύονται, και ενώ ενδέχεται οι περισσότεροι να έχουν υιοθετήσει ένα πλαίσιο που απαγορεύει τη ρητορική μίσους, μπορεί να εμφανιστούν σέρβερ που να την επιτρέπουν. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι οι διαχειριστές ενός σέρβερ μπορούν να αποκλείουν άλλους σέρβερ, με των οποίων τις πρακτικές και το περιεχόμενο διαφωνούν.
Αυτές οι κοινότητες (σέρβερ) είναι «ομοσπονδιακά» οργανωμένες σε ένα δίκτυο, έτσι ώστε, αφού επιλεγεί μια κοινότητα, να μπορεί ο χρήστης της πλατφόρμας να παρακολουθεί άμεσα τις αναρτήσεις χρηστών άλλων κοινοτήτων. Μια σημαντική διαφορά με το Twitter είναι ότι στο Mastodom δεν υπάρχει κάποιος αλγόριθμος που να προωθεί τις αναρτήσεις που συγκεντρώνουν την προσοχή άλλων χρηστών. Αντιθέτως, ο κάθε χρήστης βλέπει μια λίστα με τις αναρτήσεις, κατά χρονολογική σειρά, όλων όσων ακολουθεί.
Σε ανταπόκρισή του, όμως, από τη Νέα Υόρκη, ο Μάσιμο Γκάτζι της Corriere della Sera, γράφει πως μια πρώτη έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση της σχολής δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Columbia μετρίασε τον ενθουσιασμό: παρακολουθώντας το εγχείρημα του αμερικανού δημοσιογράφου Ανταμ Ντέιβιντσον, ο οποίος δημιούργησε την Journa.host, μια κοινότητα με 1.300 χρήστες, δημοσιογράφους κυρίως, οι συντάκτες της Columbia Journalism Review διαπίστωσαν πως τουλάχιστον άλλες 45 κοινότητες του Mastodon την απομόνωσαν, εξαπολύοντας διάφορες κατηγορίες.
«Υπάρχουν εκείνοι που δεν θέλουν να ανοίξουν τις πόρτες σε δημοσιογράφους που παρουσιάζονται ως κυνικοί κυνηγοί κλικ, αυτοί που κατηγορούν τον Τύπο για συστηματική παρανόηση των γεγονότων και εκείνοι που υποστηρίζουν πιο ριζοσπαστικές θεωρίες, αντιμετωπίζοντας τους επαγγελματίες του Τύπου ως λεπρούς, ως θιασώτες του “καπιταλισμού της επιτήρησης” ή “προπαγανδιστές της κύριας τάσης”», συνοψίζει ο ιταλός δημοσιογράφος.
Με λίγα λόγια, εάν ένας μεγάλος αριθμός κοινοτήτων στραφεί εναντίον συγκεκριμένων άλλων, τότε καθίσταται σχεδόν αδύνατο για αυτές τις κοινότητες να προσεγγίσουν όλους τους χρήστες της πλατφόρμας. Στο Mastodon, λοιπόν, μπορεί να μην υπάρχουν αλγόριθμοι που να προωθούν στους χρήστες μόνο μηνύματα που ενισχύουν τις όποιες πεποιθήσεις τους και τους ωθούν να έχουν σχέσεις μόνο με εκείνους που σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο και συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις, αλλά υπάρχουν άνθρωποι επιρρεπείς στον εξοστρακισμό, που κάνουν ουσιαστικά το ίδιο πράγμα, όχι προωθώντας όσους σκέφτονται πανομοιότυπα, αλλά αποκλείοντας όσους σκέφτονται διαφορετικά.