Οι αγρότες στην Ευρώπη αντιδρούν για τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), για τη διογκούμενη γραφειοκρατία, για το αυξανόμενο κόστος του ντίζελ κίνησης, την καθυστερημένη καταβολή των επιδοτήσεων της ΕΕ και τον ανταγωνισμό από τις εισαγωγές. Πόσο τους καταλαβαίνουμε οι υπόλοιποι, εμείς οι κάτοικοι των πόλεων, στο Παρίσι, το Βερολίνο, τη Μαδρίτη και την Αθήνα όταν παρακολουθούμε στην τηλεόραση τις κινητοποιήσεις τους ή αγανακτούμε κολλημένοι στην κίνηση όταν κατεβαίνουν στο κέντρο των πόλεων;
Είναι για εμάς οι αγρότες οι εκπρόσωποι μας ταλαιπωρημένης τάξης που μας θυμίζουν τον πατροπαράδοτο τρόπο ζωής της υπαίθρου ή μια προνομιούχα ομάδα συμφερόντων που απαιτεί προνόμια εις βάρος μας; Σκέψεις σαν κι αυτές γίνονται αυτές τις ημέρες σε πολλές χώρες της Ευρώπης καθώς το αγροτικό ζήτημα είναι πλέον πανευρωπαϊκό και εξαιρετικά επίκαιρο.
Οπως σημειώνει ο Τόνι Μπάρμπερ στους Financial Times, οι εντάσεις στην ευρωπαϊκή γεωργία είναι μεγάλες αλλά δεν αντιδρούν μόνο οι αγρότες στην Ευρώπη. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η αστυνομία έριξε δακρυγόνα για να διαλύσει τους αγρότες που ζητούσαν υψηλότερες τιμές για τις καλλιέργειές τους. Τον τελευταίο χρόνο, καταγράφηκαν παρόμοιες διαμαρτυρίες στο Μεξικό, την Κένυα και σε άλλες χώρες. Στην Ιαπωνία, ένας αγρότης πέρασε 50 χρόνια προσπαθώντας να εμποδίσει την επέκταση του αεροδρομίου Ναρίτα σε αγροτικές περιοχές έξω από το Τόκιο.
Οπως σημειώνεται στο άρθρο των Financial Times, οι παράγοντες που τροφοδοτούν την οργή των αγροτών διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά υπάρχουν και ορισμένα κοινά θέματα. Αυτά περιλαμβάνουν την αύξηση του κόστους ζωής, τις ασταθείς τιμές των γεωργικών προϊόντων και έναν τρόπο ζωής που δέχεται πιέσεις από τον οικονομικό εκσυγχρονισμό.
«Για να κατανοήσουμε τις διαμαρτυρίες στην Ευρώπη, πρέπει να εξετάσουμε διάφορα χαρακτηριστικά που καθιστούν την ευρωπαϊκή ήπειρο ξεχωριστή», γράφει ο Μπάρμπερ και εξηγεί:
—Την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ)
—Τις προσπάθειες του μπλοκ των 27 χωρών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής
—Τις επιπτώσεις, ιδίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπάρχουν περίπου 10 εκατ. αγροκτήματα στην ΕΕ, 17 εκατ. άνθρωποι εργάζονται στη γεωργία ενώ οι τομείς της γεωργίας και των τροφίμων μαζί παρέχουν σχεδόν 40 εκατ. θέσεις εργασίας (ο συνολικός πληθυσμός της ΕΕ είναι περίπου 450 εκατ.).
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έπλεξε τον περασμένο Σεπτέμβριο το εγκώμιο «των γιων και των θυγατέρων της ευρωπαϊκής γης», σημειώνοντας:
♦ «Οι Ευρωπαίοι αγρότες είναι οι θεματοφύλακες της υπαίθρου, οι προστάτες των αρχαίων εθίμων και παραδόσεων. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς είναι επίσης πρωτοπόροι ενός νέου είδους γεωργίας. Υιοθετείτε νέες τεχνολογίες, από δορυφόρους μέχρι drones, για να αυξήσετε τις αποδόσεις και να μειώσετε το κόστος».
Παράλληλα η πρόεδρος της Κομισιόν στάθηκε στο διαρθρωτικό πρόβλημα της ευρωπαϊκής γεωργίας που είναι ιδιαίτερα έντονο και στη χώρα μας: ο αριθμός των νέων που επιλέγουν μια καριέρα στη γεωργία μειώνεται συνεχώς. Οπως αναφέρουν οι FT, η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα κύμα συνταξιοδοτήσεων μεταξύ των ηλικιωμένων αγροτών. Για παράδειγμα, στη Γαλλία το 43% αγροτών θα συνταξιοδοτηθούν την επόμενη δεκαετία. Και οι προσπάθειες της ΕΕ να αντιστρέψει την τάση δεν έχουν αποδώσει.
Το μεγάλα ψάρια τρώνε τα μικρά
Είναι, λοιπόν, οι αγρότες ένα «είδος υπό εξαφάνιση» στη Γηραιά Ηπειρο; Ο ιδρυτής του think tank «Φίλοι της Ευρώπης», Ζιλ Μερίτ, σημειώνει (εδώ) πως, ναι, οι αγρότες έχουν γίνει είδος υπό εξαφάνιση. «Ο αφανισμός όλων, πέρα από τους μεγάλους γαιοκτήμονες, απειλεί με εκτεταμένη ανεργία την ύπαιθρο και με μαρασμό αμέτρητa χωριά και μικρές πόλεις. Τα δύο τρίτα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της Ευρώπης είναι οικογενειακές μικρές εκμεταλλεύσεις κάτω των πενήντα στρεμμάτων και χρεοκοπούν με ανησυχητικό ρυθμό» σημειώνει ο Μερίτ.
Ενας από τους λόγους είναι ότι η οικονομική στήριξη που λαμβάνουν μέσω της ΚΑΠ οι μικροί καλλιεργητές ωχριά μπροστά στις γενναιόδωρες επιδοτήσεις που «καταβροχθίζουν» οι πιο αποτελεσματικοί μεγαλο-γαιοκτήμονες. «Τα τέσσερα πέμπτα του συνόλου των εισοδηματικών ενισχύσεων της ΚΑΠ πηγαίνουν στις μεγαλύτερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις», προσθέτει ο γάλλος ειδικός.
Σύμφωνα με τον Guardian, «η ΚΑΠ, το σύστημα επιδοτήσεων ύψους 55 δισ. ευρώ ετησίως, στο οποίο στηρίζεται η επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης για περισσότερα από 60 χρόνια, έχει ιστορικά βασιστεί στην οικονομία κλίμακας: μεγαλύτερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις, κοινά πρότυπα».
Οπως εξηγεί η βρετανική εφημερίδα, αυτό ενθάρρυνε τη συγχώνευση δραστηριοτήτων και εξηγεί γιατί ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από το ένα τρίτο από το 2005. Χρόνο με τον χρόνο, οι μικρότερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε μια δραστηριότητα με ούτως ή άλλως χαμηλό περιθώριο κέρδους, γίνονται όλο και λιγότερο ανταγωνιστικές.
Εκτός αυτού, όπως τονίζουν οι FT, τα συμφέροντα των μεγαλύτερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων ευθυγραμμίζονται περισσότερο με εκείνα των μεγάλων ομίλων που κυριαρχούν στο παγκόσμιο εμπόριο τροφίμων.
Τριβές λόγω κλιματικής αλλαγής
Ο Βόλφγκανγκ Μίνχαου σημειώνει στον New Statesman ότι ένας από τους λόγους για την αναταραχή και τις αντιδράσεις των αγροτών είναι η αμφιλεγόμενη ευρωπαϊκή νομοθεσία που ονομάστηκε «Δίκαιο αποκατάστασης της φύσης». Ψηφίστηκε πέρυσι και θέτει απαιτητικούς στόχους για την αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων.
«Ο νόμος υποχρεώνει τις χώρες να βάλουν στην άκρη το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών τους για φυσική αποκατάσταση έως το 2030. Είναι ένας από τους λόγους για τις διαμαρτυρίες των αγροτών που λαμβάνουν χώρα σε όλη την Ευρώπη» εξηγεί ο Μινχάου. Οι αγρότες «το βλέπουν σαν ένα σχέδιο που τους επιβάλλεται από τους ανθρώπους που ζουν στις πόλεις».
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τον Guardian, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής πλήττουν φυσικά και τους ίδιους τους αγρότες: «Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν όλο και περισσότερο την παραγωγή: ορισμένοι ταμιευτήρες νερού στη νότια Ισπανία έχουν πια χωρητικότητα μόνο 4%, ενώ οι πυρκαγιές κατέστρεψαν πέρυσι περίπου το 20% των ετήσιων εσόδων των ελληνικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων».
Μετά τις αντιδράσεις, ο άνεμος στην Ευρώπη αρχίζει να φυσάει προς την αντίθετη κατεύθυνση, παρατηρεί ο Μπάρμπερ. Aπό τότε που ξέσπασαν οι αναταραχές, η ΕΕ έκανε γρήγορα παραχωρήσεις στους αγρότες, υποσχόμενη να ελαφρύνει το βάρος των περιβαλλοντικών κανόνων. «Κατά την άποψή μου, τα κέρδη της σκληρής Δεξιάς στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που έχουν οριστεί για τον Ιούνιο θα δυσχεράνουν την προσπάθεια της ΕΕ να προχωρήσει στα επόμενα βήματα που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της για μηδενικές εκπομπές άνθρακα», σημειώνει ο αρθρογράφος των Financial Times.
Οι επιπτώσεις λόγω Ουκρανίας
Σε όλα αυτά ήρθαν να προστεθούν οι έμμεσες επιπτώσεις της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Οπως εξηγεί το BBC, η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 απέκλεισε σχεδόν όλους τους εμπορικούς δρόμους στη Μαύρη Θάλασσα. Η ΕΕ παρενέβη αίροντας προσωρινά τους περιορισμούς στις εισαγωγές από την Ουκρανία και επιτρέποντας στα γεωργικά προϊόντα της χώρας να κατακλύσουν τις ευρωπαϊκές αγορές.
Οι όροι ανταγωνισμού ήταν όμως εις βάρος των καλλιεργητών της ΕΕ καθώς μια μέση ουκρανική εκμετάλλευση είναι περίπου 10.000 στρέμματα, ενώ οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές εκμεταλλεύσεις είναι κατά μέσο όρο μόλις 410 στρέμματα.
Ετσι οι τιμές σε γειτονικές χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Ρουμανία πιέστηκαν ξαφνικά προς τα κάτω και οι ντόπιοι αγρότες δεν μπορούσαν να πουλήσουν τις σοδειές τους. Την άνοιξη του 2023, τα τρακτέρ μπλόκαραν τους ίδιους πολωνικούς δρόμους που ένα χρόνο νωρίτερα ήταν γεμάτοι εθελοντές που υποδέχονταν ουκρανούς πρόσφυγες. Στη συνέχεια η ΕΕ επέβαλε εμπορικούς περιορισμούς στις εξαγωγές της Ουκρανίας προς τους γείτονές της, αλλά μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οταν η απαγόρευση έληξε, οι κυβερνήσεις των τριών χωρών ανακοίνωσαν τους δικούς τους περιορισμούς.
Συνοψίζοντας, ο Τόνι Μπάμπερ υπογραμμίζει στους Financial Times ότι σε όλη την Ευρώπη οι αγρότες αισθάνονται πως βρίσκονται στο έλεος δυνάμεων τις οποίες δεν μπορούν να ελέγξουν. Αυτές είναι οι παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις και ο ανταγωνισμός και παράλληλα οι πολιτικές των Βρυξελλών. Στο σημείο που βρισκόμαστε δεν είναι σαφές αν οι τελευταίες παραχωρήσεις της ΕΕ θα είναι αρκετές για να αλλάξουν το κλίμα.