Ποια είναι η καλύτερη ταινία όλων των εποχών;

Πριν από 70 χρόνια, η συντακτική ομάδα του περίφημου βρετανικού κινηματογραφικού περιοδικού Sight and Sound (εκδίδεται από το British Film Institute) είχε την ιδέα να ζητήσει από διάφορους κριτικούς κινηματογράφου να κατονομάσουν τις καλύτερες κατά τη γνώμη τους ταινίες όλων των εποχών, θέτοντας, έτσι τις βάσεις για τη θέσπιση μιας παράδοσης εξαιρετικά δημοφιλούς μεταξύ των κινηματογραφόφιλων όλου του κόσμου.

Πλέον, η σχετική λίστα του Sight and Sound θεωρείται η πιο έγκριτη και πολυαναμενόμενη από την κινηματογραφική κοινότητα, ενώ η εφετινή, όγδοη κατά σειρά, είναι η μεγαλύτερη που έχει καταρτιστεί ποτέ, με περισσότερους από 1.600 κριτικούς, επιμελητές, αρχειοθέτες και ακαδημαϊκούς να υποβάλλουν τις επιλογές τους για την πρώτη δεκάδα.

Το 2012, προτελευταία φορά που κυκλοφόρησε η σχετική λίστα, καλύτερη ταινία όλων των εποχών είχε αναδειχθεί ο «Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Vertigo, 1958) του Αλφρεντ Χίτσκοκ, ενώ εφέτος κορυφαίο αναδείχθηκε το φεμινιστικό φιλμ «Jeanne Dielman» της Σαντάλ Ακερμάν, με το αριστούργημα του Χίτσκοκ να πέφτει στη δεύτερη θέση και τον «Πολίτη Κέιν» (1941) να αναδεικνύεται τρίτη καλύτερη ταινία.

Το Νο1 της ανανεωμένης λίστας του 2022 είναι μια άγνωστη στο ευρύ κοινό ταινία, που αφηγείται την καθημερινότητα μιας χήρας νοικοκυράς, η οποία βιώνει τη μοναξιά, ενώ ενίοτε δέχεται άνδρες στο σπίτι της, τα απογεύματα, προκειμένου να τα βγάλει πέρα. Συγχρόνως, όμως, είναι μια ταινία που διχάζει, όχι μόνον τους χρήστες του Διαδικτύου, αλλά και τους κριτικούς και τα ΜΜΕ.

Συνοψίζοντας τις απόψεις, σε γενικές γραμμές υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν πως η «Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles», όπως είναι ο πλήρης τίτλος της, είναι «μια ανυπόφορα βαρετή ταινία, διάρκειας 3 ωρών και 21 λεπτών», ενώ οι υποστηρικτές της θεωρούν πως πρόκειται για «ένα φεμινιστικό αριστούργημα που άλλαξε τον κινηματογράφο».

Και είναι ακριβώς αυτός ο τελευταίος ορισμός η αιτία της δεύτερης ζωής μιας ταινίας που πρωτοπροβλήθηκε το 1975, χωρίς τότε να βρεθεί μεταξύ των προτιμήσεων των σινεφίλ. Οι καιροί έχουν αλλάξει και σήμερα πολλά βραβεία –από Νομπέλ Λογοτεχνίας μέχρι Χρυσούς Λέοντες και Φοίνικες– απονέμονται με κριτήριο, όχι τόσο την καλλιτεχνική αξία των έργων, όσο το μήνυμα που μεταδίδουν πάνω σε ζητήματα πολιτικά, φύλου ή προστασίας μειονοτήτων, λόγου χάρη.

Ο Μάουρο Τζερβαζίνι, κριτικός κινηματογράφου και επιμελητής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, έγραψε στο Twitter πως «η “Jeanne Dielman” είναι σίγουρα μια εξαιρετική ταινία, που προσφέρει έναν υψηλό κινηματογραφικό προβληματισμό όσον αφορά το horror vacui (τρόμος του κενού), αλλά η επιλογή της ως “καλύτερης ταινία όλων των εποχών” αποτελεί μόνο ιδεολογία. Και θα ήθελα να μάθω πόσοι από τους 1.639 ψηφοφόρους την έχουν δει πραγματικά».

Αν οι κριτικοί και οι ακαδημαϊκοί ανέδειξαν την «Jeanne Dielman» κορυφαία ταινία όλων των εποχών σχεδόν μισό αιώνα μετά την προβολή της, οι σκηνοθέτες – οι οποίοι καταρτίζουν μια δική τους, ξεχωριστή λίστα– ανέδειξαν φέτος καλύτερη ταινία το αριστούργημα (ένα από τα πολλά) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ενώ το 2012 στην πρώτη θέση είχε βρεθεί το «Tokyo Story» του Γιασουτζίρο Οζου, το οποίος εφέτος έπεσε στην τέταρτη θέση, με τον «Πολίτη Κέιν» να βρίσκεται στη δεύτερη και τον «Νονό» στην τρίτη. Οσον αφορά την «Jeanne Dielman», οι σκηνοθέτες την κατατάσσουν στην 23η θέση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η γεωγραφική κατανομή των ταινιών που επέλεξαν ως τις καλύτερες κριτικοί, επιμελητές, αρχειοθέτες και ακαδημαϊκοί: 36 αμερικανικές (περιλαμβανομένων των συμπαραγωγών), 33 γαλλικές, 14 ιταλικές, 13 ιαπωνικές, 6 βρετανικές και άλλες τόσες γερμανικές, 5 σοβιετικές, 2 από τη Σενεγάλη και από μία από Ινδία και Ιράν.

Στη λίστα περιλαμβάνονται δύο ταινίες animation, αμφότερες όχι της Disney, αλλά του εξαιρετικού Χαγιάο Μιγιαζάκι, δύο ντοκιμαντέρ (η «Shoah» του Κλοντ Λανζμάν βρίσκεται στην 27η θέση) και δύο ταινίες μικρού μήκους (περιλαμβανομένου του «La jetée» – στην 67η θέση).

Οσον αφορά τις γυναίκες, πέρα από τη Σαντάλ Ακερμάν, στην εφετινή λίστα περιλαμβάνονται επίσης η Κλερ Ντενί (με το «Beau Travail», 7η θέση), η Σελίν Σιαμά («Portrait of a Lady on Fire», 30ή θέση), η Ανιές Βαρντά (στην 67η θέση με το «Life Is a Harvest» και στην 14η θέση με την «Cléo from 5 to 7»), η Αφροαμερικανίδα Τζούλι Ντας («Daughters of the Dust», 60ή θέση), η Τζέιν Κάμπιον («The Piano», 50ή θέση), η Μπάρμπαρα Λόντεν («Wanda, 48η θέση), η Βέρα Χιτίλοβα («Daisies», 28η θέση), η Μάγια Ντέρεν («Meshes of the Afternoon», 16η θέση) κ.ά.

Στη λίστα του 2012, εκτός από την Σαντάλ Ακερμάν και την «Jeanne Dielman», η μοναδική άλλη σκηνοθέτρια ήταν η Κλερ Ντενί, και τότε όπως και εφέτος με το «Beau Travail».

Ακόμη, για πρώτη φορά εφέτος, όπως επισημαίνει ο Ρέτζι Ουγκούε των New York Times, αναγνωρίστηκε το έργο αρκετών μαύρων κινηματογραφιστών. Πριν από μία δεκαετία μοναδικός μαύρος σκηνοθέτης ήταν ο Σενεγαλέζος Τζιμπρίλ Ντιόπ Μαμπετί, με την ταινία του «Touki Bouki» του 1973 να κατέχει την 93η θέση, ενώ εφέτος οι μαύροι σκηνοθέτες είναι συνολικά επτά, μεταξύ των οποίων ο Σπάικ Λι με το «Do the Right Thing» του 1989 (27η θέση) και ο Τσαρλς Μπάρνετ με το «Killer of Sheep» του 1977, στην 43η θέση.

Σε ανάλυσή του στο ιταλικό περιοδικό Cinematografo, ο ιταλός κριτικός Λορέντσο Τσοφάνι κάνει λόγο για μια λίστα που «προτείνει μια εναλλακτική ιστορία του κινηματογράφου. Μας αρέσει που μια τέτοια λίστα αναδεικνύει μια ριζοσπαστική δημιουργό που εμπνέει γενιές δημιουργών. Και μας αρέσει το γεγονός ότι προκαλεί και κάποιες αντιπαραθέσεις, γιατί είναι αναμφισβήτητο ότι αντανακλά το πνεύμα της εποχής και κάποιες ιδεολογικές τάσεις», γράφει.

Να σημειωθεί, λοιπόν, ότι στην εφετινή λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών δεν περιλαμβάνεται πλέον το «Chinatown» του Ρομάν Πολάνσκι, ούτε κάποια του Γούντι Αλεν. Υπενθυμίζεται ότι αμφότεροι έχουν κατηγορηθεί για σεξουαλικά εγκλήματα: ο γαλλοπολωνός σκηνοθέτης πρόκειται να δικαστεί τον Μάρτιο του 2024 για δυσφήμηση της βρετανίδας ηθοποιού Σαρλότ Λιούις, η οποία τον κατηγορεί ότι τη βίασε όταν ήταν ανήλικη, ενώ ο νεοϋορκέζος επιφανής συνάδελφός του έχει απαλλαγεί από όλες τις κατηγορίες.

Οσο για τις 20 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών σύμφωνα με την εφετινή λίστα των κριτικών του Sight and Sound, είναι οι εξής:

1.  «Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles» (Σαντάλ Ακερμάν, 1975)
2. «Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Αλφρεντ Χίτσκοκ, 1958)
3. «Πολίτης Κέιν» (Ορσον Γουέλς, 1941)
4. «Tokyo Story» (Γιασουτζίρο Οζου, 1953)
5. «In the Mood for Love» (Γουόνγκ Καρ Γουάι, 2001)
6. «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» (Στάνλεϊ Κιούμπρικ, 1968)
7. «Beau Travail» (Κλερ Ντενί, 1998)
8. «Mulholland Drive» (Ντέιβιντ Λιντς, 2001)
9. «Ο άνθρωπος με την Κινηματογραφική Μηχανή» (Ντζίγκα Βερτόφ, 1929)
10. «Τραγουδώντας στη Βροχή» (Στάνλεϊ Ντόνεν και Τζιν Κέλι, 1951)
11. «Η Αυγή» (Φρίντριχ Βίλχελμ Μούρναου, 1927)
12. «Ο Νονός» (Φράνσις Φορντ Κόπολα, 1972)
13. «Ο Κανόνας του Παιχνιδιού» (Ζαν Ρενουάρ, 1939)
14. «Clèo from 5 to 7» (Ανιές Βαρντά, 1962)
15. «Η Αιχμάλωτος της Ερήμου» (Τζον Φορντ, 1956)
16. «Meshes of the Afternoon» (Μάγια Ντερν και Αλεξάντερ Χαμίντ, 1943)
17. «Close-Up» (Αμπάς Κιαροστάμι, 1989)
18. «Persona» (Ινγκμαρ Μπέργκμαν, 1966)
19. «Αποκάλυψη Τώρα» (Φράνσις Φορντ Κόπολα, 1979)
20. «Επτά Σαμουράι» (Ακίρα Κουροσάβα, 1954)