Ο αμερικανός σκηνοθέτης Στάνλεϊ Κιούμπρικ (1928-1999), όπως οι περισσότερες διάνοιες, δεν ήταν ο πιο εύκολος άνθρωπος στον κόσμο. Θα μπορούσαν να γραφτούν τόμοι ολόκληροι για το πώς «βασάνιζε» ψυχολογικά τους ηθοποιούς του, προκειμένου να πάρει από εκείνους την πιο ιδανική και την πιο οριακή ερμηνεία.
Στα γυρίσματα της εμβληματικής «Λάμψης» του 1980, η Σίλεϊ Ντιβάλ έπαθε νευρικό κλονισμό, αφού ο Κιούμπρικ απαίτησε να γυρίσει την ίδια σκηνή χωρίς σταματημό, πάνω από σαράντα φορές. Ενώ στην τελευταία του ταινία, «Μάτια ερμητικά κλειστά», πολλά έχουν ακουστεί για το πόσο καταλυτικός ήταν στο διαζύγιο του πρωταγωνιστικού ζεύγους Τομ Κρουζ – Νικόλ Κίντμαν, καθώς οι εκ βαθέων εξομολογήσεις για τη σεξουαλική τους ζωή που τους έκανε να ξεστομίσουν πριν από την έναρξη των γυρισμάτων, έφερε τελικά, την οριστική ρήξη στην πραγματική τους σχέση.
Ο κριτικός κινηματογράφου της ιταλικής εφημερίδας Corriere della Sera Πάολο Μερεγκέτι, επέλεξε πέντε από τις πιο σημαντικές ταινίες του Κιούμπρικ, επιχειρώντας να αποκωδικοποιήσει τι έκανε τη ματιά του τόσο σπουδαία, ώστε πολλοί να θεωρούν ότι το σινεμά χωρίζεται σε δύο βασικές περιόδους: την προ του Κιούμπρικ και στη μετά τον Κιούμπρικ εποχή.
«Το χρήμα της οργής» (The Killing), 1956
Πρόκειται για την ιστορία της ληστείας των ταμείων ενός ιπποδρόμου, με τον Κιούμπρικ να δείχνει από τα 28 του χρόνια ικανά δείγματα για το τι μπορούσε να κάνει στη συνέχεια. Ενα καλοδουλεμένο φιλμ νουάρ, που μιλά για την ανθρώπινη απληστία, παρουσιάζοντας τους κεντρικούς ήρωες σαν λαίμαργες καρικατούρες, που στο τέλος παίρνουν ό,τι ακριβώς τους αξίζει. Φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει και ο ρόλος-κλειδί μιας μοιραίας γυναίκας, όπως συμβαίνει σε κάθε φιλμ νουάρ που σέβεται τον εαυτό του. Η ταινία με τους μασκοφόρους ληστές ενέπνευσε δεκάδες σκηνοθέτες, μεταξύ των οποίων, ο Κουέντιν Ταραντίνο και ο Γκάι Ρίτσι.
«Σταυροί στο μέτωπο» (Paths of Glory), 1957
Το 1917 στο Γαλλικό Μέτωπο, τρεις στρατιώτες επιλέγονται στην τύχη και εκτελούνται για παραδειγματισμό, επειδή την προηγούμενη ημέρα η μονάδα τους υποχώρησε κατά την επίθεση. Ο ιταλός κριτικός χαρακτηρίζει την ταινία την «πιο σημαντική και συγκινητική αντιπολεμική ταινία όλων των εποχών, που δείχνει με τον πιο εύστοχο τρόπο τον σαδισμό εκείνου που έχει την εξουσία». Τοποθετημένη χρονικά στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξηγεί πώς μπορείς να πεθάνεις ούτως ή άλλως, όταν αρνείσαι να υπακούσεις στον μισάνθρωπο ανώτερό σου, που σε στέλνει σε αποστολή αυτοκτονίας.
«S.O.S. Πεντάγωνο καλεί Μόσχα» (Dr Strangelove), 1964
Ενας αμερικανός παράφρων στρατηγός διατάζει τα βομβαρδιστικά του να εξαπολύσουν πυρηνική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Και ενώ το Πεντάγωνο καλεί τη Μόσχα για να αντιμετωπίσουν από κοινού την ιδιόρρυθμη κατάσταση, πληροφορείται την ύπαρξη ενός μηχανισμού σοβιετικών αντιποίνων που ούτε το Κρεμλίνο είναι σε θέση να ελέγξει. Μία τρελή ταινία, που ακολουθεί την τρέλα της εξουσίας και της διαχρονικής απειλής της πυρηνικής καταστροφής. Από πυραύλους και πούρα (που αποτελούν ξεκάθαρα φαλλικά σύμβολα πίσω από τα οποία κρύβονται οι διψασμένοι για εξουσία ηγέτες), μέχρι χειρονομίες-ναζιστικά κατάλοιπα, ο Κιούμπρικ δείχνει τα δόντια του στις δύο μεγάλες υπερδυνάμεις, στους δύο αιώνιους αντιπάλους, ΗΠΑ και Ρωσία.
«Το κουρδιστό πορτοκάλι» (A Clockwork orange), 1971
Σκοτεινό, δυστοπικό, αλλά και άκρως προφητικό, αυτό το αριστούργημα του Κιούμπρικ είναι ίσως η σημαντικότερη ταινία της καριέρας του. Μία ομάδα νέων ξεσπά σε μία ολόκληρη και φαινομενικά ανυπεράσπιστη κοινωνία τα κτηνώδη της ένστικτα, βιάζοντας, κλέβοντας, ξυλοκοπώντας, καταστρέφοντας. Η σεξουαλική απελευθέρωση μετατρέπεται σε σεξουαλική απόγνωση και σε ωμή βία, από αυτήν που πλέον βλέπουμε σε καθημερινή βάση μέσα από τα δελτία ειδήσεων. Η εκδίκηση του βασικού ενόχου, τον οποίο υποδύεται αριστοτεχνικά ο Μάλκομ ΜακΝτάουελ, είναι να παρακολουθεί ξανά και ξανά, με τα μάτια που του έχει ανοίξει ορθάνοιχτα μία ειδική, ανατριχιαστική συσκευή, όλα τα δεινά του κόσμου. Μία πρόγευση όλων των ελεεινών ριάλιτι σόου και της δικτατορίας των social media θα έμελλε να κυριαρχήσει σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την προβολή της ταινίας.
«Full Metal Jacket», 1987
Η εκπαίδευση μιας ομάδας νεοσύλλεκτων πεζοναυτών, και οι εμπειρίες τους στο Βιετνάμ, όπου μεταμορφώνονται σε μηχανές πολέμου: αυτό είναι το θέμα της ταινίας που όπως αναφέρει ο ιταλός κριτικός, «αναπαριστά με τον πιο εύστοχο τρόπο την παράνοια της θεσμικής βίας, εξαιτίας της οποίας, οι απλοί στρατιώτες μετατρέπονται σε ρομπότ με φονικά ένστικτα, που μαθαίνουν να μην φοβούνται και να τρομοκρατούν τους άλλους». Μέσα από τραγικές καταστάσεις αλλά και σωτήριο, αν και κατάμαυρο χιούμορ, αποδίδεται όλη η σχιζοφρένεια μιας ανθρωπότητας που αρνείται να ζήσει ειρηνικά, αν πρώτα δεν παίξει πόλεμο.
