Πώς θα μπορούσε ο αυταρχικός ηγέτης του Κρεμλίνου να απολέσει την εξουσία έπειτα από περισσότερο από μία εικοσαετία και ποιος θα μπορούσε να τον διαδεχθεί; Αν και αντιμετωπίζει πολλά και σοβαρά προβλήματα (τεράστιες απώλειες σε άνδρες και πολεμικό υλικό και βαριές ήττες στην Ουκρανία, κοινωνική αναταραχή λόγω της επιστράτευσης στη Ρωσία) ο Βλαντίμιρ Πούτιν εξακολουθεί να είναι πανίσχυρος στο εσωτερικό της χώρας του. Ωστόσο το ενδεχόμενο να αποπεμφθεί, κάποια στιγμή με κάποιο τρόπο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποκλειστεί, εξού και το ενδιαφέρον αναλυτών και δημοσιογράφων στη Δύση για τους πιθανούς διαδόχους του.
«Ο 69χρονος αυταρχικός ηγέτης ανήλθε στην εξουσία το 2000, διαδεχόμενος τον άρρωστο Μπόρις Γιέλτσιν, έχοντας υποστηρίξει τον δεύτερο πόλεμο της Ρωσίας στην Τσετσενία. Οι πιθανότητες να απομακρυνθεί σύντομα εξακολουθούν να είναι λίγες, αλλά είναι σαφές ότι οι κλιμακούμενες επιπτώσεις από το στρατιωτικό του στοίχημα χαλαρώνουν ήδη τον έλεγχο που ασκεί και μοιάζει με μέγγενη», γράφει ο Ντάγκλας Μπασβάιν. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο του Politico τα πιθανά σενάρια σχετικά με το ενδεχόμενο απομάκρυνσης του ρώσου προέδρου από την εξουσία είναι τέσσερα ενώ οι πιθανοί διάδοχοί του δώδεκα.
Σενάριο πρώτο – Ο Πούτιν επιλέγει ο ίδιος τον διάδοχό του
Το πώς αντιμετωπίζει ο ρώσος πρόεδρος όλους εν δυνάμει πολιτικούς αντιπάλους του είναι γνωστό εδώ και καιρό. Οπως γνωστό είναι επίσης πως έκανε ό,τι ήταν απαραίτητο για να ξαναγραφτεί το σύνταγμα, ούτως ώστε να παραταθεί επ’ αόριστον η παραμονή του στην εξουσία. Οπότε οι πιθανότητες να αποσυρθεί οικειοθελώς, ορίζοντας πρώτα έναν διάδοχό του και νέο ηγέτη της Ρωσίας, «είναι λίγες αλλά όχι πλέον αμελητέες». Σε αυτό το πλαίσιο τον Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπορούσαν να τον διαδεχθούν οι εξής τρεις συν έναν στενοί συνεργάτες του:
Ο υπερκατάσκοπος – Νικολάι Πατρούσεφ
Εάν ο Πούτιν έκρινε ποτέ ο ίδιος ότι επιβάλλεται να πάρει κάποιος άλλος στα χέρια του τα ηνία της Ρωσίας, κατά πάσα πιθανότητα θα τα έδινε στον Νικολάι Πατρούσεφ, υποστηρίζουν διεθνείς αναλυτές. Καταρχάς γιατί ο ρώσος πρόεδρος και πρώην επικεφαλής της FSB (διαδόχου της KGB) και νυν γενικός γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας έχουν την ίδια κοσμοθεωρία, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η εχθρότητα προς τη Δύση και τις ΗΠΑ ειδικότερα. Μάλιστα ορισμένες απόψεις του Πατρούσεφ κρίνονται πιο ακραίες από τις απόψεις του Πούτιν. Λίγες ημέρες πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είχε κάνει λόγο για κρυφή ατζέντα της Ουάσιγκτον με στόχο «την κατάρρευση της Ρωσικής Ομοσπονδίας».
Με τον Πούτιν να περνά τον περισσότερο χρόνο του στο Κρεμλίνο, ο Πατρούσεφ έχει αναλάβει το τελευταίο διάστημα πιο ενεργό ρόλο, επισκεπτόμενος πρόσφατα την Κίνα, για παράδειγμα, ενώπιον των ολοένα αυξανόμενων κινεζικών ανησυχιών για τον πόλεμο. «Ωστόσο, η ηλικία δεν είναι με το μέρος του. Στα 71 του, είναι δύο χρόνια μεγαλύτερος από τον Πούτιν και εάν γινόταν πρόεδρος, πιθανότατα θα διαδραμάτιζε μεταβατικό ρόλο», γράφει ο συντάκτης του Politico.
Ο υπηρέτης – Ντμίτρι Μεντβέντεφ
Εάν υπάρχει κάποιος που μπορεί να εμπιστευτεί ο Πούτιν, αυτός είναι αναμφίβολα ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Το 2008 ο ρώσος πρόεδρος προσέφερε στο πρώην δεξί του χέρι από την Αγία Πετρούπολη την προεδρία της Ρωσίας, ούτως ώστε να συνεχίσει να ασκεί ο ίδιος την εξουσία, δίχως να παραβεί όλα όσα όριζε, τότε, το ρωσικό σύνταγμα σχετικά με την προεδρική θητεία. Ο Μεντβέντεφ διατήρησε την προεδρική θέση ζεστή ενώ χαρακτηρίσθηκε και ως εκσυγχρονιστής. Στη συνέχεια διετέλεσε πρωθυπουργός της πατρίδας του επί μία οχταετία πριν αναλάβει το 2020 χρέη αντιπροέδρου του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας. Οσον αφορά τον πόλεμο που μαίνεται στην Ουκρανία επιδιώκει να αναδειχθεί ως αμείλικτος κριτής της Δύσης, απειλώντας την ανά τακτά χρονικά διαστήματα με χρήση πυρηνικών όπλων. Οντας σχετικά μικρός για πολιτικός, ο 57χρονος Ντμίτρι Μεντβέντεφ θα μπορούσε να κυβερνήσει τη Ρωσία, αλλά έως σήμερα η μοίρα του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μοίρα του Πούτιν.
Ο σωματοφύλακας – Αλεξέι Ντιούμιν
Σύμφωνα με δική του μαρτυρία, ο Αλεξέι Ντιούμιν έσωσε κάποτε τον Βλαντίμιρ Πούτιν από μια καφέ αρκούδα, αδειάζοντας το υπηρεσιακό του πιστόλι στα πόδια του θηρίου, καθώς αυτό στεκόταν απειλητικά στην πόρτα ενός ορεινού καταφυγίου. Οντας απόλυτα και ατρόμητα πιστός στον πρόεδρό του, θα ήταν ιδανικός για να το διαδεχθεί, «εξασφαλίζοντας, συγχρόνως, ότι ο μεγαλύτερος σε ηλικία πολιτικός θα μπορούσε να απολαύσει μια άνετη ζωή ως συνταξιούχος και να αποφύγει να δικαστεί στη Χάγη για εγκλήματα πολέμου», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ντάγκλας Μπασβάιν.
Ο υψηλόβαθμος βετεράνος της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Προστασίας της Ρωσίας (FSO) – πρόκειται για τη ρωσική εκδοχή της Πραιτωριανής Φρουράς της αυτοκρατορικής Ρώμης – αναδείχτηκε στο πεδίο ως διοικητής των ειδικών δυνάμεων που έλαβαν μέρος στην επιχείρηση προσάρτησης της χερσονήσου της Κριμαίας το 2014. Δύο χρόνια αργότερα, ο Πούτιν τον διόρισε κυβερνήτη της περιφέρειας Τούλα ενώ στη συνέχεια εξελέγη με μεγάλη πλειοψηφία. Πολλοί θεωρούν πως ο Αλεξέι Ντιούμιν χαίρει της εύνοιας του ρώσου προέδρου όσο κανένας άλλος αλλά αυτό ακριβώς το γεγονός θα τον καθιστούσε ιδιαίτερα ευάλωτο σε μια μάχης εξουσίας εντός του Κρεμλίνου.
Η επόμενη γενιά – Ντμίτρι Πατρούσεφ
Το 2000, αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση της FSB, ο Νικολάι Πατρούσεφ χαρακτήρισε την κατασκοπευτική ελίτ της Ρωσίας ως «νέα αριστοκρατία». Σήμερα ο 44χρονος γιος του Ντμίτρι Πατρούσεφ συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο εκλεκτών εκπροσώπων της και για αυτό θεωρείται πως θα μπορούσε ακόμα και να διαδεχθεί τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Μετά την αποφοίτησή του από την ακαδημία της FSB διορίστηκε επικεφαλής της κρατικής Αγροτικής Τράπεζας της Ρωσίας ενώ το 2018 ανέλαβε το υπουργείο Γεωργίας της πατρίδας του. Παρότι οι πιθανότητες να πάρει τη θέση του Πούτιν είναι ελάχιστες, εάν διαδεχόταν ο εν λόγω κύριος τον ρώσο πρόεδρο, ενδεχομένως να περιορίζονταν και οι φόβοι της Δύσης, όσον αφορά το ενδεχόμενο να προβεί η Μόσχα σε πυρηνική κλιμάκωση του πολέμου. «Ενας κληρονομικός άρχοντας εξ ορισμού θα νοιαζόταν περισσότερο για την επιβίωσή του από όσο ένας αποτρελαμένος δικτάτορας κρυμμένος σε κάποιο υπόγειο καταφύγιο», γράφει ο δημoσιογράφος του Politico.
Σενάριο δεύτερο – Συνωμοσία στο Κρεμλίνο: Ο Πούτιν αποπέμπεται, εξουδετερώνεται ή δολοφονείται
Παρότι δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο μιας ελεγχόμενης διαδοχής, οι περισσότεροι σοβιετικοί ηγέτες άφησαν την τελευταία τους πνοή, πριν εγκαταλείψουν το αξίωμά τους. Τόσο ο Λένιν όσο και ο Στάλιν πέθαναν από φυσικά αίτια, όπως και ο Μπρέζνιεφ και οι επόμενοι δύο διάδοχοί του, ενώ ο τελευταίος εν ενεργεία ρώσος επικεφαλής του κράτους που δολοφονήθηκε ήταν ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄ το 1881. Υπήρξαν, ωστόσο, ηγέτες που αποπέμφθηκαν, ο Νικίτα Χρουστσόφ το 1964 και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το 1991. Παρότι λίγες φορές, έχουν καταγραφεί εντός του Κρεμλίνου συγκρούσεις μεταξύ δελφίνων, τις οποίες ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε περιγράψει ως «μια μάχη μπουλντόγκ κάτω από ένα χαλί».
Η Τρόικα
Περισσότερο από κάθε άλλο σοβιετική ηγέτη ο Πούτιν μοιάζει περισσότερο με τον Στάλιν, ο θάνατος του οποίου το 1953 πυροδότησε έναν αγώνα εξουσίας στο πλαίσιο του οποίου μια βραχύβια «τρόικα» διαλύθηκε με την εκτέλεση ενός από τα μέλη της, του πρώην αρχηγού της μυστικής αστυνομίας Λαβρέντι Μπέρια. Ο Χρουστσόφ έβαλε στο περιθώριο τον Γκεόργκι Μαλένκοφ το 1955 και αναδείχθηκε αδιαμφισβήτητος ηγέτης τόσο του Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και της κυβέρνησης. Εναν χρόνο αργότερα, έδωσε μια μυστική ομιλία, καταγγέλλοντας τη προσωπολατρία και αρχίζοντας, έτσι το περίφημο «ξεπάγωμα» από τα χρόνια του σταλινικού τρόμου.
Σίγουρα είναι δελεαστικό να εικάζεται ότι, εάν ο Πούτιν αποπεμπόταν, εξουδετερωνόταν ή δολοφονούταν και τη θέση του καταλάμβανε μια συλλογική ηγεσία, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποκλιμάκωση του πολέμου δια αντιπροσώπων που μαίνεται μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. «Ο πυρήνας της ελίτ είναι ενάντια στον πόλεμο. Ποτέ δεν τους άρεσε», υποστηρίζει ο Νάιτζελ Γκουλντ-Ντέιβις, πρώην πρεσβευτής της Βρετανίας στη Λευκορωσία, ο οποίος τώρα είναι ανώτερος συνεργάτης για τη Ρωσία και την Ευρασία στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
Το να εικάζεται, όμως, ποιοι θα μπορούσαν να συνωμοτήσουν κατά του Πούτιν είναι σχεδόν ανόητο, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, αλλά εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, μεταξύ των συνωμοτών θα περιλαμβάνονταν άνθρωποι που σήμερα είναι απόλυτα πιστοί στον Πούτιν: ο Νικολάι Πατρούσεφ, ο υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, ο επικεφαλής της FSB Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ και ο υπουργός Εσωτερικών Βλαντίμιρ Κολοκόλτσεφ.
Ο πρωθυπουργός – Μιχαήλ Μισούστιν
Το άρθρο 92.3 του ρωσικού συντάγματος ορίζει ότι σε όλες τις περιπτώσεις που ο πρόεδρος δεν είναι σε θέση να ασκήσει τα καθήκοντά του, αντικαθίσταται προσωρινά από τον πρωθυπουργό. Αυτό θέτει τον Μιχαήλ Μισούστιν αυτομάτως σε πλεονεκτική θέση για να αναλάβει καθήκοντα αρχηγού κράτους σε περίπτωση που ο Πούτιν αρρωστήσει σοβαρά ή δολοφονηθεί. Ο Μισούστιν, 56 ετών, ήταν ο επικεφαλής των φοροεισπρακτικών μηχανισμών της Ρωσίας, προτού διοριστεί πρωθυπουργός το 2020, όταν ο Πούτιν προώθησε εκείνες τις συνταγματικές αλλαγές που, ουσιαστικά, του άνοιξαν το δρόμο για να καταστεί δια βίου πρόεδρος της Ρωσίας.
Ο Μοσχοβίτης — Σεργκέι Σομπιάνιν
Ο δήμαρχος της Μόσχας Σεργκέι Σομπιάνιν θα μπορούσε να αναδειχθεί ως υποψήφιος για να διαδεχθεί τον Πούτιν, μόνον εάν οι διαμαρτυρίες κατά του ηγέτη του Κρεμλίνου στην πρωτεύουσα κλιμακώνονταν τόσο πολύ που δεν θα ήταν πλέον δυνατή η αντιμετώπισή τους μέσω της καταφυγής στη βία και στην καταστολή. Πάντως το εν λόγω σενάριο είναι μάλλον απίθανο, δεδομένου ότι η εναντίωση στον Πούτιν είναι αμελητέα σε σχέση με τη λαϊκή οργή που σάρωσε την Ουκρανία το 2014 και ανάγκασε τον φιλορώσο πρόεδρο της χώρας Βίκτορ Γιανουκόβιτς να παραιτηθεί.
Κατά τη διάρκεια της 12χρονης θητείας του, ο Σομπιάνιν έχει αποδείξει ότι είναι ένας διακριτικά ικανός πολιτικός, καταβάλλοντας φιλότιμες προσπάθειες για να καταστήσει τη ρωσική πρωτεύουσα πιο βιώσιμη. Ο 64χρονος δήμαρχος έχει επίσης διατελέσει κυβερνήτης της πλούσιας σε πετρέλαιο επαρχίας Τιουμέν (2001-2005), προσωπάρχης του Κρεμλίνου (2005-2008) και αναπληρωτής πρωθυπουργός (2008-2010).
Σενάριο τρίτο: «Εγχρωμη» επανάσταση – οι Ρώσοι εξεγείρονται κατά του Πούτιν
«Η παθολογική αποφασιστικότητα του Πούτιν να σβήσει την Ουκρανία από τον χάρτη πηγάζει από τον τρόμο του ότι θα μπορούσε να εξαγάγει μια “έγχρωμη” λαϊκή επανάσταση στη Ρωσία», γράφει ο Ντάγκλας Μπασβάιν. Θυμίζει επίσης ότι οι Ουκρανοί έχουν καταφέρει να αποπέμψουν την ηγεσία της χώρας τους, μέσω ειρηνικών κατά βάση συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας, όχι μία αλλά δύο φορές, κατά την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004-2005 και στις διαδηλώσεις της Euromaidan, μια δεκαετία αργότερα. Θα μπορούσε να συμβεί ποτέ κάτι παρόμοιο στη Ρωσία;
Ο κρατούμενος – Αλεξέι Ναβάλνι
Ο διάσημος ακτιβιστής κατά της διαφθοράς Αλεξέι Ναβάλνι θα ήταν ιδανικός για να ηγηθεί μιας ρωσικής έγχρωμης επανάστασης, έχοντας πρωτοστατήσει στη διοργάνωση διαδηλώσεων κατά της επιστροφής του Πούτιν στην προεδρία πριν από μια δεκαετία. Αυτές οι διαδηλώσεις – οι μεγαλύτερες στη μετασοβιετική Ρωσία – τελικά δεν πέτυχαν τον στόχο τους. Ομως ο Ναβάλνι συνέχισε να αντιμάχεται το καθεστώς Πούτιν, εστιάζοντας στην αποκάλυψη της εκτεταμένης διαφθοράς στην πατρίδα του. Το Κρεμλίνο αντέδρασε, αρχικά δηλητηριάζοντάς τον ενώ στη συνέχεια τον φυλάκισε κατηγορώντας τον, ψευδώς, για οικονομικές απάτες.
Επιδεικνύοντας εξαιρετικό θάρρος, ο Ναβάλνι συνεχίζει να αντιτίθεται στον πόλεμο πίσω από τα κάγκελα. Αλλά οι πιθανότητες να βρεθεί από το κελί στην προεδρία, όπως ο Νέλσον Μαντέλα, είναι ελάχιστες, εάν όχι ανύπαρκτες. Οι παρατηρητές μπορούν να φανταστούν ένα σενάριο στο οποίο ο Πούτιν καθαιρείται και ο επόμενος ηγέτης της Ρωσίας, προβαίνοντας σε μια κίνηση καλής θελήσεως με στόχο τη συμφιλίωση με τη Δύση, απελευθερώνει πολιτικούς κρατούμενους όπως ο Ναβάλνι, ο δημοσιογράφος Βλαντιμίρ Καρά-Μούρζα ή ο βιντεομπλόγκερ Ιλια Γιασίν. Αλλά αυτό θα ήταν μόνο το πρώτο βήμα μιας μακράς και δαιδαλώδους πορείας προς την εξουσία, σε μια χώρα όπου δεν έχουν ακόμη πραγματοποιήσει ελεύθερες ή δίκαιες εκλογές.
Ο Εξόριστος – Μιχαήλ Χοντορκόφσκι
Ο πρώην μεγιστάνας του πετρελαίου Μιχαήλ Χοντορκόφσκι είναι ένας άλλος σφοδρός πολέμιος του καθεστώτος Πούτιν που αναμετρήθηκε με τον ρώσο πρόεδρο και ηττήθηκε, καταλήγοντας να χάσει την πετρελαϊκή αυτοκρατορία της Yukos, να φυλακιστεί για 10 χρόνια και τελικά να εξοριστεί. Το ίδρυμά του, Open Russia, η λειτουργία του οποίου απαγορεύτηκε στη Ρωσία, συνεχίζει να πραγματοποιεί εκστρατείες υπέρ μεταρρυθμίσεων, ωστόσο ο ίδιος ο Χοντορκόφσκι δεν δείχνει να είναι πρόθυμος να οργανώσει μια θριαμβευτική επιστροφή στην πατρίδα του και να διαδραματίσει έναν ηγετικό ρόλο σε μια Ρωσία απαλλαγμένη από τον Πούτιν.
Ο 59χρνος ρώσος αντιφρονών υποστηρίζει σθεναρά την αντίσταση της Ουκρανίας εναντίον της Ρωσίας, προτρέποντας πρόσφατα τη Δύση να αποστείλει επιπλέον όπλα στο Κίεβο. Ωστόσο στη Ρωσία οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τον θυμούνται κυρίως ως έναν αδίστακτο επιχειρηματία ο οποίος πλούτισε υπέρμετρα κατά τη χαοτική δεκαετία του 1990, όταν μια ολιγαρχία στην οποία ανήκε και ο ίδιος, κατέστησαν ξαφνικά μεγιστάνες του πλούτου μέσω παράνομων ιδιωτικοποιήσεων που στέρησαν από τον ρωσικό λαό τη σοβιετική βιομηχανική κληρονομιά του.
Σενάριο τέταρτο: Πραξικόπημα – ο Πούτιν εκπαραθυρώνεται στρατιωτικά
Παρότι στη σύγχρονη Ρωσία δεν έχουν σημειωθεί επιτυχή στρατιωτικά πραξικοπήματα, θα ήταν λάθος να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αποπομπής του Πούτιν στο πλαίσιο μιας στρατιωτικής εξέγερσης. Αλλωστε στη Ρωσία υπάρχουν πρόσωπα που θα μπορούσαν να επωφεληθούν σε μια τέτοια συγκυρία.
Ο χασάπης – Μιχαήλ Μιζίντσεφ
Οι πολλές αποτυχίες των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στην Ουκρανία καθιστούν εκ των προτέρων ακατάλληλους ως αξιόπιστους ηγέτες μιας στάσης του στρατού και τον υπουργό Αμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σοϊγκού και τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων Βαλέρι Γκερασίμοφ. Αλλά υπάρχει ένας στρατηγός που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, σήμερα, στη Ρωσία και διαβόητος για τη βαρβαρότητά του: ο Μιχαήλ Μιζίντσεφ, επονομαζόμενος «χασάπης της Μαριούπολης». Ο Μιζίντσεφ ηγήθηκε της καταστροφικής πολιορκίας της ουκρανικής παραθαλάσσιας πόλης κατά την οποία περισσότεροι από 20.000 άμαχοι έχασαν τη ζωή τους.