Ο Βλαντίμιρ Πούτιν επεδίωξε να ανακτήσει τη χαμένη τιμή και το κύρος της Ρωσίας, ωστόσο τώρα καλείται να δώσει μάχη για την επιβίωσή του. H βάναυση και κακοσχεδιασμένη προσωπική του σταυροφορία στην Ουκρανία έχει οδηγήσει σε τέλμα τον στρατό του σε μια ξένη χώρα και τη ρωσική οικονομία στο χείλος της καταστροφής.
Επί 22 χρόνια ήταν ο απόλυτος πρωταγωνιστής στην πολιτική σκηνή της Ρωσίας, τον οποίο σχεδόν κανένας δεν τολμούσε να αμφισβητήσει. Πλέον, όμως, ολοένα περισσότεροι, Δυτικοί αλλά και Ρώσοι, όχι μόνο οραματίζονται μία Ρωσία δίχως τον Πούτιν, αλλά σκέφτονται και πώς θα μπορούσε να απαλλαγεί η χώρα το ταχύτερο δυνατό από τον άνθρωπο που την κατέστησε, αντί για υπερδύναμη, παρία της διεθνούς κοινότητας.
Κανένας δεν πίστευε ότι μια χώρα που αποτελούσε βασικό γρανάζι του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος θα αποσυνδεόταν τόσο πολύ και τόσο γρήγορα από αυτό. Οτι μια χώρα με συναλλαγματικά αποθέματα στο εξωτερικό, ύψους άνω του μισού τρισεκατομμυρίου, θα εξέταζε το ενδεχόμενο επιβολής πλαφόν στις τιμές φαρμάκων, βασικών ειδών διατροφής και βρεφικών προϊόντων. Πως μια πολεμική μηχανή που εκσυγχρονιζόταν επί χρόνια, θα σκόνταφτε σχεδόν αμέσως μετά την εισβολή της στην (κατά πολύ υποδεέστερη στρατιωτικά) Ουκρανία.
Την περασμένη Δευτέρα, ο ρώσος πρόεδρος υπαινίχθηκε ότι επιθυμεί να περιορίσει τις απώλειές του. Οι όροι που έθεσε στο Κίεβο εξακολουθούν να είναι μη ρεαλιστικοί και απαράδεκτοι, ωστόσο ενώ πριν είχε υπονοήσει ότι επιθυμεί να καταλάβει ολόκληρη την Ουκρανία για να την «αποναζιστικοποιήσει», τώρα διεκδικεί μόνο την Κριμαία και την περιφέρεια του Ντονμπάς. Εξακολουθεί, φυσικά, να σφυροκοπά τις πόλεις της Ουκρανίας, επιδιώκοντας να συνεχίσει να διαπραγματεύεται από θέση ισχύος. Αλλά η διαφαινόμενη αλλαγή στάσης του ρώσου προέδρου αποκαλύπτει ότι αναγνωρίζει και εκείνος ότι το αδιέξοδο, εάν όχι φιάσκο, στην Ουκρανία, απειλεί πλέον σοβαρά τον ίδιο και το καθεστώς του.
Αλλά με «ποιον τρόπο θα μπορούσε να απομακρυνθεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν από την εξουσία και ποιος θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει;», διερωτάται σε εκτενή ανάλυσή του στην Telegraph ο Μαρκ Γκαλεότι. Ο βρετανός συγγραφέας και πανεπιστημιακός, με ειδίκευση σε ζητήματα ασφαλείας της Ρωσίας, επισημαίνει καταρχάς ότι σε ένα σύστημα που έχει καταστεί τόσο αυταρχικό και εξατομικευμένο, οι τυπικοί μηχανισμοί μεταβίβασης της εξουσίας είναι σχεδόν άχρηστοι. Οπότε δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση ότι αρκετοί σκέφτονται εάν θα μπορούσε «η θνητότητα να κάνει τη δουλειά», γράφει χαρακτηριστικά.
Πάντως είναι γεγονός ότι όσον αφορά την υγεία του Πούτιν, ακούγονται και γράφονται πολλά. Θα μπορούσε αυτός ο φόβος της προσβολής από τον κορονοϊό, ή από οποιονδήποτε ιό, να είναι σημάδι ότι πάσχει από κάποια ασθένεια που εξασθενεί το ανοσοποιητικό του σύστημα; Το ότι είναι πρησμένο το πρόσωπό του θα μπορούσε να σημαίνει ότι υποβάλλεται σε θεραπεία με στεροειδή, ενώ κάποιο τρεμάμενο χέρι ότι πάσχει από Πάρκινσον; Μια κάποια ασθένεια ή η συνειδητοποίηση της θνητότητάς του θα μπορούσαν να εξηγήσουν και τις ριζικές αλλαγές στη διάθεσή και την ψυχοσύνθεσή του; Πώς ένας ηγέτης που ήταν πολύ πιο συνετός και προσεκτικός από όσο άφηνε να εννοηθεί, κατέστη «ένας οργισμένος ηλικιωμένος άνδρας που βιάζεται;».
Ωστόσο, εάν δεν επέμβει ο χάρος ωσάν από μηχανής θεός, θεωρείται απίθανο ο Πούτιν να αποσυρθεί οικειοθελώς. Κατά το παρελθόν είχε υπαινιχθεί ότι θα μπορούσε να ορίσει έναν διάδοχο και να λάβει ο ίδιος κάποιον τιμητικό τίτλο τύπου «πατέρας του έθνους». «Ωστόσο, σε ένα σύστημα όπου η πολιτική επισκιάζει τον νόμο, αυτό σημαίνει ότι θέτεις τον εαυτό σου στο έλεος κάποιου άλλου και ο Πούτιν δεν εμπιστεύεται εύκολα, ακόμα και στους καλύτερους καιρούς». Επιπρόσθετα, του έχει γίνει έμμονη ιδέα η θέση του στην Ιστορία, οπότε θα μπορούσε να αποσυρθεί μόνον έπειτα από κάποια μεγάλη επιτυχία, η οποία, όμως, κάθε άλλο παρά πιθανή θεωρείται πλέον.
Θεωρητικά, ο Πούτιν θα μπορούσε να απομακρυνθεί από τη θέση του μέσω του Συντάγματος. Το άρθρο 93 προβλέπει τη δυνατότητα αποπομπής για σοβαρά εγκλήματα. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, απαιτούνται όχι μόνο τα δύο τρίτα των ψήφων και στα δύο Σώματα του κοινοβουλίου, αλλά και η συναίνεση του Συνταγματικού και του Ανώτατου Δικαστηρίου, τα μέλη των οποίων είναι επίσης αφοσιωμένοι στον Πούτιν. Και εάν μεταξύ αυτών υπάρχουν και κάποιοι καιροσκόποι, δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να εξυφάνουν συνωμοσία δίχως να υποπέσει στην αντίληψη του Κρεμλίνου.
Πιστοί στον Πούτιν και επιφορτισμένοι με το να παρακολουθούν τις ελίτ είναι οι πράκτορες της διαβόητης Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) αλλά και της πιο ερμητικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Προστασίας (FSO). Στην FSO ανήκουν οι φρουροί του Κρεμλίνου και οι σωματοφύλακες του Πούτιν, ενώ καθημερινά, ανώτατο στέλεχος της υπηρεσίας ενημερώνει λεπτομερώς τον ρώσο πρόεδρο για τις όποιες εξελίξεις στους κόλπους των ελίτ.
Το πιο ακραίο σενάριο που συζητιέται ανοιχτά από κάποιους στη Δύση αφορά το ενδεχόμενο να δολοφονηθεί ο Πούτιν, αλλά σύμφωνα με τον Μαρκ Γκαλεότι είναι ελάχιστα πιθανό. Καταρχάς γιατί τα μέσα προφύλαξης του Πούτιν ξεπερνούν κάθε φαντασία, σε σημείο παράνοιας.
Ο ρώσος πρόεδρος ταξιδεύει σπανίως πλέον. Κινείται μεταξύ των ανακτόρων του και του Κρεμλίνου ενώ όποτε δεν πετάει με το προεδρικό αεροσκάφος, μετακινείται με την προεδρική λιμουζίνα την οποία συνοδεύει μια τεράστια φάλαγγα μοτοσικλετών και οχημάτων γεμάτων με πάνοπλους πράκτορες της FSO, ενώ πίσω ακολουθούν ένα ασθενοφόρο αλλά και ειδικό όχημα ηλεκτρονικού πολέμου (για να μπλοκάρει τυχόν πυροκροτητές βομβών κατά μήκος της διαδρομής και να εκτρέπει drones.) «Ωσάν μονάρχης του Μεσαίωνα, έχει έναν δοκιμαστή φαγητών, ενώ ακόμη και ο αέρας στα παλάτια του ελέγχεται διαρκώς για παθογόνα και δηλητήρια», μας πληροφορεί ο Γκαλεότι.
Το ότι ο Πούτιν πρέπει να ανησυχεί ιδιαίτερα για την επιβίωση τη δική του και του καθεστώτος επιβεβαιώνεται και από το ότι κυκλοφορούν φήμες, φαινομενικά απόλυτα αβάσιμες, ότι ο ρώσος υπουργός Αμυνας, ο σκληροπυρηνικός Σεργκέι Σοϊγκού, θεωρείται ύποπτος πραξικοπήματος.
Οι μοναδικοί θεσμοί που θα μπορούσαν να αποπέμψουν τον Πούτιν μέσω πραξικοπηματικών ενεργειών είναι οι υπηρεσίες ασφαλείας και, φυσικά, ο στρατός. Οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν δύο επίλεκτες μεραρχίες έξω από τη Μόσχα, καθώς επίσης και δύο μονάδες ειδικών δυνάμεων. Ωστόσο, όχι μόνον παρακολουθούνται στενά από την υπηρεσία αντικατασκοπείας της FSB (αποστολή της οποίας είναι να εντοπίζει εν δυνάμει προδότες) αλλά στην περίπτωση που αποφάσιζαν να στρέψουν τα όπλα τους κατά του Κρεμλίνου, θα καλούνταν να αντιμετωπίσουν άλλα σώματα ασφαλείας που εδρεύουν στο εσωτερικό της ρωσικής πρωτεύουσας. Η Εθνοφρουρά, για παράδειγμα, είναι ουσιαστικά ένας δεύτερος στρατός εσωτερικής ασφαλείας που τελεί υπό την ηγεσία του Βίκτορ Ζολότοφ, πρώην πιστού σωματοφύλακα του Πούτιν, και έχει στο οπλοστάσιό της άρματα μάχης, πυροβόλα, και αντιαρματικούς πυραύλους.
Τυφλά πιστοί στον Πούτιν είναι και οι 5.500 πράκτορες της FSO που ανήκουν στο σύνταγμα του Κρεμλίνου και αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε απόπειρα κατάληψης της εξουσίας από τον στρατό δίχως τη συμμετοχή άλλων υπηρεσιών ασφαλείας θα μπορούσε να οδηγήσει στο ξέσπασμα μιας εμφύλιας σύρραξης στους δρόμους της Μόσχας.
Ομως, εάν απομακρυνόταν με κάποιον τρόπο από την εξουσία ο Πούτιν, ποιος θα μπορούσε να τον διαδεχθεί; «Κάποιος τεχνοκράτης, κάποιος σκληροπυρηνικός ή ένας πληρεξούσιος», εξηγεί ο Γκαλεότι. Στην προκειμένη περίπτωση, ο τεχνοκράτης είναι ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Μιχαήλ Μισούτσιν, ο σκληροπυρηνικός ο υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, ενώ ο πληρεξούσιος ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, πρώην πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος της Ρωσίας υπό τις διαταγές, πάντα, του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Σε κάθε περίπτωση, όποιος και όποτε αντικαταστήσει τον Πούτιν, «θα πρέπει να είναι μια διαφορετική και μεταβατική προσωπικότητα», κάποιος ικανός, όχι μόνο να διαχειριστεί τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ρωσία, αλλά και να εκφράζει και να εκπροσωπεί την ανερχόμενη πολιτική γενιά της χώρας.
«Ο Πούτιν είναι 69 ετών και οι περισσότεροι στενοί του σύμμαχοι είναι της ίδιας ηλικίας ή μεγαλύτεροι. Είναι από πολλές απόψεις οι τελευταίοι εναπομείναντες της αληθινής σοβιετικής ελίτ», αναφέρει ο Γκαλεότι. Κάτω από αυτούς, ωστόσο, υπάρχει μια διαφορετική γενιά αξιωματούχων και επιχειρηματιών, ηλικίας από πενήντα έως εξήντα ετών, οι οποίοι σίγουρα δεν βλέπουν με καλό μάτι την πρόθεση του Πούτιν και των φίλων του να επιστρέψουν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, διακυβεύοντας το δικό τους μέλλον.
«Δεν είναι σε καμία περίπτωση δημοκράτες και μπορούν να καταστούν εξίσου σκληροτράχηλοι. Ωστόσο, σύμφωνα με την εμπειρία μου τουλάχιστον, τους λείπει το δηλητηριώδες και εκδικητικό πάθος για τη σύγκρουση της Ρωσίας με τη Δύση που είναι εμφανές στον Πούτιν και σε ανθρώπους όπως ο γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας Νικολάι Πατρούσεφ και ο Μπόρτνικοφ της FSB, και οι δύο ηλικίας 70 ετών. Αυτή η νεότερη γενιά αποτελείται, για να το πω ωμά, από πραγματιστές κλεπτοκράτες. Λαχταρούν τις παλιές καλές μέρες της δεκαετίας του 2000, όταν ήταν ελεύθεροι να υπεξαιρούν χρήματα στην πατρίδα τους σε βιομηχανική κλίμακα, αλλά και να τα ξοδεύουν και να τα κεφαλαιοποιούν στη Δύση, χωρίς να φοβούνται τις κυρώσεις, το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων και τις απαγορεύσεις του Swift. Μπορεί να μην τολμούν να στραφούν εναντίον του Πούτιν τώρα, καθώς οι περιουσίες και η ελευθερία τους είναι στα χέρια του, αλλά είναι απίθανο να θέλουν να συνεχίσουν τη σταυροφορία του εναντίον της Δύσης, αν μπορούν ενδεχομένως να την αποφύγουν», υποστηρίζει ο βρετανός ειδικός.
Και ολοκληρώνοντας την ανάλυσή του, υπογραμμίζει ότι, λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψη, η Δύση πρέπει να επιδείξει σύνεση και προσοχή. Βλέποντας τις τραγικές εικόνες από την εμπόλεμη Ουκρανία, το να υποστηρίζεται ότι με κάποιον τρόπο πρέπει να βγει από τη μέση ο Πούτιν «είναι κατανοητό αλλά ασύνετο».
Το ενδεχόμενο πραξικοπήματος πρακτικά αποκλείεται, ενώ και το να εξουδετερωθεί ο Πούτιν μέσω της εμπλοκής δυτικών μυστικών υπηρεσιών θεωρείται εξαιρετικά απίθανο. Αλλά ακόμα και αν τον δολοφονούσαν, ο αντίκτυπος θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα αρνητικός, καθώς οι Ρώσοι θα επιδίωκαν να εκδικηθούν, ενώ ο όποιος διάδοχός του θα δυσκολευόταν ιδιαίτερα να αλλάξει τις επιθετικές πολιτικές του Πούτιν και να βελτιώσει τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση.
«Προς το παρόν, οπότε, φαίνεται ότι τόσο εμείς όσο και οι Ρώσοι έχουμε μπλέξει με τον Πούτιν. Αλλά στον πόλεμο, τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν γρήγορα (…) Η Ιστορία δεν είναι χάρτης του μέλλοντος, αλλά μας υπενθυμίζει ότι ο πόλεμος μπορεί να αλλάξει τα πάντα. Μπορεί να φαίνεται σχεδόν αδιανόητο ότι η βασιλεία του Πούτιν θα μπορούσε να τελειώσει σύντομα, αλλά τώρα έχει ποντάρει τα πάντα στον πόλεμο στην Ουκρανία και όλα είναι πιθανά», καταλήγει ο Γκαλεότι.