Αχ… και με τον Κολοκοτρώνη να ‘πινα κρασί!

Είναι ακόμη ζωντανός ο ομφάλιος λώρος των Ελλήνων με την Ιστορία τους, ιδίως με την Επανάσταση του 1821. Παρά τις στρεβλώσεις, τις αδικίες, τους μύθους, τις ελλιπείς γνώσεις, το ελληνικό κοινό διατηρεί μαγικό δεσμό με το παρελθόν του και τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, με ευλαβή προσήλωση στους ήρωες του όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, η Μπουμπουλίνα, με σεβασμό στους θεσμούς του όπως τα Συντάγματα, με πίστη στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του. Βήμα – βήμα φαίνεται πως αρχίζουν να παίρνουν τη θέση τους στη συλλογική συνείδηση και φιλελεύθερες προσωπικότητες όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, ενώ για λόγους μάλλον ιδιοσυγκρασιακούς οι Nεοέλληνες επιμένουν σε αναληθή αφηγήματα.

«Θεωρείτε ότι είναι μύθος ή αλήθεια το κρυφό σχολειό;». Είναι εντυπωσιακό: επτά στους δέκα ερωτώμενους απαντούν θετικά σε έναν από τους πιο δημοφιλείς μύθους για την Επανάσταση του ’21. Διχασμένοι παραμένουν για το αν η Επανάσταση ξεκίνησε την 25η Μαρτίου στην Αγία Λαύρα, ενώ περίπου οι μισοί (47%) εμφανίζονται να γνωρίζουν ότι η σφαγή άμαχων Τούρκων και Εβραίων από τους Έλληνες μετά την άλωση της Τριπολιτσάς είναι αλήθεια.

Οι τρεις κυρίαρχες προσωπικότητες
Οι τρεις κυρίαρχες προσωπικότητες της Επανάστασης εξακολουθούν να είναι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (89,6%), ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (59,7%) και η Μπουμπουλίνα (29,7%). Ο Αδαμάντιος Κοραής είναι το μοναδικό νέο πρόσωπο που προστέθηκε στον κατάλογο σε σχέση με την προηγούμενη δημοσκόπηση, εν μέρει κυρίως λόγω των νεότερων ερωτωμένων.

«Η Μπουμπουλίνα βρίσκεται στην 3^η θέση επειδή είναι γυναίκα, όχι επειδή γνωρίζουν οι περισσότεροι τι έχει κάνει ακριβώς», σχολίασε η κυρία Ευθυμίου, υπογραμμίζοντας ότι αφετηρία και βάση των περισσοτέρων είναι τα σχολικά βιβλία και οι λόγοι των διευθυντών των σχολείων στο παρελθόν. Το στοιχείο αυτό είναι ικανό να ερμηνεύσει τη χαμηλότερη κατάταξη στη λίστα ηρώων- ανθρώπων της θάλασσας, όπως ο Ανδρέας Μιαούλης, προσώπων κομβικών για την αποτροπή των αποβάσεων σε ελληνικό έδαφος και την εξέλιξη της Επανάστασης.

Εξηγώντας τη δημοφιλία του Παπαφλέσσα, η καθηγήτρια τόνισε ότι ανέκαθεν έπρεπε να τηρηθεί ένα ποσοστολόγιο στις σχολικές αίθουσες, και το γεγονός ότι ο Παπαφλέσσας είχε την ιδιότητα του ιερέα-κληρικού, έπαιξε τον δικό του ρόλο σε μια τρόπον τινά politically correct θεώρηση της ιστορίας. «Τίποτε από όλα αυτά δεν είναι κατακριτέο, είναι όμως πικρό», εξήγησε η κυρία Ευθυμίου, «είναι μια αδικία ιστορική. Μέσα στο παιχνίδι όμως είναι κι αυτό…».

Η ίδια εξέφρασε την κατάπληξή της για το γεγονός ότι περιλαμβάνεται στον κατάλογο, έστω και τελευταίο, το όνομα του Αναστάσιου Πολυζωΐδη, το οποίο και δεν υπάρχει πουθενά στα σχολικά εγχειρίδια – «υπάρχουν τελικά επίμονοι, που ψάχνουν…», εκτίμησε – ενώ στάθηκε στο γεγονός μια γενικευμένης διαίρεσης ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, στρατιωτικούς και πολιτικούς, όταν πολλές φορές οι όροι είναι ψευδεπίγραφοι. «Ο Κολοκοτρώνης αγαπήθηκε ως κατεξοχήν στρατιωτικός ηγέτης ενώ μετά τα Δερβενάκια μετακύλησε σταθερά στην Πολιτική – δεν έχανε Εθνοσυνέλευση. Στην άλλη όχθη, ο Μαυροκορδάτος πολέμησε στην πρώτη πολιορκία στο Μεσολόγγι, αλλά και στην αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πύλο».

Σε κάθε περίπτωση, η Επανάσταση του 1821 αποτελεί κοινό τόπο αναφοράς που ενώνει όλους τους Ελληνες. Ανεξαρτήτως δημογραφικών χαρακτηριστικών (φύλου, ηλικίας), μορφωτικού επιπέδου, ιδεολογικής τοποθέτησης, πολιτικής ταυτότητας, οι Ελληνες έχουν ενιαία εικόνα για τον χαρακτήρα της Επανάστασης, την οποία θεωρούν κυρίως εθνική, με υψηλά ποσοστά να αναγνωρίζουν τα φιλελεύθερα, κοινωνικά και θρησκευτικά της χαρακτηριστικά.

Καλούμενος μεταξύ άλλων να σχολιάσει γενικότερα τα ευρήματα, ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος (σσ: δεν ήταν παρών στη συνέντευξη)  εντόπισε μια βαθύτατα συγκινησιακή σχέση με την ιστορία μας: «Για μένα, τα περισσότερα ευρήματα των δυο δημοσκοπήσεων του ΚΕΦίΜ για το πώς, διακόσια χρόνια μετά, οι σημερινοί Έλληνες βλέπουμε την Επανάσταση του 1821 δεν είναι έκπληξη. Γιατί επιβεβαιώνουν την εδραία πεποίθησή μου ότι τρέφουμε ως λαός μια βαθύτατα συγκινησιακή σχέση με την ιστορία μας, την οποία έχουμε την τάση να βλέπουμε αποκομμένη από τις γενικότερες εξελίξεις της συγκεκριμένης εποχής, παγκόσμιες και ευρωπαϊκές. Μύθος και αλήθεια, όπως δείχνουν και οι απαντήσεις στα σχετικά ερωτήματα, συμπλέκονται αξεδιάλυτα, με έναν υπερχειλίζοντα συναισθηματισμό να περιβάλλει με μιαν αχλύ λυρισμού και μεγαλείου γεγονότα και πρόσωπα, ειδικά όταν έχουν έντονο το στοιχείο της θυσίας».

Δράμαλης Μαχμούτ Πασάς
Η ερώτηση που αφορά τα σημαντικότερα γεγονότα του Αγώνα τέθηκε για πρώτη φορά στην παρούσα δημοσκόπηση, καλώντας τους συμμετέχοντες να αναφέρουν αυθόρμητα το σημαντικότερο κατά τη γνώμη τους γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης.

Οι πολεμικές περιπέτειες είναι αυτές που κερδίζουν κατά κράτος (59,3%), ενώ ακολουθούν τα πολιτικά γεγονότα, με ένα αξιόλογο ποσοστό της τάξης του  20,9% – όπως η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, η κήρυξη της Επανάστασης, οι Εθνοσυνελεύσεις, η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη μετά το τέλος της δεύτερης φάσης του Εμφυλίου, ο ίδιος ο Εμφύλιος, και η δολοφονία του Καποδίστρια.

Σημαντικότερο γεγονός της επαναστατικής περιόδου;
Η μάχη στα Δερβενάκια (15,8%), ή άλλως η ήττα του Δράμαλη Μαχμούτ Πασά, κόβει το νήμα, με την πολιορκία και άλωση της Τριπολιτσάς (11,9%), τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (11,1%) και την Έξοδο του Μεσολογγίου (10,2%), να ακολουθούν.

Ο πίνακας του Γύζη και το Κρυφό Σχολειό
Ασφαλώς, μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες θεματικές ενότητες της έρευνας είναι αυτή που επιγράφεται «Μύθοι ή Αλήθειες». Οι σχολιαστές μίλησαν χωρίς περιστροφές για την ανθεκτικότητα των μύθων, όχι ενός και δυο… Εμβληματικό, το δίχως άλλο, το Κρυφό Σχολειό με 71,1%.

Οι πιο λεπτές αποχρώσεις της δημοσκόπησης θέλουν τα μεγαλύτερα ποσοστά υπέρ της ιστορικής «αλήθειας» του Κρυφού Σχολειού να καταγράφονται μεταξύ των αποφοίτων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (90,6%), των εθνικιστών (91%) και των συντηρητικών (90,7%).

«Ως όροι, το «μύθος» και «αλήθεια», είναι βαρύ δίδυμο», εκτίμησε ο κ. Καλύβας. «Αυτός του μύθου συνοδεύεται από μια αμφισβήτηση επιθετική στην ταυτότητα και τα πιστεύω μας. Ίσως θα ήταν παραγωγική μια πιο προσεκτική παρέμβαση, όχι τόσο «επιθετική». (…) Είναι πάντως ενδιαφέρον το εύρημα καθώς το κρυφό σχολειό έχει αναδειχθεί πολλές φορές ως μύθος. Είναι ο πίνακας του Γύζη τόσο ωραία χαραγμένος στη μνήμη ; Είναι σαν να μη θέλουν κάποιοι να χαλάσει μια τόσο ωραία ιστορία; Θα περίμενα υποχώρηση αυτής της αντίληψης. Ισως να γίνεται αντιληπτή ως εισβολή στην ταυτότητα».

«Όχι μόνο δεν υπήρχαν κρυφά σχολειά, αλλά υπήρχαν καμιά εικοσαριά καλά σχολεία, τον 18^ο και 19^ο αιώνα, με βιβλιοθήκες και αίθουσες Χημείας (…)», σχολίασε η κυρία Ευθυμίου. «Οι Οθωμανοί δεν είχαν καμία εμπλοκή σε αυτό το πεδίο. Γιατί δεν θέλουμε να αποδιώξουμε τον μύθο; Ταιριάζει στον πυρήνα μας, στον χαρακτήρα μας, στη μιζέρια και τη γκρίνια μας. Οι κακοί Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων… Αυτό το κακό περίβλημα το έχουμε σε πολλά, αυτά τα 200 χρόνια. Και αντί να είμαστε περήφανοι που είχαμε τα καλύτερα σχολεία, συγκριτικά στα Βαλκάνια, εμμένουμε στον μύθο».

Στο δια ταύτα: όταν τέθηκε το αμείλικτο «μύθος ή αλήθεια» για τη σφαγή αμάχων Τούρκων και Εβραίων μετά την άλωση της Τριπολιτσάς, μια από τις μελανές σελίδες της ιστορίας μας, ένα εντυπωσιακό 46,7% απάντησε ότι η σφαγή στην Τριπολιτσά, συνέβη στην πραγματικότητα – το 27,2% δήλωσε άγνοια, ενώ ένα 26,1% θεωρεί ότι είναι μύθος.

«Είναι εντυπωσιακό, αφού ακόμη και ιστορικοί της εποχής, όπως ο Ιωάννης Φιλήμων, δεν κρύβουν απολύτως τίποτε, αντιθέτως περιγράφουν τα γεγονότα με συγκλονιστικό τρόπο», σημείωσε ο κ. Χατζής. «Το συναντούμε και στον Αμβρόσιο Φραντζή, στη θαρραλέα περιγραφή για το Νεόκαστρο».

Tα Συντάγματα και η αγάπη για τη Ρωσία
Η άγνοια για τις Εθνοσυνελεύσεις και τα Συντάγματα της εποχής είναι μεγάλη, ίσως όχι αδίκως αφού το θέμα είναι ειδικό: προσεγγίζει το 50%. Από εκείνους που απαντούν, η μεγάλη πλειονότητα αναδεικνύει τον δημοκρατικό και τον φιλελεύθερο χαρακτήρα των καταστατικών κειμένων.

«Δεν υπάρχει πλήρης κατανόηση του ποιο ρόλο έπαιξαν τα Συντάγματα», εκτίμησε ο κ. Καλύβας, ο οποίος εν γένει χαρακτήρισε ώριμη την κοινή γνώμη, ως προς τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνεται στην έρευνα, πλην όμως με χαρακτηριστικό την ελλειπτική ανάγνωση της ιστορίας.

Ο κ. Χατζής υπογράμμισε ότι το ΚΕΦΙΜ φροντίζει να γίνουν περισσότερο γνωστά τα Συντάγματα, ενώ χαρακτήρισε ενδιαφέρον το ποσοστό του 35-40% των ερωτωμένων οι οποίοι καταφέρνουν και αντιλαμβάνονται την Επανάσταση στο γεωπολιτικό πλαίσιο της.

Σε ό,τι αφορά τον ρόλο των ξένων Δυνάμεων στην Επανάσταση, 4 στους 10 Έλληνες θεωρούν ότι η Ρωσία ήταν η χώρα που είχε τη θετικότερη συμβολή στο ελληνικό ζήτημα, ενώ διχασμένη είναι η κοινή γνώμη σχετικά με τον ρόλο που έπαιξαν τα δύο δάνεια από τη Βρετανία στην έκβαση της Επανάστασης.

Η κυρία Ευθυμίου έκανε λόγο για «επιμονή φιλορωσισμού», ενώ αντιθετικά υπογράμμισε ότι η Μεγάλη Βρετανία, που υποστήριξε την ανεξαρτησία της χώρας και έδωσε δάνεια, έρχεται τρίτη στον σχετικό πίνακα… «Η άνοδος των άλλων δυνάμεων δείχνει πάντως ότι η κοινωνία μας είναι μια κοινωνία σε μετάβαση», είπε χαρακτηριστικά. «Είμαστε λιγότερο πρόχειροι, περισσότερο σκεπτόμενοι».

Φιλική Εταιρεία (93,8%), φιλέλληνες (88,7%) και νησιώτες πλοιοκτήτες (85,5%) εμφανίζονται ως οι τρεις δημοφιλέστερες κοινωνικές ομάδες που έπαιξαν θετικό ρόλο στην έκβαση της Επανάστασης.

Λιγότεροι από τους μισούς δηλώνουν ότι γνωρίζουν καλά την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, όμως μόλις 1 στους 10 συμφωνεί ότι τη γνωρίζουν εξίσου καλά οι συμπολίτες του.

Πέτυχε η Επανάσταση;

Σε ερώτηση που τέθηκε στη δεύτερη αυτή δημοσκόπηση, διαπιστώθηκε ότι μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας θεωρεί ότι τα 200 χρόνια της ιστορικής πορείας του Ελληνισμού μετά το 1821 δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες των επαναστατών. Ικανοποιημένο δηλώνει το 39,3%, ένα υψηλό ποσοστό (28,3%) είναι αμφίθυμο, και το 30,1% θεωρεί ότι η νεότερη Ελλάδα δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των Αγωνιστών του 1821. Περισσότερο ικανοποιημένοι είναι οι ηλικιωμένοι, οι απόφοιτοι ΑΕΙ, όσοι έχουν υψηλότερα εισοδήματα, οι φιλελεύθεροι αλλά και οι συντηρητικοί και οι σοσιαλδημοκράτες, οι ψηφοφόροι ΝΔ, ΚΙΝΑΛ και ΣΥΡΙΖΑ. Λιγότερο ικανοποιημένοι αναδεικνύονται οι νέοι, οι εθνικιστές, οι ακραίοι κομμουνιστές και οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ

Ως μεγαλύτερες επιτυχίες της χώρας μας αυτά τα 200 χρόνια αναγνωρίζονται ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός (11,6%), η εμπλοκή στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41 (10,4%) και η εμπέδωση των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας (8,2%).

«Η αναγνώριση της εισόδου και συμμετοχής της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη, αυθόρμητα, ως του πιο σημαντικού επιτεύγματος της χώρας τα τελευταία 200 χρόνια συνιστά την καταξίωση μιας πολιτικής επιλογής που μπορεί να είχε βαθιές ιστορικές ρίζες, όμως αμφισβητήθηκε έντονα τόσο αρχικά όσο και αργότερα», είναι η θέση του κ. Καλύβα. «Βρισκόμαστε, όπως φαίνεται, σε μια φάση της ιστορικής μας πορείας όπου η υπαρξιακή μας ροπή προς τη Δύση είναι πλέον πλήρως συνειδητή — και αυτό παρά (ή ίσως και εξαιτίας) της μεγάλης κρίσης που περάσαμε την προηγούμενη δεκαετία. Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη που αποτελεί το εφαλτήριο για το επόμενο μας βήμα».

Ο κεντρικός τίτλος είναι στίχος από το τραγούδι «Να ΄τανε το ’21»