Λίγες ημέρες πριν την 6η Ιουνίου 1944, ο αμερικανός ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στη Δυτική Ευρώπη, στρατηγός Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, έγραψε δύο χειρόγραφες επιστολές. Η μία ήταν αυτή που έλαβαν όλοι οι άνδρες που συμμετείχαν στην Απόβαση στη Νορμανδία. Ηταν πολύ σύντομη και εμψυχωτική.
«Σε λίγο θα λάβετε μέρος σε μια μεγάλη σταυροφορία την οποία έχουμε προετοιμάσει εδώ και πολλούς μήνες. Τα μάτια του κόσμου είναι στραμμένα επάνω σας. Δεν θα δεχτούμε τίποτα λιγότερο από την απόλυτη νίκη. Καλή Τύχη!», τους έγραφε.
Ο Αϊζενχάουερ, παρότι ο ίδιος πήρε τις σημαντικότερες αποφάσεις για την Απόβαση, όπως ποια θα ήταν η D-Day, η «ημέρα μηδέν», είχε πολλές και σοβαρές αμφιβολίες για την επιχείρηση. Είχε πολεμήσει τους Γερμανούς σε πολλά μέτωπα και τους θεωρούσε –ορθώς– έναν «πολύ καλά εκπαιδευμένο, άριστα εξοπλισμένο και ετοιμοπόλεμο εχθρό».
Το παρασκήνιο των αποφάσεων για την απόβαση είναι μακρύ και εξαντλητικό – μέχρι σήμερα γράφονται βιβλία γι’ αυτό. Κανένα από αυτά, όμως, δεν θα μπορέσει να εξηγήσει ποτέ τι σκεφτόταν ο Αϊζενχάουερ όταν έγραφε τη δεύτερη επιστολή, την οποία θα διάβαζε στο ραδιόφωνο στις 7 Ιουνίου, εάν τα πράγματα εξελίσσονταν διαφορετικά:
«Η απόβασή μας στη Γαλλία απέτυχε να εξασφαλίσει ένα ασφαλές πάτημα και αναγκάστηκα να αποσύρω τα στρατεύματα. Η απόφασή μου να επιτεθώ αυτήν τη στιγμή και σε αυτό το σημείο είχε ληφθεί με βάση τις υπάρχουσες πληροφορίες. Οι άνδρες, ο στρατός ξηράς, το Ναυτικό και η Αεροπορία έκαναν ό,τι καλύτερο τούς επέβαλαν η γενναιότητα και η αφοσίωση στο καθήκον. Η ευθύνη για την αποτυχία είναι αποκλειστικά δική μου».
Η συγκεκριμένη επιστολή παρέμεινε στα αρχεία και ήρθε στη δημοσιότητα μόλις πριν από πέντε χρόνια.
Από τους 156.000 άντρες, Βρετανούς, Αμερικανούς και Καναδούς, που αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία, oι 10.000 σκοτώθηκαν αμέσως. Πολύ περισσότεροι τις επόμενες μέρες. Οι απώλειες ήταν αναμενόμενες. Ο κόσμος κρατούσε την ανάσα του όσο τα συμμαχικά στρατεύματα προσπαθούσαν να κερδίσουν αυτό ακριβώς που φοβόταν ο Αϊζενχάουερ ότι δεν θα κατάφερναν: Ενα «ασφαλές πάτημα» που θα τους επέτρεπε να συνεχίσουν την προέλασή τους στο εσωτερικό της Γαλλίας. Κανείς όμως, εκτός από τους επιτελείς του συμμαχικού στρατού, δεν ήξερε σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή πόσο κοντά έφταναν στο να τα καταφέρουν ή να αποτύχουν.
«Ο Φίρερ κοιμάται»
Ενας από τους βασικότερους παράγοντες επιτυχίας της Απόβασης ήταν ο αιφνιδιασμός. Οι Γερμανοί ήξεραν ότι θα γίνει απόβαση κάπου στα δυτικά και προετοιμάζονταν γι’ αυτήν από το 1940 χτίζοντας τη γραμμή άμυνας «Τείχος του Ατλαντικού». Αλλά δεν ήξεραν πού θα γίνει. Οσο οι Αμερικανοι μετέφεραν στρατό στη Βρετανία, ο Χίτλερ μετέφερε τα ελίτ τάγματα τεθωρακισμένων του στη Δύση από το Ανατολικό Μέτωπο. Ο ίδιος, παρεμπιπτόντως, ήταν πεπεισμένος ότι η απόβαση θα γινόταν στη Νορβηγία, αλλά οι στρατηγοί του ήταν κάπως πιο λογικοί.
Προφανές σημείο ήταν το Καλέ λόγω της εγγύτητάς του με τις βρετανικές ακτές. Οι σύμμαχοι ενίσχυσαν αυτήν την ψευδαίσθηση με όποιο μέσο μπορούσαν. Ακόμη και μετά την D-Day, οι Γερμανοί συνέχισαν να πιστεύουν ότι η Απόβαση στη Νορμανδία ήταν απλώς ένας αντιπερισπασμός και κρατούσαν μεγάλο μέρος των στρατευμάτων –συμπεριλαμβανομένων των τεθωρακισμένων– στην περιοχή του Καλέ ή στα μετόπισθεν.
Εάν είχαν μαντέψει σωστά ή εάν η πληροφορίες είχαν διαρρεύσει, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Ή εάν ο Χίτλερ είχε ακούσει τον Ρόμελ. Εάν τα πάντσερ ήταν έτοιμα πίσω από τις πρώτες γραμμές άμυνας στις ακτές της Νορμανδίας, ο Αϊζενχάουερ θα χρειαζόταν μάλλον να διαβάσει τελικά την επιστολή του.
Τα πράγματα, βέβαια, δεν είναι τόσο απλά. Ο στρατάρχης Ρόμελ, που εκείνη την εποχή ήταν επικεφαλής της Ομάδας Στρατιών Β’, υπεύθυνος για την άμυνα στη Γαλλία, είχε πολεμήσει τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς στην Αφρική και ήξερε πόσο η αεροπορική τους δύναμη δυσκόλευε τα τεθωρακισμένα, εν αντιθέσει προς το Ανατολικό Μέτωπο.
Ο ίδιος είχε προειδοποιήσει τον Χίτλερ ότι η Γερμανία θα είχε μόλις 48 ώρες για να αντικρούσει μια συμμαχική απόβαση πριν αυτή καταφέρει να δημιουργήσει ισχυρά προχώματα στις ακτές, κάτι που σήμαινε ότι τα τεθωρακισμένα θα έπρεπε να βρίσκονται στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή. Κατά την άποψή του το σωστό σημείο ήταν οι ακτές της Νορμανδίας. Ο Χίτλερ δεν τον άκουσε.
Η διαβόητη αναποφασιστικότητά του τον έκανε να μοιράσει τα πάντσερ σχεδόν σε όλο το μήκος των δυτικών ακτών της Ευρώπης, με τη λογική ότι θα ήταν έτοιμα στα μετόπισθεν για να μεταβούν όπου χρειαζόταν. Τα ξημερώματα της 6ης Ιουνίου, όταν πλέον ήταν φανερό (σε κάποιους) τι συμβαίνει, πολλοί γερμανοί διοικητές τηλεφωνούσαν πανικόβλητοι στο προσωπικό καταφύγιο του Χίτλερ στο Μπέρχτεσγκάντεν και εκλιπαρούσαν για άδεια να μετακινήσουν τα τεθωρακισμένα, μια άδεια που μπορούσε να δώσει μόνον ο ίδιος.
Η απάντηση που έπαιρναν ήταν ότι «ο Φίρερ κοιμάται». Είχε ξενυχτήσει το προηγούμενο βράδυ και ο μόνος που είχε άδεια να τον ξυπνήσει ήταν ο προσωπικός του υπασπιστής. Δεν το έκανε.
Εν τω μεταξύ, ο Ρόμελ είχε φύγει από τη Γαλλία για να γιορτάσει τα γενέθλια της συζύγου του, Λουτσία. Μόλις πληροφορήθηκε για την απόβαση επέστρεψε άρον άρον στο αρχηγείο του.
Κι αν είχε αποτύχει η Απόβαση;
Για το τι θα είχε συμβεί αν η Γερμανία κέρδιζε τον πόλεμο έχουν ειπωθεί πολλά: είναι ένα αγαπημένο σενάριο, ίσως ακριβώς επειδή είναι μόνο σενάριο. Τι θα είχε συμβεί, όμως, αν αποτύγχανε η Απόβαση στη Νορμανδία; Θα σήμαινε αυτό, πράγματι, μια ολοκληρωτική νίκη της ναζιστικής Γερμανίας; Τα σενάρια για μια τέτοια περίπτωση είναι περισσότερα του ενός.
Σήμερα πιστεύουμε ότι η Γερμανία ήταν ήδη καταδικασμένη όταν έγινε η Απόβαση, αλλά όπως δείχνει και η επιστολή του Αϊζενχάουερ, όσοι είχαν πολεμήσει τους Γερμανούς δεν τους υποτιμούσαν.
Μια από τις πολύ πιθανές εξελίξεις, ίσως η πιο δυσοίωνη, αν είχε αποτύχει η απόβαση, θα ήταν η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Δυτική Συμμαχία και τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Τα αποδεκατισμένα αμερικανικά στρατεύματα θα επέστρεφαν στις ΗΠΑ προκειμένου η χώρα να επικεντρωθεί στον πόλεμο με την Ιαπωνία. Αυτό θα άφηνε τους Βρετανούς και τους Σοβιετικούς μόνους να πολεμούν το Ράιχ από δύο μέτωπα, τα οποία σύντομα θα γίνονταν ένα: το ανατολικό, καθώς η Βρετανία δεν θα είχε πλέον καμία ισχύ, απομονωμένη, αποδυναμωμένη και μόνη της στα δυτικά. Η γερμανική προπαγάνδα θα εκμεταλλευόταν στο έπακρο την επιτυχία της να κρατήσει ανέπαφο το δυτικό μέτωπο και οι Σοβιετικοί θα κυριεύονταν από πανικό.
Η επιχείρηση Μπαγκρατιόν, μια ολομέτωπη επίθεση των Γερμανών που ήταν προγραμματισμένη για τον Αύγουστο του 1944 στα ανατολικά, θα είχε πάρει εντελώς διαφορετική τροπή αν τα στρατεύματά τους είχαν επικεντρωθεί απερίσπαστα σε αυτήν. Γνωρίζουμε ήδη από τα ιδιωτικά αρχεία του Στάλιν ότι αν η Απόβαση στη Νορμανδία είχε αποτύχει, οι Σοβιετικοί θα προσπαθούσαν να προχωρήσουν πιο δυτικά και τελικά να σταματήσουν στον ποταμό Βιστούλα. Εκεί ο Κόκκινος Στρατός θα έπαιρνε αμυντικές θέσεις και θα περίμενε τον Αδόλφο Χίτλερ να κάνει μια πρόταση ειρήνης.
Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, ο Στάλιν δεν σχεδίαζε να κατατροπώσει τον Αξονα μόνος του. Ηξερε ότι δεν διέθετε τους πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό για να καταλάβει τη Γερμανία, οπότε δεν επρόκειτο καν να προσπαθήσει. Χωρίς περαιτέρω βοήθεια από τη Δύση και με την απειλή μιας ανανεωμένης γερμανικής Βέρμαχτ, πιθανώς θα ζητούσε τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την επιστροφή στα προ-Μπαρμπαρόσα σύνορα του 1941. Είναι εξίσου πιθανό οι Γερμανοί να δέχονταν. Θα κρατούσαν επίσης τη Γαλλία και όλες τις Δυτικές χώρες που είχαν καταλάβει και θα τις έθεταν σταδιακά υπό κυβερνήσεις τύπου Βισί.
Φυσικά, η εξέλιξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν πολυπαραγοντική, όπως όλα τα ιστορικά γεγονότα, όπως εξάλλου και η ίδια η Απόβαση στις ακτές της Νορμανδίας. Συχνά αρκεί ένας λάθος άνεμος για να ακυρώσει μια σωστή απόφαση, ή και το αντίθετο. Ο Αϊζενχάουερ φέρεται να είχε πει ενόψει της Απόβασης ότι «ο μεγάλος μου αντίπαλος δεν είναι η Γερμανία, αλλά ο καιρός». Τελικά ο καιρός τον βοήθησε.
Στο Ανατολικό Μέτωπο οι Σοβιετικοί κατάφεραν να γυρίσουν το παιχνίδι στο Στάλινγκραντ και για πολλούς αυτό ήταν το σημείο όπου κρίθηκαν τα πάντα. Το Στάλινγκραντ έχει επίσης απασχολήσει πολύ τους ιστορικούς – και δικαίως. Θα μπορούσε, όμως, να έχει συμβεί αυτό αν η Βέρμαχτ είχε αποδεσμευτεί στα δυτικά και είχε ενισχύσει τις δυνάμεις της με εφεδρείες στη Ρωσία; Και αν τα πάντσερ είχαν επιστρέψει εκεί;
Κανείς δεν ξέρει και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα.