Το Χολοντομόρ επικαλέστηκε την περασμένη Τετάρτη ο πάπας Φραγκίσκος, κατά την καθιερωμένη γενική ακρόασή του, μιλώντας δίχως περιστροφές για «την εξόντωση από την πείνα» εκατομμυρίων Ουκρανών το 1932-33 «που προκλήθηκε τεχνητά από τον Στάλιν».
Στη συνέχεια κάλεσε τον κόσμο να προσευχηθεί για τα θύματα εκείνης της «γενοκτονίας» και ταυτόχρονα «για τόσους πολλούς Ουκρανούς, παιδιά, γυναίκες και ηλικιωμένους που σήμερα υφίστανται το μαρτύριο της επιθετικότητας» του Κρεμλίνου, συγκρίνοντας, ουσιαστικά, τον λιμό στην Ουκρανία που «προκλήθηκε τεχνητά» από τη Μόσχα στις αρχές της δεκαετίας του 1930, με όλα όσα προκαλούν σήμερα οι Ρώσοι στη χώρα του Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Ο Ποντίφικας αναφέρθηκε εκ νέου στον Μεγάλο Λιμό της Ουκρανίας έπειτα από δύο ημέρες, συγκρίνοντας τη φρίκη του με τη φρίκη του πολέμου του Πούτιν, σε μία «ανοιχτή επιστολή στον ουκρανικό λαό» τον οποίο χαρακτήρισε «τολμηρό και δυνατό», λαό που «υποφέρει και προσεύχεται, κλαίει και αγωνίζεται, αντιστέκεται και ελπίζει… έναν ευγενή λαό, έναν μαρτυρικό λαό».
Στην διπλή παρέμβαση του πάπα Φραγκίσκου αναφέρθηκε εκτενώς η ιταλική εφημερίδα L’ Avvenire. Δημοσίευσε επίσης μια συνέντευξη του Βιτάλι Κριβίτσκι, του ρωμαιοκαθολικού επισκόπου στο Κίεβο, ο οποίος επανέλαβε ότι ο λιμός της δεκαετίας του 1930 ήταν «προμελετημένη γενοκτονία».
Και κατηγόρησε τον Πούτιν ότι επιδιώκει να κάνει «κάτι παρόμοιο» σήμερα στην Ουκρανία. Η στρατηγική του Κρεμλίνου στο πλαίσιο της οποίας «πλήττονται ενεργειακές υποδομές», καταδεικνύει, σύμφωνα με τον Κριβίτσκι, ότι «η ρωσική επιθετικότητα δεν στρέφεται τόσο κατά στρατιωτικών στόχων όσο κατά του λαού μας, θέλουν τον σκοτώσουν, καταφεύγοντας στους πυραύλους και στο ψύχος», ή να τον αναγκάσουν, «να διαφύγει, ούτως ώστε να αδειάσει η χώρα».
«Λόγια ιδιαίτερα δεσμευτικά, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη ότι εν μέρει στην Ευρώπη δεν είναι, ακόμη και σήμερα, κοινά αποδεκτό ότι ο λιμός του 1932-33 “διατάχθηκε εκ των άνω”. Εκατομμύρια Ουκρανοί, ίσως και πέντε, πέθαναν από την πείνα και τις κακουχίες, επειδή το είχε αποφασίσει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ενωσης» γράφει σε ανάλυσή του ο Πάολο Μιέλι, αρθρογράφος της Corriere della Sera.
Στόχος της σοβιετικής ηγεσίας ήταν η οριστική πάταξη των αυτονομιστικών τάσεων που ήταν διάχυτες ακόμη και μεταξύ των κομμουνιστών Ουκρανών. Ο Μιέλι επικαλείται στο άρθρο του τον Βασίλι Γκρόσμαν, σύμφωνα με τη μαρτυρία του οποίου κατά τη διάρκεια αυτής της ανείπωτης ανθρωπιστικής καταστροφής καταγράφηκαν και περιστατικά ανθρωποφαγίας, «κομμάτιαζαν τους νεκρούς και τους μαγείρευαν, σκότωναν τα ίδια τα παιδιά τους και τα έτρωγαν» οι καταδικασμένοι σε αργό θάνατο Ουκρανοί.
O Ράφαελ Λέμκιν, ο πολωνός νομικός που διετέλεσε καθηγητής σε κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια και συνέθεσε τον όρο «γενοκτονία» (το 1943 ή το 1944), αναφερθείς στη σφαγή των Αρμενίων από τους Οθωμανούς και στο Ολοκαύτωμα, χαρακτήρισε τον Μεγάλο Λιμό της Ουκρανίας επίσης ως γενοκτονία το 1953.
«Τα αποδεικτικά στοιχεία αυτής της τρομερής σφαγής που διέπραξαν οι Ρώσοι στις αρχές της δεκαετίας του 1930, παρ’ ότι ατελή, ήταν ήδη διαθέσιμα μετά τον πόλεμο και ήταν θεμελιώδη από ιστοριογραφική άποψη, επειδή ήταν χρήσιμα για την εξήγηση (αν και όχι για την αιτιολόγηση) της φιλοναζιστικής συμπεριφοράς μεγάλου μέρος του πληθυσμού της Ουκρανίας κατά τον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο» γράφει ο ιταλός αρθρογράφος.
Χρειάστηκε να περάσουν, όμως, περισσότερα από πενήντα χρόνια, έως ότου, χάρη στο βιβλίο «The Harvest of Sorrow» που βρετανού ιστορικού Ρόμπερτ Κόνκουεστ, που κυκλοφόρησε το 1986, η κοινότητα των Δυτικών ιστορικών να αρχίσει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη και να μελετά το Χολοντομόρ.
Αλλά ενώ στη Δύση οι σοβιετικές ευθύνες για αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα που κόστισε τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους θεωρούνται δεδομένες εδώ και πολύ καιρό, στη Ρωσία (με εξαίρεση κάποιες αναφορές και συζητήσεις στην εποχή του Γκορμπατσόφ) δεν είναι καθόλου, αναφέρει ο Πάολο Μιέλι. «Και η πολιτική Ευρώπη – λόγω της πίεσης των ισχυρών ρευμάτων υπέρ του κατευνασμού του Πούτιν – δυσκολεύτηκε πολύ έως ότου να αναγνωρίσει, τουλάχιστον εν μέρει, τη φύση, την έκταση και κυρίως τις ευθύνες αυτού του εγκλήματος πριν από ενενήντα χρόνια», προσθέτει. Πλέον το Χολοντομόρ μνημονεύεται στην Ευρώπη κάθε χρόνο την 26η Νοεμβρίου. «Αλλά, δεδομένου ότι η επέτειος ήταν πριν από λίγα εικοσιτετράωρα, ο κάθε αναγνώστης μπορεί να συνειδητοποιήσει μόνος του πόσο λίγη προσοχή δόθηκε από το κοινό και τα μέσα ενημέρωσης σε αυτήν την ανάμνηση».
Ευτυχώς δεν ξεχάστηκε ο πάπας Φραγκίσκος και, παραδόξως, ούτε η Γερμανία, το κοινοβούλιο της οποίας πρόκειται να εγκρίνει κατά τη διάρκεια της εβδομάδας πρόταση αναγνώρισης του Μεγάλου Λιμού της Ουκρανίας ως γενοκτονία. «Το γεγονός ότι ο Καγκελάριος Ολαφ Σολτς (ή μάλλον το κοινοβούλιο του), μετά τον Πάπα Φραγκίσκο, αποφάσισαν να μεταβιβάσουν εμμέσως στον Πούτιν τις κατηγορίες που διατύπωσε ο επίσκοπος Κριβίτσκι, υποδηλώνει ότι ενδέχεται όσοι έχουν καταλάβει τη σοβαρότητα αυτού που συμβαίνει στον ουκρανικό λαό, είναι περισσότεροι από όσοι θα μπορούσαμε να φανταστούμε» καταλήγει ο Πάολο Μιέλι.