«To φιλί είναι ένα υπέροχο κόλπο που σχεδιάστηκε από τη φύση για να σου κλείσει το στόμα όταν τα λόγια είναι περιττά». Μια φράση – εξήγηση για το φιλί που αποδίδεται στην μεγάλη ηθοποιό Ινγκριντ Μπέργκμαν, η οποία έχει δώσει μερικά αξέχαστα κινηματογραφικά φιλιά.
Οι επιστήμονες βλέπουν το θέμα λιγότερο ρομαντικά και περισσότερο εξελικτικά.
Μια νέα μελέτη, όπως γράφουν οι Times του Λονδίνου, υποστηρίζει ότι το φιλί προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο οι πίθηκοι, οι εξελικτικοί μας πρόγονοι περιποιούνταν ο ένας τον άλλο πριν από εκατομμύρια χρόνια – συγκεκριμένα από το πώς χρησιμοποιούσαν τα χείλη τους για να αφαιρέσουν τα τσιμπούρια και τις ψείρες ο ένας από τη γούνα του άλλου!
Ο Αντριάνο Λαμέιρα, εξελικτικός ψυχολόγος του βρετανικού πανεπιστημίου Γουόργουικ, ενδιαφέρθηκε για την προέλευση του φιλιού πέρυσι, όταν οι ιστορικοί ανακάλυψαν τα παλαιότερα γνωστά στοιχεία της πρακτικής, σε κείμενα που γράφτηκαν στη Μεσοποταμία περίπου το 2500 π.Χ.
Δεδομένου ότι η έκφραση στοργής, οικειότητας, σεβασμού και ερωτικής επιθυμίας με το φιλί (όχι μόνο στο στόμα) φαίνεται πως είναι πολύ αρχαία, ο επιστήμονας αναρωτήθηκε από πού μπορεί να ξεκίνησε. Και εντυπωσιάστηκε όταν ανακάλυψε πόσο λίγη έρευνα έχει πραγματοποιηθεί πάνω στο θέμα. «Είναι λες και το φιλί είναι τόσο διαισθητικό και τόσο αναπόσπαστο μέρος του κοινωνικού μας ιστού, που δεν έχουμε μπει στη διαδικασία να ερευνήσουμε την ιστορία του», λέει στους Times.
Αποφάσισε να το ερευνήσει ο ίδιος, αλλά έπρεπε πρώτα να αποφασίσει ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των φιλιών.
Τα φιλιά εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι, για παράδειγμα, είχαν το osculum (φιλί στο μάγουλο, που σημαίνει στοργή, χωρίς ρομαντικό υπόβαθρο, και χρησιμοποιείται επίσης ως ένδειξη ευγένειας), το basium (φιλί στα χείλη, που σηματοδοτεί μια στενότερη σχέση, αλλά χωρίς σεξουαλικές διαστάσεις) και το savium (επίσης στα χείλη, που σημαίνει ερωτική επιθυμία).
Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των διαφορετικών φιλιών, σύμφωνα με τον Λαμέιρα, είναι η θέση των χειλιών, ελαφρά προς τα έξω, με ένα επίσης ελαφρύ έως αδιόρατο ρούφηγμα.
Ο Λαμέιρα αναρωτήθηκε αν παρόμοιες συνήθειες είχαν και οι κοντινότεροι εξελικτικοί συγγενείς του ανθρώπου – οι μεγάλοι πίθηκοι. Ανακάλυψε ότι η πρώτη ένδειξη φιλιού αφορούσε τον θηλασμό – τον νεογέννητο χιμπατζή που πιπιλούσε το στήθος της μητέρας του. Πέρα από την μητρική φροντίδα, υπάρχει η περιποίηση και η υγιεινή. Σύμφωνα με τον Λαμέιρα, που ειδικεύεται στη μελέτη των μεγάλων πιθήκων, οι χιμπατζήδες και οι γορίλες –εξελικτικοί πρόγονοι του homo neanderthal και του homo sapiens– χτένιζαν ο ένας τη γούνα του άλλου με τα δάχτυλά τους και στη συνέχεια χρησιμοποιούσαν το στόμα τους για να αφαιρέσουν τσιμπούρια, άλλα ζώυφια, σκουπιδάκια ή υπολείμματα τροφής. Και τα χείλη τους έκαναν την ίδια κίνηση, όπως στο φιλί, όπως ο ίδιος εξήγησε στους Times, προσθέτοντας πως το τελετουργικό αυτό ενισχυε τους δεσμούς μεταξύ των ζώων και βοηθούσε στη δημιουργία και διατήρηση συμμαχιών, ιεραρχιών και ομαδικής συνοχής.
Ο Λαμέιρα θεωρεί πως καθώς οι άνθρωποι έχαναν το μεγαλύτερο μέρος του τριχώματος τους, το τελετουργικό περιποίησης περιορίστηκε, μέχρι να παραμείνει μόνο το τελευταίο στάδιο, που μοιάζει με το φιλί. Η αφαίρεση των τσιμπουριών με στόμα, «παρουσιάζει παραλληλισμούς σε μορφή, πλαίσιο και λειτουργία με το ανθρώπινο φιλί, σε βαθμό που καμία άλλη συμπεριφορά μέχρι στιγμής δεν διαθέτει», λέει.
Οπως ο ίδιος έγραψε στο περιοδικό Evolutionary Anthropology όπου δημοσιεύθηκε η μελέτη του, το φιλί είναι ό,τι επέζησε από αυτό που κάποτε αποτελούσε ένα χρονοβόρο και κοπιαστικό τελετουργικό για την εδραίωση και την ενίσχυση στενών κοινωνικών δεσμών.
Εάν η θεωρία του είναι σωστή, τα πρώτα πρωτόγονα φιλιά ίσως προέκυψαν στην αφρικανική σαβάνα πριν από περίπου επτά εκατομμύρια χρόνια, όπως ισχυρίζεται. Αυτή εικάζεται ότι ήταν η εποχή που οι εξελικτικοί πρόγονοί μας άφησαν για πρώτη φορά το καταφύγιο του δάσους για να ζήσουν σε ανοιχτούς χώρους – μια επιλογή τρόπου ζωής που τους οδήγησε στο να έχουν περισσότερα τσιμπούρια στις γούνες τους…