Μαύρα μεσάνυχτα έχουν συνήθως οι πολίτες για τα τεκταινόμενα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Είναι οι θεσμικές διεργασίες τέτοιες – περίπλοκες, χρονοβόρες, πολυπρόσωπες-, που μοιάζουν ακατανόητες, ίσως και απομακρυσμένες από το δια ταύτα της αληθινής ζωής. Ψευδαίσθηση. Η Ευρώπη αποφασίζει το αύριο, την υφή του, τους όρους και τα προνόμια της καθημερινότητας των πολιτών της στο μέλλον.
Η Αννα Διαμαντοπούλου, που έχει περπατήσει στους διαδρόμους των Βρυξελλών ως Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, το γνωρίζει. Ως εκ τούτου, η ανάδειξή της ως Προέδρου της Υψηλού Επιπέδου Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για το μέλλον του κοινωνικού κράτους, της κοινωνικής προστασίας και της εργασίας, την επαναφέρει στο πεδίο της πολιτικής πράξης. Η ίδια βεβαίως σπεύδει να ξεκαθαρίσει ότι απέχει από τα κομματικά σχεδόν μια δεκαετία πια, από το 2012. Αλλά η όρεξη, όρεξη. Τίποτε δεν στέκεται ικανό να της στερήσει τη διάθεση για εμπλοκή στα κοινά. Δυο αράδες από τα βιβλία της να ’χει διαβάσει κανείς, κατανοεί ότι μπορεί να βλέπει την πολιτική έξω από τα στεγανά των πολιτικών σχηματισμών.
Οι συντεταγμένες, σαφείς. Στις Βρυξέλλες μια φορά τον μήνα επί πενθημέρου βάσεως, και πολλή οθόνη, διαδικτυακές συνεννοήσεις, Ζoom και Skype. Η γνώση περί τα ευρωπαϊκά, την καθιστά ικανή να «κάνει λιανά» την είδηση για την Προεδρία της Υψηλού Επιπέδου Επιτροπής. Είναι ο ρόλος αναλόγως βαρύς – σημαντικός, όσο ακούγεται;
Η ίδια θέτει το πλαίσιο. Οι προκλήσεις πάνω στις οποίες εργάζεται η Ευρώπη είναι η Κλιματική Αλλαγή και η Ψηφιακή Μετάβαση – στους τομείς αυτούς καλούνται τα κράτη μέλη να επενδύουν τα ποσά από το Ταμείο Ανάκαμψης. Απλώστε τις ψηφίδες – προκλήσεις πάνω στον φθαρμένο χάρτη του δημογραφικού. Το 1900, η Ευρώπη αποτελούσε το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού, σήμερα μόλις καταφέρνει και αγγίζει το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, ποσοστό φθίνον και αυτό. Εχετε μπροστά σας ένα τρομακτικό πρόβλημα. Που συνδέει τις συντάξεις με την απολιγνιτοποίηση και τα ρομπότ με τη φορολογία.
Εργασία, συντάξεις, κοινωνική προστασία
«Η συγκεκριμένη Επιτροπή θα πρέπει μέχρι το τέλος του 2022, να παρουσιάσει μια ανάλυση, ως προς το ποιες είναι οι αναμενόμενες επιπτώσεις από τις αλλαγές αυτές μέχρι το 2030, αλλά και ποιες είναι οι καινοτόμες προσεγγίσεις που πρέπει να υιοθετηθούν από τα κράτη- μέλη άμεσα, ώστε να μη βρεθούμε σε δυσάρεστη θέση», εξηγεί η Άννα Διαμαντοπούλου. «Το κεφάλαιο “Κλίμα” εμπεριέχει έννοιες όπως απολιγνιτοποίηση, αποανθρακοποίηση, κλείνουν ορυχεία σε όλη την Ευρώπη, τα εργοστάσια θα πρέπει να μειώσουν την παραγωγή άνθρακα. Αυτό σημαίνει μεγάλο κόστος για τις βιομηχανίες. Μπορεί να υπάρξει ακόμη μεγαλύτερη αυτοματοποίηση, δηλαδή απώλεια θέσεων. Λέμε, από τη μια πλευρά, να κάνουμε την ψηφιακή μετάβαση, από την άλλη όμως δουλειά της Επιτροπής είναι να δούμε πώς μεταφράζεται για την ανεργία, τα έσοδα του κοινωνικού κράτους, τη συνταξιοδότηση, τη δυνατότητα των κοινωνικών συστημάτων να χρηματοδοτούν τα κρίσιμα υπουργεία Υγείας και Παιδείας. Θα επιμείνουμε απολύτως στο ότι κάθε επιλογή θα πρέπει να συνοδεύεται από τις ανάλογες κοινωνικές επιπτώσεις. Σε κάθε μία από τις πτυχές του νομοθετικού έργου, τις αποφάσεις, τα προγράμματα, θα πρέπει να μπαίνει η κοινωνική διάσταση. Διότι αλλιώς θα κλάψουμε στην Ευρώπη…».
Μαξιλάρι, σαν να λέμε. Λειτουργία που μπορεί να απορροφήσει τους κραδασμούς από τον καλπασμό προς το Μέλλον. Ιστός συνδετικός που κρατά ενωμένα τα πρόσωπα, τους ευρωπαίους πολίτες με τα κέντρα λήψης αποφάσεων και τα megatrends – τις κυρίαρχες τάσεις.
«Με την πανδημία, κατά την οποία η Ευρωπαϊκή Ενωση έκανε υπέρβαση εκταμιεύοντας σημαντικά ποσά, έγινε ακόμη πιο έντονη η ανάγκη λειτουργίας του κράτους, των δημόσιων πολιτικών. Και η πρόβλεψη της χρηματοδότησης αυτών των πολιτικών. Σήμερα έχουμε πανδημία, αύριο έχουμε ενεργειακή κρίση. Η ενεργειακή κρίση φέρνει ενεργειακή φτώχεια. Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, υπάρχουν 54 εκατομμύρια φτωχοί άνθρωποι, άνθρωποι που δεν έχουν τη δυνατότητα να θερμάνουν το σπίτι τους – αυτό είναι ενεργειακή φτώχεια. Από και πέρα, θα έχουμε και άλλους είδους κρίσεις, οι συζητήσεις γίνονται στο πώς θα είναι έτοιμα τα κοινωνικά κράτη, να έχουν στην άκρη κουμπαράδες, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό που έρχεται.
Ολο και περισσότερα εργοστάσια, αντικαθιστούν τους εργαζόμενους με ρομπότ. Το ρομπότ δεν αρρωσταίνει, δεν έχει άδειες, ούτε υπερωρίες, δεν έχει συνδικαλισμό, δουλεύει 24 ώρες το 24ωρο. Το ρομπότ μπορεί να αντικαταστήσει τρεις εργαζόμενους, σε τρεις βάρδιες. Πρέπει να δούμε πώς θα αντικαταστήσουμε τη συμμετοχή των ρομπότ, πώς θα αντικαταστήσουμε τους πόρους του κοινωνικού κράτους όταν έχουμε αυτοματοποίηση. Δεν είναι πια μόνο στα εργοστάσια αυτοκινήτων. Καλείτε στο αεροδρόμιο, ας πούμε, ή σε μια εταιρεία. Σας απαντάει μια φωνή, η τάση αυτή έχει αντικαταστήσει χιλιάδες θέσεις, σε call centers. Eίναι πολλές οι υπηρεσίες, οι δουλειές, που αντικαθίστανται. Γίνεται συζήτηση π.χ. για το αν θα πρέπει να υπάρξει φορολογία στα ρομπότ. Αυτές είναι οι νέες προτάσεις που πρέπει να συζητηθούν, ώστε να μη βρεθούμε μπροστά σε ισχνούς πόρους κι αναιμικά ταμεία».
Η αμοιβή και ο Πρωθυπουργός
Ο ρόλος της Αννας Διαμαντοπούλου στην Επιτροπή δεν αμείβεται. Το ξεκαθαρίζει η ίδια, καθώς έχουν διατυπωθεί ανακρίβειες από την ώρα που κυκλοφόρησε η είδηση: «Από τα πρώτα πράγματα, που μου έκαναν σαφές στην αρχική επικοινωνία μας, ήταν ότι πρόκειται για εργασία εθελοντική. Καλύπτονται τα έξοδα μετάβασης ή τα έξοδα διαμονής φερ΄ειπείν, αλλά δεν προβλέπεται μισθός για τη θέση. Με ενδιαφέρει πολύ η προσφορά μέσα από αυτόν τον ρόλο και με τιμά η επιλογή μου, αυτό φτάνει».
Η λέξη «ανακρίβειες» λοξοδρομεί την κουβέντα. Ισως γιατί αναδίδει πικρία και μάλλον συνολική, συμπεριλαμβανομένων των σχολίων για την ιστορία της υποψηφιότητας της για τον θώκο της γενικής γραμματείας του ΟΟΣΑ, ύστερα από πρόταση του ίδιου του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.
«Η Πολιτική είναι μια πολύ σκληρή ιστορία και την ξέρουμε, κι όποιος μπαίνει μέσα, πρέπει να είναι προετοιμασμένος. Υπάρχουν λοιπόν οι άνθρωποι που σε βλέπουν καλοπροαίρετα, οι άνθρωποι που σε βλέπουν αντικειμενικά, και οι άνθρωποι που σε βλέπουν κακοπροαίρετα. Οι τελευταίοι δεν είναι αμελητέοι, βλέπουν δε πάντοτε deals και υπόγειες συμφωνίες. Σας θυμίζω ότι τρία χρόνια τώρα που είναι Πρωθυπουργός ο Κυριάκος Μητσοτάκης, λέγεται συνέχεια ότι θα γίνω υπουργός, το ‘χω διαψεύσει από την πρώτη μέρα, έχω πει ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση, ότι ανήκω σε άλλο χώρο, ουδέποτε έγινε αποδεκτό από το κομμάτι της “κακής προαίρεσης”.
Να σας πω ότι δεν με ενοχλεί; Με ενοχλεί. Γράφονται φοβερές υπερβολές και ουδείς με έχει καλέσει να με ρωτήσει… Τώρα, σε αντίθεση με το παρελθόν, δεν υπάρχει καμία διασταύρωση. Αλλά μετά από τόσα χρόνια, δεν με πιάνει το στομάχι μου. Και το αντιμετωπίζω ως κάτι από το οποίο δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει.
Δεν υπάρχουν μόνον εδώ αυτά. Μου έλεγε η Σεσίλια Μάλμστρομ, η σουηδή υποψήφια για την ίδια θέση στον ΟΟΣΑ, πώς την αντιμετώπισαν πολλά από τα Μέσα της χώρας της, και δη τα σοσιαλδημοκρατικά. Στη Σουηδία είχε συμβεί το αντίστροφο, ο σοσιαλδημοκράτης Πρωθυπουργός Στέφαν Λεβέν την είχε ξεχωρίσει από τον χώρο των Φιλελευθέρων.
Στη δική μου περίπτωση, το εντυπωσιακό στοιχείο ήταν η αρχική δήλωση του κ. Μητσοτάκη. Οταν η χώρα με έθεσε ως υποψήφια, είπε από την πρώτη στιγμή ότι επιλέξαμε για το βιογραφικό της την κυρία Διαμαντοπούλου, η οποία ανήκει σε μια άλλη παράταξη. Δεν προσπάθησε να με ενσωματώσει. Είπε ότι προέρχεται από έναν άλλο πολιτικό χώρο. Κι αυτό το σεβάστηκα, το εκτίμησα πάρα πολύ».
Με την τροπή που είχε πάρει η συνομιλία, η ερώτηση για το μέλλον έμοιαζε αυτονόητη. Υπουργός, Επίτροπος, υποψήφια για τον ΟΟΣΑ, νυν Πρόεδρος Επιτροπής… Και μετά, τι;
«Δεν μπορώ να προβλέψω το μέλλον. Ούτε τη σημερινή θέση τώρα, ούτε τον ΟΟΣΑ, είχα προβλέψει. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι θα είμαι δραστήρια συνεχώς. Δεν μπορώ ούτε να ηρεμήσω, ούτε να εγκαταλείψω. Ναι, το έχω το μικρόβιο. Σε αυτή τη φάση δεν είμαι στην κομματική ζωή, είμαι όμως στην πολιτική ζωή συνολικότερα. Εχω τη δυνατότητα να προσφέρω, κάνοντας πια και διαφορετική χρήση του προσωπικού χρόνου μου. Οταν έφυγα το 2012, συζητούσα με τον άντρα μου ότι ήταν η πρώτη φορά ύστερα από 25-30 χρόνια που κάναμε Σαββατοκύριακα. Και βέβαια αισθάνομαι πολύ πιο ανεξάρτητη. Δεν λογοδοτώ κι αυτό έχει τις δυσκολίες του, γιατί κανείς τη δύσκολη στιγμή δεν μπορεί να σε στηρίξει, ή να πολλαπλασιάσει το μήνυμά σου. Εχει όμως και την έννοια της ελευθερίας…».
Το Δίκτυο και ο γύρος των επαφών
Το γεγονός ότι περάσει ικανό διάστημα από την εποχή που η Αννα Διαμαντοπούλου ήταν ευρωπαία Επίτροπος, υποδηλοί ότι θα μπορούσε και να μη συμπεριλαμβάνεται στη δεξαμενή των ονομάτων για την εν λόγω Επιτροπή. Και γίνεται δημοσιογραφική ερώτηση.
«Από τότε που έχω φύγει από την κομματική ζωή, από το 2012 και μετά, έχω πολύ μεγάλη δραστηριότητα στην Ευρώπη. Είμαι σε board από μεγάλα think tank που εδρεύουν στις Βρυξέλλες, προσωπικά ασχολούμαι διαχρονικά με την κοινωνική διάσταση, και έχω αρθρογραφήσει σχετικά, με έχουν καλέσει δε πολλές φορές σε συνέδρια που διοργανώνει η Κομισιόν. Εχω επαφή και με μεγάλες δεξαμενές σκέψεις, μέσω του Δικτύου. Καθώς το Δίκτυο έχει εστιάσει στην ψηφιακή μετάβαση, μου έχει δώσει τη δυνατότητα συνεργασίας όχι μόνο με ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και το Βέλγιο, αλλά και με την Κορέα, τη Σιγκαπούρη, με το Χάρβαρντ, με τη Νότιο Αφρική. Υπάρχει συνεχής επαφή με ό,τι γίνεται στον κόσμο».
Η Επιτροπή, στην οποία εφεξής θα προεδρεύει, έχει 13 μέλη, από πλείστες όσες χώρες – «διεθνώς γνωστούς επιστήμονες στον χώρο του κοινωνικού κράτους, έχουν διατελέσει κάποιοι, σχεδόν οι μισοί, και υπουργοί».
Τους αμέσως επόμενους μήνες έχει προγραμματιστεί σειρά επαφών, που θα συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση των τελικών προτάσεων. «Θα υπάρξει συνεργασία μεταξύ άλλων με το Χαρτοφυλάκιο της Ψηφιακής Μετάβασης, το Χαρτοφυλάκιο του Κλίματος, με τους αντίστοιχους Επιτρόπους δηλαδή, καθώς και με την Επίτροπο του Δημογραφικού. Εννοείται ότι όλη αυτή τη δραστηριότητα, τη στηρίζει ο Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων. Τον Φεβρουάριο, θα αρχίσουμε να βλέπουμε κοινωνικούς εταίρους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνδικάτα και εργοδότες. Θα υπάρξει επαφή με την Επιτροπή Κοινωνικής προστασίας, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των κρατών. Με το Φόρουμ για τους νεολαίους, το Youth Forum. Με εκπροσώπους από την Κοινωνική Πλατφόρμα (Social Platform), όπου συμμετέχουν από όλες τις χώρες της Ευρώπης ΜΚΟ που ασχολούνται με κοινωνικά θέματα, πχ. ηλικιωμένοι, μετανάστευση. Θα συνομιλήσουμε με τις τρεις οικείες Προεδρίες, τη γαλλική, την τσεχική, τη σουηδική. Θα καλέσουμε εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο, να μας μιλήσουν για τα δικά τους μοντέλα. Στη Silicon Valley, για παράδειγμα, έχει γίνει πολλή δουλειά σχετικά με τις επιπτώσεις του κλίματος στην εργασία. Αντίστοιχη επαφή θα γίνει και με την Κορέα, με το Ινστιτούτο KIST (The Korea Institute of Science and Technology), που έχει συναφές αντικείμενο.
Αυτό είναι το σχέδιο μας μέχρι τον Απρίλιο. Μετά θα αρχίσουμε να γράφουμε τις προτάσεις μας, ενσωματώνοντας και το υλικό που έχει συγκεντρώσει η Επιτροπή, με δείκτες για κάθε χώρα – μέλος. Δεν είναι όλες οι χώρες ίδιες. Φιλοδοξία μας είναι να πούμε τι πρέπει να γίνει για κάθε χώρα ξεχωριστά».
Η Άννα Διαμαντοπούλου είναι Πρόεδρος του Δικτύου για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη – Πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ για το μέλλον του κοινωνικού κράτους – πρώην Επίτροπος ΕΕ – πρώην Υπουργός