Οι Ολλανδοί έχουν μια λέξη για το «δεν κάνω τίποτε»: niksen. Είναι το αντίδοτο, υποστηρίζουν, στην υπερκόπωση και στο burnout, την «υπερκατανάλωση εαυτού» σε ελεύθερη μετάφραση, που προκαλεί τελικά ανικανότητα να επιτελέσει κάποιος ακόμη και στοιχειώδεις λειτουργίες.
Η Ολγκα Μέκινγκ έγραψε πριν από τρία χρόνια ένα βιβλίο προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει τους κανόνες της υψηλής τέχνης τού να μην κάνεις τίποτε, το «Niksen: Embracing the Dutch Art of Doing Nothing». Δεν είναι όσο απλό φαντάζεται κανείς. Τι σημαίνει τελικά «δεν κάνω τίποτε»; Ο ορισμός που χρησιμοποιεί η ίδια στο βιβλίο της είναι «να μην κάνεις κάτι επί σκοπού. Να μη βλέπεις μια ταινία, να μη σκρολάρεις στα social media, να μη διαβάζεις ηλεκτρονική αλληλογραφία».
«Οταν δρούμε, έχουμε πάντα στο μυαλό μας το αποτέλεσμα» λέει η ίδια στον Guardian. «Οταν ετοιμάζουμε ένα γεύμα, σκεφτόμαστε αν θα χάσουμε βάρος τρώγοντάς το ή αν είναι υγιεινό. Αν πάμε για περπάτημα, πρέπει να είναι μέρος του ημερήσιου στόχου μας για 10.000 βήματα. Το ζητούμενο είναι να μην έχουν κανένα στόχο όσα κάνουμε» διευκρίνισε στον Guardian.
Η ίδια παραδέχεται ένα παράδοξο: Ενώ προσπαθεί να πείσει τους ανθρώπους να μην έχουν στόχο, οι ίδιοι αισθάνονται ενοχές που δεν μπορούν να ορίσουν με ακρίβεια το niksen και άρα να το κάνουν «σωστά».
Η Μέκινγκ έχει πολλά πράγματα να κάνει στη ζωή της. Εκτός από τη δουλειά της, είναι και μητέρα τριών παιδιών. Ο σύζυγός της είναι Γερμανός και η ίδια Πολωνή, παρότι ζει πολλά χρόνια στην Ολλανδία και μιλάει άπταιστα τη γλώσσα. Είδε τη λέξη niksen πρώτη φορά σε ένα φυλλάδιο σουπερμάρκετ το 2018 και την αναζήτησε στο διαδίκτυο.
Επεσε πάνω σε ένα άρθρο στους New York Times με τίτλο «Προς υπεράσπιση τού να μην κάνεις τίποτε». Της ήρθε η ιδέα για το βιβλίο και σύντομα είχε βρει εκδότη. Η συγκυρία αποδείχτηκε εκπληκτική. Το βιβλίο εκδόθηκε στις αρχές της πανδημίας και χαρακτηρίστηκε «αντίδοτο της Ολλανδίας στο στρες του εγκλεισμού».
Ομως το πράγμα δεν σταμάτησε εκεί. Πριν από έναν μήνα, η αλυσίδα David Lloyd Leisure, που έχει περισσότερα από 100 γυμναστήρια στη Βρετανία, ανακοίνωσε ότι θα προσθέσει μαθήματα niksen για να βοηθήσει τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν το στρες. Ο ολλανδός ψυχολόγος Γιαν ντε Γιόνγκε, «ειδικός στο niksen», είπε ότι «η ευεξία είναι τόσο σημαντική στην ταραχώδη ζωή μας και οι Ολλανδοί, με τη φήμη τους ως χαλαρός και ευδιάθετος λαός, αρέσκονται στο niksen έπειτα από μια αγχωτική ημέρα στη δουλειά».
Το βιβλίο της Μέκινγκ έχει πλέον μεταφραστεί σε 13 γλώσσες και οι Γάλλοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα γι’ αυτό. Η φράση τους «L’art de ne remplir aucun objectif» μεταφράζεται ως «Η τέχνη τού να μη χρειάζεται να εκπληρώσεις κανέναν στόχο». Αλλά μόνο και μόνο επειδή το niksen προέρχεται από την Ολλανδία δεν σημαίνει ότι οι Ολλανδοί είναι ιδιαίτερα καλοί σε αυτό.
«Το niksen φαίνεται να πραγματώνεται πολύ καλύτερα στον υπόλοιπο κόσμο, εκτός Ολλανδίας» λέει η Καρολίεν Χάμινγκ, ιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος του CSR Centrum, ενός κέντρου έρευνας για το άγχος, νότια της Ουτρέχτης. «Δεν έχει καμία σχέση με τον πολιτισμό μας. Αντίθετα, είμαστε καλβινιστές και λέμε ο ένας στον άλλον να εργάζεται σκληρότερα». Ωστόσο, δεν κατηγορεί κανέναν που ενδιαφέρεται για την ιδέα του niksen, όταν το άγχος και η κατάθλιψη αυξάνονται. «Ο εγκέφαλός μας είναι υπερφορτωμένος. Πολύ απλά, δεν ξέρουμε να μην κάνουμε τίποτε».
Η ίδια η Μέκινγκ θυμάται πως όταν άρχισε να γράφει το βιβλίο της περί niksen, ένας άλλος εκδότης είχε αναθέσει σε άλλον συγγραφέα να γράψει για το ίδιο θέμα. Ο αγώνας ξεκίνησε και η προθεσμία ήταν σκληρή. Τίποτε από αυτά δεν ταίριαζαν στο πνεύμα του niksen.
Οπως η Χάμινγκ, πολλοί Ολλανδοί μιλούν για τον καλβινισμό όταν ακούν τη λέξη niksen: αυτός ο κλάδος του προτεσταντισμού του 16ου αιώνα αγκαλιάστηκε με θέρμη στην Ολλανδία. Οι δε αξίες του Καλβίνου για σκληρή δουλειά, λιτότητα και αυτοπειθαρχία εξακολουθούν να είναι πολύ εμφανείς στη χώρα.
Είμαστε ενοχικοί με την ξεκούραση
Πέρυσι, μια εταιρεία ασφάλισης υγείας έκανε μια μελέτη ευημερίας σε 12 αγορές σε όλον τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κένυας, της Κίνας και πέντε ευρωπαϊκών χωρών. Η Ολλανδία βρέθηκε στην κορυφή. Παρ’ όλο που το 90% των ολλανδών εργαζομένων δήλωσαν ότι έχουν «καεί», με το 27% από αυτούς να αισθάνονται μονίμως κουρασμένοι, ως αποτέλεσμα της δουλειάς τους, εξακολουθούν να έχουν το λιγότερο στρες από όλους τους άλλους λαούς.
Το 64% των Ολλανδών ερωτηθέντων βιώνουν άγχος, αλλά αυτό ήταν σημαντικά χαμηλότερο από ό,τι στο Βέλγιο, όπου το ποσοστό ανέρχεται σε 81%. Τα επίπεδα άγχους είναι υψηλά σε όλη την Ευρώπη μετά την πανδημία, και η Ολλανδία δεν εξαιρείται. Ωστόσο «οι ολλανδοί υπάλληλοι βιώνουν σχετικά λιγότερο άγχος για το κόστος ζωής, τα προσωπικά οικονομικά και την αβεβαιότητα του μέλλοντος». Οσον αφορά την κύρια αιτία του άγχους, οι Ολλανδοί απαντούν όπως όλοι οι άλλοι: «Πάρα πολλή δουλειά».
«Η εξουθένωση δεν είναι αποκλειστικά ολλανδικό φαινόμενο, αλλά στην Ολλανδία αυξάνεται ολοένα και περισσότερο» δηλώνει στον Guardian ο Ρόελ Φράνσεν, διευθυντής ανθρώπινου δυναμικού στην Oval, μια εταιρεία που μελετά τις συνθήκες εργασίας. Μελέτη του 2023, από τον ολλανδικό μη κερδοσκοπικό ερευνητικό οργανισμό TNO, διαπίστωσε ότι ένας στους πέντε εργαζόμενους στην Ολλανδία υποφέρει από συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης.
«Πρόκειται για σημαντική αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια» σημειώνει ο Φράνσεν. «Πιστεύεται ότι οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως οι αυξανόμενες απαιτήσεις για εργασία και η αλλαγή της στάσης απέναντι στην ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής».
Δεν έχουν, λοιπόν, οι Ολλανδοί τα υψηλότερα ποσοστά εξουθένωσης παγκοσμίως· αντιθέτως, τα ποσοστά τους είναι χαμηλότερα σε σύγκριση με τους περισσότερους λαούς. Απλώς, η ίδια η ιδέα της επαγγελματικής εξουθένωσης τους αγχώνει πραγματικά. «Υπάρχει μια σειρά από απαντήσεις στην επαγγελματική εξουθένωση, που φαίνεται να έχουν τις ρίζες τους στην ολλανδική κουλτούρα» λέει ο Φράνσεν. «Για παράδειγμα, οι Ολλανδοί έχουν έντονο το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης, και αυτό μπορεί να βοηθάει στη μείωση του στίγματος που σχετίζεται με την επαγγελματική εξουθένωση.
»Οι Ολλανδοί είναι συχνά πολύ φιλόδοξοι. Πολλοί από εμάς ασκούμε μεγάλη πίεση στον εαυτό μας για να πετύχουμε. Οι Ολλανδοί μπορεί επίσης να είναι απρόθυμοι να πάρουν άδεια από την εργασία τους, ακόμη και αν είναι άρρωστοι. Επιπλέον, η ολλανδική κουλτούρα μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε κοινωνική πίεση για να κάνεις τα πάντα, παραμελώντας τις δικές σου ανάγκες». Ακούγεται απίστευτα κουραστικό το να είσαι επιτυχημένος Ολλανδός.
Αυτό που το niksen εκφράζει πιο έντονα, ωστόσο, είναι η έλξη προς φιλοσοφίες που προέρχονται από άλλες χώρες. Ζούμε σε μια εποχή που πολλοί από εμάς μπορούμε να κάνουμε σχεδόν ό,τι θέλουμε, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο της Ιστορίας. Αλλά αποδεικνύεται ότι αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι κάποιον που ξέρει να μας ανακουφίσει όταν θέλουμε να ακολουθήσουμε το ένστικτο και τις ανάγκες μας.
Να απαλλαγούμε από τις ενοχές μας όταν θέλουμε να ξεκουραστούμε.