Στα καλά καθούμενα, φέτος άρχισε να πονάει η αριστερή φτέρνα της, γράφει στον Guardian η Εϊμι Φλέμινγκ και αμέσως η δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας άρχισε να αναρωτιέται αν οφείλεται σε κάποια εκφυλιστική νόσο που μόλις αρχίζει, αν είναι μια φυσιολογική κατάσταση λόγω γήρανσης ή απλώς μία από τις επιπτώσεις της πανδημίας στη ζωή μας. Ο τρόπος που αναγκαστήκαμε να ζούμε αυτή την περίοδο είχε πολύπλευρες επιπτώσεις στην υγεία, ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν κολλήσει κορονοϊό.
Πρόσφατα, για παράδειγμα, διαβάζοντας το άρθρο της Αμάντα Μαλ στο Atlantic, μάθαμε ότι η τριχόπτωση –σαφές σύμπτωμα του άγχους από το οποίο υποφέρει όλος ο κόσμος– είναι το κορυφαίο γεγονός της εποχής της Covid παγκοσμίως. Ωστόσο, η τριχόπτωση δεν είναι η μοναδική επίπτωση της πανδημίας στο σώμα μας. Η Εϊμι Φλέμινγκ συγκέντρωσε στον Guardian όλα όσα αναφέρουν ειδικοί επιστήμονες σχετικά.
Μαλλιά
Το περασμένο καλοκαίρι, έρευνα του βρετανικού Institute of Trichologists (IoT) έδειξε ότι το 79% των μελών του είχαν δει στις κλινικές τους περιστατικά «τριχόπτωσης μετά τη νόσο Covid». Η πρόεδρος του Ινστιτούτου, Ιβα Πράουντμαν, το αποδίδει στον υψηλό πυρετό και την απώλεια όρεξης, που είναι κοινά συμπτώματα της νόσησης από τον κορονοϊό: «Και οι δύο αυτοί παράγοντες αντανακλώνται στα μαλλιά, τα οποία αρχίζουν να πέφτουν υπερβολικά, συνήθως μεταξύ τεσσάρων και έξι εβδομάδων αφότου ο ιός έχει αρχίσει να υποχωρεί», λέει. Αλλά για την πρόκληση τριχόπτωσης «αρκεί το άγχος κάποιου που έχει κολλήσει τον ιό, μη γνωρίζοντας πόσο πολύ μπορεί να υποφέρει από αυτόν, ή ακόμη και το στρες του lockdown», λέει ο ειδικός Ρίτσαρντ Σπένσερ. Η Πράουντμαν συμπληρώνει ότι αναφέρεται περισσότερο από γυναίκες που συνήθως έχουν πιο μακριά μαλλιά και βλέπουν μεγαλύτερο όγκο τριχών να συσσωρεύεται στην μπανιέρα καθώς λούζονται και στη βούρτσα τους όταν χτενίζονται.
Σύμφωνα με τον Σπένσερ, τα καλά νέα, ωστόσο, είναι ότι ανεξάρτητα από το αν η απώλεια οφείλεται σε σωματικό ή συναισθηματικό στρες, «το μεγαλύτερο μέρος ή το σύνολο των μαλλιών που χάνονται ξαναβγαίνουν». Σε ορισμένες περιπτώσεις, προσθέτει η Πράουντμαν, «το σώμα ανακάμπτει από αυτή τη διαταραχή από μόνο του. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί βοήθεια με διατροφικές αλλαγές, συμπληρώματα διατροφής ή θεραπείες».
Μάτια
Τα μάτια της πανδημίας πονάνε, είναι στεγνά και θολά από τον πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνες και το μπλε φως τους. Το ίδιο ισχύει για την έκρηξη της παιδικής μυωπίας που αποδείχθηκε σε μια κινεζική μελέτη ότι συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με την αυξημένη χρήση της οθόνης (και τον χρόνο σε εσωτερικούς χώρους, χωρίς μακρινή θέα) κατά τη διάρκεια του lockdown. Αυτή η μελέτη θεωρείται πλέον σε όλο τον κόσμο μια προειδοποίηση, πυροδοτώντας την ενοχή και την ανησυχία των γονέων, ωστόσο πρακτικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να ληφθεί υπόψη.
Τα γυαλιά, που μπλοκάρουν το μπλε φως, δεν είναι λύση. Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι οι οθόνες βλάπτουν τα μάτια. Η μυωπία προκαλείται από τη συνεχή εστίαση σε κάτι κοντά στο πρόσωπο (απλώς τα παιδιά τείνουν να το κάνουν αυτό περισσότερο με οθόνες παρά με βιβλία). Και δεν είναι η λάμψη της οθόνης, που στεγνώνει τα μάτια μας. Είναι η φυσική μας τάση να ανοιγοκλείνουμε τα μάτια πέντε φορές λιγότερο συχνά όταν δουλεύουμε στην οθόνη (ή όταν διαβάζουμε βιβλία) και να τα ανοιγοκλείνουμε ατελώς κατά τη διάρκεια της εργασίας στην οθόνη (συμβαίνει λιγότερο με τα βιβλία, άρα τα βιβλία κερδίζουν).
Δόντια
Εχοντας ακυρώσει όλες τις οδοντιατρικές εξετάσεις ρουτίνας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλοί δεν έχουν επισκεφτεί τον οδοντίατρο για σχεδόν δύο χρόνια. Σύμφωνα με τη Βρετανική Οδοντιατρική Ενωση (BDA), στην Αγγλία χάθηκαν περισσότερα από 35 εκατ. ραντεβού από τότε που ξέσπασε η πανδημία, με αποτέλεσμα δόντια να χαλάνε αθόρυβα και να χρειάζονται στη συνέχεια πιο ριζικές θεραπείες, ενώ κάποια δεν σώζονται καν.
Τον περασμένο Φεβρουάριο η Αμερικανική Οδοντιατρική Ενωση διαπίστωσε ότι το 71% των σχεδόν 2.300 οδοντιάτρων στις ΗΠΑ ανέφεραν αύξηση του βρουξισμού –τρίξιμο των δοντιών– στους πελάτες τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο βρουξισμός μπορεί να οδηγήσει σε κροταφογναθικές διαταραχές, την αύξηση των οποίων παρατήρησε πάνω από το 60% των οδοντιάτρων, με συμπτώματα όπως δυσκολία κατά τη μάσηση ή το δάγκωμα, δυνατούς πόνο στο πρόσωπο και πονοκεφάλους γύρω από τους κροτάφους. Παρόμοια αύξηση υπήρξε και στα ραγισμένα και σπασμένα δόντια, πράγμα που μπορεί να προκύψει από το τρίξιμο των δοντιών.
Καρδιά
Οι καρδιολόγοι έχουν διαπιστώσει αύξηση των χρόνιων καρδιακών παθήσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εξηγεί η Σόνια Μπάμπου Ναράγιαν, διευθύντρια του British Heart Foundation. Μερικοί άνθρωποι δεν τα πήγαν καλά με τη δίαιτα και την άσκηση, ενώ έχει γίνει δυσκολότερη η πρόσβαση σε ιατρική βοήθεια. «Κάθε καθυστέρηση έχει αποτέλεσμα χιονοστιβάδας», περιγράφει η Ναράγιαν, «και τελικά θέτει ζωές σε κίνδυνο. Οι ακυρωμένες διαδικασίες, τα χαμένα ραντεβού και οι αυξανόμενες λίστες αναμονής πιθανότατα έχουν ήδη συμβάλει σε χιλιάδες περισσότερους θανάτους από έμφραγμα και εγκεφαλικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας από ό,τι θα περιμέναμε διαφορετικά».
Στομάχι
Ο Φίλιπ Σμιθ, σύμβουλος γαστρεντερολόγος στο Νοσοκομείο Royal Liverpool και διαχειριστής της φιλανθρωπικής οργάνωσης Guts UK, παρατήρησε ότι «υπάρχει αύξηση σε διαταραχές που μπορεί να συνδέονται με το στρες και το άγχος, όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS)», τονίζοντας ότι «ο εγκέφαλος και το έντερο αλληλεπιδρούν πολύ στενά».
«Η δουλειά μου είναι τα “σώματα που προκαλούν ντροπή”», λέει βρετανός γαστρεντερολόγος. «Οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλήσουν για τα αέρια και τη διάρροια, υπάρχουν πολλά ταμπού στα περιστατικά που βλέπω». Τα lockdown έχουν κάνει την αναζήτηση βοήθειας πιο δύσκολη, για καταστάσεις όπως η νόσος του Crohn, η ελκώδης κολίτιδα και η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, «και όταν πλέον γίνεται η διάγνωση, η νόσος έχει φουντώσει πολύ περισσότερο από ό,τι θα γινόταν σε κανονικές συνθήκες, οπότε μπορεί να την είχαμε πιάσει όσο ακόμη ήταν μέτρια».
Συκώτι
Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία που σχετίζονται με το αλκοόλ μειώθηκαν τα χρόνια που προηγήθηκαν της πανδημίας, λέει ο Σμιθ, αλλά, από τότε που άρχισε η Covid, ο αριθμός των κρουσμάτων «έχει εκτοξευθεί. Μπορεί να εμφανιστούν ασθενείς με αλκοολική ηπατίτιδα και ίκτερο, με απώλεια βάρους ή συμπτώματα στέρησης όπως τρέμουλο, εφίδρωση και διέγερση. Μπορεί να παρουσιάζουν αιμορραγία από το γαστρεντερικό, γιατί όταν έχεις κίρρωση του ήπατος, τα αιμοφόρα αγγεία στο έντερο διογκώνονται», παρατηρεί. Δεν πίνουν όλοι περισσότερο: στην πραγματικότητα, το ένα τρίτο των ερωτηθέντων σε έρευνα της φιλανθρωπικής οργάνωσης Alcohol Change UK το 2020 είπαν ότι είχαν σταματήσει να πίνουν ή μείωσαν την ποσότητα. Ωστόσο, ένας στους πέντε –περίπου 8,6 εκατ. ενήλικες– έχει πιει περισσότερο.
Δέρμα
Οπως ήταν αναμενόμενο, λέει η Εμα Κρέιθορν, σύμβουλος δερματολόγος στο νοσοκομείο Guy’s and St Thomas’ του Λονδίνου, οι φλεγμονώδεις δερματικές παθήσεις όπως η ροδόχρους ακμή, το έκζεμα και η ψωρίαση έχουν επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια αυτής της αγχωτικής περιόδου, επειδή το άγχος ισοδυναμεί με έξαρση. Το συχνό πλύσιμο των χεριών, εξάλλου, μπορεί να επηρεάσει το δέρμα οποιουδήποτε. Μάλιστα, το τμήμα της Κρέιθορν χρειάστηκε να δημιουργήσει μια κλινική για το προσωπικό του νοσοκομείου, επειδή, όπως λέει, οι γιατροί πρέπει να πλένουν τα χέρια τους περίπου 100 φορές την ημέρα. «Οταν καθαρίζετε τα χέρια σας, αμέσως, το εξωτερικό στρώμα της επιδερμίδας αρχίζει να χάνει νερό επειδή έχει διαταραχθεί η προστασία του», εξηγεί. Εάν τα χέρια δεν ενυδατωθούν μετά ή δεν έχει χρησιμοποιηθεί απολυμαντικό με πρόσθετη ενυδατική κρέμα όπως η γλυκερίνη, το συνεχές στέγνωμα «αρχίζει να προκαλεί ρωγμές στην επιδερμίδα. Και τότε τα παθογόνα βακτήρια μπορούν να εισέλθουν και να προκαλέσουν φλεγμονή».
Ο όρος «μασκμή» («maskne») –δερματικά προβλήματα λόγω της χρήσης μάσκας–, εξάλλου, ακούγεται συνεχώς κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά η Κρέιθορν δεν το θεωρεί μεγάλο πρόβλημα. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν περιστοματική δερματίτιδα, δηλαδή, «μικροσκοπικά εξογκώματα, που εμφανίζονται γύρω από το στόμα προκαλώντας φαγούρα και οι άνθρωποι συχνά τα μπερδεύουν με την ακμή, αλλά δεν είναι», εξηγεί η δερματολόγος. Η χρήση μάσκας αλλάζει το περιβάλλον σε αυτήν την περιοχή, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει την πάθηση, αλλά η Κρέιθορν υποπτεύεται ότι μπορεί να ευθύνονται περισσότερο κάποια προϊόντα περιποίησης του προσώπου.
Πόδια
Η Εμα ΜακΚόνακι, εκπρόσωπος του Royal College of Podiatry, λέει στη δημοσιογράφο του Guardian ότι ο πόνος στη φτέρνα της μπορεί κάλλιστα να σχετίζεται με την πανδημία. «Βλέπουμε περισσότερες τενοντίτιδες και πόνους στη φτέρνα, όπως η πελματιαία απονευρωσίτιδα», λέει και εξηγεί ότι μια αιτία θα μπορούσε να είναι ότι δουλεύοντας από το σπίτι, τα πόδια στερούνται τα συνήθη υποστηρικτικά τους υποδήματα: «Δεν αντιδρούν το ίδιο καλά όλοι οι τύποι ποδιών στο περπάτημα ξυπόλητοι ή με μαλακά παπούτσια», λέει. Και συμπληρώνει πως «κάποιοι αναφέρουν επίσης ότι τα πόδια τους έχουν “απλωθεί” και τα παπούτσια δεν τους μπαίνουν πια. Οπως όταν φορέσατε για πρώτη φορά το τζιν σας έχοντας περάσει το lockdown με φόρμες», λέει.
Η ΜακΚόνακι λέει ότι οι ποδίατροι βλέπουν επίσης περισσότερα περιστατικά με πόνους σε περιοχές της καμάρας του ποδιού, στους αστραγάλους και στον αχίλλειο τένοντα στο πίσω μέρος του αστραγάλου. Και υποθέτουν ότι πολλοί από αυτούς τους τραυματισμούς οφείλονται σε «αλλαγές στον τύπο δραστηριότητας ή σε νέες δραστηριότητες, όπως το τρέξιμο». Και συμβουλεύει ότι αν είχατε πόνο στα πόδια για περισσότερο από δύο εβδομάδες χωρίς βελτίωση, «καλό θα είναι να αναζητήσετε επαγγελματική αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία».
Διατροφή και φυσική κατάσταση
Ο Τιμ Σπέκτορ από το King’s College του Λονδίνου, του οποίου η εφαρμογή Zoe Covid Symptom Study αποδείχτηκε χρυσορυχείο επιδημιολογικών δεδομένων καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, λέει ότι η έρευνα της εφαρμογής για τη διατροφή και την άσκηση έδειξε, συνολικά, μικρή αλλαγή στο βάρος και τη φυσική κατάσταση των Βρετανών. Ωστόσο, πίσω από αυτούς τους μέσους όρους, λέει, «πολλοί άνθρωποι άλλαξαν τη συμπεριφορά τους. Είτε απέκτησαν πιο υγιεινές συνήθειες είτε πολύ λιγότερο υγιεινές, αλλά κατά μέσο όρο, κάπως ισορροπούσαν».
Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε φέτος στο περιοδικό Nature Food, διαπίστωσε ότι η συνολική αύξηση βάρους ήταν κατά μέσο όρο μόλις 800 γραμμάρια, ωστόσο μια φετινή μελέτη του NHS έδειξε ότι τα άτομα που αναζητούσαν βοήθεια για να χάσουν βάρος ήταν κατά μέσο όρο 2,3 κιλά βαρύτερα από τα προηγούμενα τρία χρόνια.
Εν τω μεταξύ, η έρευνα Zoe του Τιμ Σπέκτορ έδειξε ότι ενώ λίγο περισσότερο από το ένα τέταρτο των ανθρώπων έκανε λιγότερη άσκηση κατά την πανδημία, ένα ελαφρώς μεγαλύτερο ποσοστό έγινε πιο ενεργό. Και όσον αφορά τη διατροφή, λέει ο Σπέκτορ, περίπου το ένα τρίτο ανακάλυψε ξανά το μαγείρεμα και έτρωγε πιο υγιεινά, άλλο ένα τρίτο έκανε το αντίθετο, ενώ το τελευταίο τρίτο δεν έκανε καμία αλλαγή. «Σε τι θα επιστρέψουν τελικά;» αναρωτιέται, «Θα τους λείψει το KFC ή η σαλάτα με κινόα;». Οψόμεθα…