Την οπτική των παλαιότερων, όσων πρόλαβαν τις ανθρώπινες σχέσεις πριν από τα κινητά και το Διαδίκτυο, συνόψισε ωραία ο Σαββόπουλος στη συναυλία του στο Μέγαρο (14 Ιανουαρίου). Παρατήρησε ότι στα χριστουγεννιάτικα τραπέζια όλοι ήταν πάνω από μια οθόνη κινητού. Και πρόσθεσε με χιούμορ: «Οκτώ δισεκατομμύρια στον πλανήτη, δεν βρίσκεις έναν άνθρωπο να πεις μια κουβέντα».
Για τις νεότερες γενιές, το… πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Η ψηφιακή επανάσταση που «μίκρυνε» τον κόσμο και τον έφερε στην παλάμη μας (μαζί με τόσα άλλα σπουδαία για τη δημοκρατία, την επιστήμη και την ιατρική), είναι ταυτόχρονα και μια φυλακή. Σε ό,τι αφορά δε την ψυχική μας κατάσταση πολλοί εργαζόμενοι νιώθουμε εγκλωβισμένοι στο δίκτυο, σε μια διαρκή διαθεσιμότητα που διαλύει το νευρικό μας σύστημα.
Ναι, η παραγωγικότητά αυξάνεται χάρη στα smartphone, αλλά αυτά τα λίγα παραπάνω που βγάζουμε (αν βγάζουμε) όντας διαρκώς στην «πρίζα» τα ξοδεύουμε για να συνέλθουμε. Είτε σε Yogilates, είτε στον ψυχίατρο, είτε κάνοντας μια βουτιά στο μπολ με το προφιτερόλ.
Τι έμενε ως τώρα; Λίγες περιστάσεις, όπως το ταξίδι με το αεροπλάνο (ακόμη και για δουλειά) όπου αντικειμενικά μπορούσες να παραμένεις εκτός σύνδεσης. Είτε γιατί δεν υπήρχε WiFi, είτε γιατί ως πρόσφατα ήταν πολύ ακριβό και αργό —υπήρχε τρόπος να το αποφύγεις. Και είχες ξαφνικά λίγο χρόνο να θυμηθείς ποιος είσαι, τι έχεις ζήσει στη ζωή σου, να αναλογιστείς αυτά που έχασες και αυτά που πέτυχες, αυτούς που αγαπάς κι εκείνους που σε πίκραναν.
Πάει και αυτό το καταφύγιο. Οπως μας πληροφόρησε η δημοσιογράφος της Washington Post, Νάταλι Κόμπτον, η εποχή της αποσύνδεσης στα αεροπλάνα έχει τελειώσει. Πολύ σύντομα η ζωή πάνω από τα σύννεφα θα πάψει να είναι μια ουτοπία χωρίς WiFi, email, τηλεφωνήματα και βιντεοδιασκέψεις.
Οι εξελίξεις στην τεχνολογία έφεραν ήδη την ανατροπή. Στις ΗΠΑ, από την 1η Φεβρουαρίου, η Delta Air Lines προσφέρει «δωρεάν και γρήγορο» WiFi. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση έδωσε προθεσμία στα κράτη μέλη έως τον Ιούνιο του 2023 για να εξασφαλίσουν ζώνες συχνοτήτων 5G για τα αεροπλάνα, ανοίγοντας τον δρόμο για γρήγορο internet στις πτήσεις.
Επομένως… τέλος. Αυτό ήταν. Το επιχείρημα της παραγωγικότητας και της συνδεσιμότητας κέρδισε τους ρομαντικούς. Με εύκολα προσβάσιμο Διαδίκτυο στα δάχτυλα μας, ο πειρασμός να συνδεθούμε θα γίνει μάλλον πολύ μεγάλος για να μπορέσουμε αντισταθούμε, εκτιμά η αμερικανική εφημερίδα: «Υπάρχει πάντα δουλειά να γίνει, άνθρωποι για να επικοινωνήσετε ή η ανάγκη να σκοτώσετε την ώρα σας και να καταπολεμήσετε την πλήξη».
Είναι πιθανό πώς ακόμη κι αν κάποιος προσπαθήσει να αντισταθεί στη νέα τάση μέσα στο αεροπλάνο, κινδυνεύει να καταλήξει ο «τρελός του χωριού». Φανταστείτε: Την ώρα που πασχίζεις να «αποσυνδεθείς» οι διπλανοί σου μιλάνε στα τηλέφωνα ή ουρλιάζουν σε βιντεοδιασκέψεις διαλέγοντας χρώμα για την ψευδοροφή ή κάνοντας χαρούλες στο λίγων μηνών παιδί τους.
Ενα αεροπλάνο χωρίς WiFi ακούγεται ήδη ρομαντικό. Η αναγκαστική αυτή διακοπή από τη ζωή μας «μέσα» στο δίκτυο, θεωρείται υγιής, ακόμη και ψυχωφελής από τους ειδικούς —γιατί μεταξύ άλλων το μυαλό μας χρειάζεται ξεκούραση.
«Οταν βρισκόμαστε στο Διαδίκτυο αντιδρούμε συνεχώς σε εξωτερικά ερεθίσματα» λέει η αμερικανίδα ψυχίατρος και καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Στάνφορντ, Αννα Λεμπκ. «Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ενεργού αναμονής που εστιάζεται προς τα έξω. Υπάρχει μια αίσθηση εγρήγορσης, επαγρύπνησης, προσδοκίας».
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι, ανεξάρτητα από το αν χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο για να εργαστούμε, να τσεκάρουμε τα email μας ή να δούμε πόσα likes μαζέψαμε, πολλά από αυτά που κάνουμε «απαιτούν κάτι από εμάς». Οπως και η γνώση ότι υπάρχουν άτομα που περιμένουν την απάντησή μας. Κι έχουμε ήδη αργήσει! Μήπως είμαι αγενής που δεν σηκώνω το τηλέφωνο στον διαχειριστή της πολυκατοικίας μέσα στο αεροπλάνο, πάνω από το Ντουμπρόβνικ, με αναταράξεις από την καταιγίδα;
Ο Ολιβερ Μπέρκμαν, συγγραφέας του βιβλίου «Four Thousand Weeks: Time Management for Mortals» (Τέσσερις χιλιάδες εβδομάδες: Διαχείριση χρόνου για θνητούς), υπογραμμίζει τους κινδύνους από μια ζωή σε έναν ψηφιακό κόσμο που διαμορφώνεται από αλγόριθμους. Οσο περισσότερο χρόνο ξοδεύουμε σε ένα περιβάλλον που διαμορφώνουν αλγόριθμοι, οι οποίοι δεν έχουν απαραιτήτως ως βασική προτεραιότητα τις δικές μας ανάγκες, «τόσο περισσότερο θα χάνουμε την ικανότητά μας για ανεξάρτητη σκέψη».
Το να είσαι online έχει γίνει η προεπιλογή, σχολίασε, και κάπως έτσι συνηθίζουμε την απουσία της φυσικής παρουσίας. Στη δουλειά, στις σχέσεις, παντού.
Η Αννα Λεμπκ από την πλευρά της, αναφέρει ότι τα ερεθίσματα που παίρνουμε από την οθόνη του κινητού μας κινητοποιούν έναν μηχανισμό που δεν απέχει πολύ από αυτόν που κινητοποιούν ουσίες που δημιουργούν εξάρτηση. Επίσης «όταν δεν αφήνουμε τον εγκέφαλό μας να ξεκουραστεί, αυτό μας στερεί την ηρεμία που έχει ανάγκη το μυαλό μας, την εστίαση στο σώμα μας και στο περιβάλλον γύρω μας». Ετσι, όσα μπορεί να αναδυθούν από τα βάθη του μυαλού μας σε κατάσταση ηρεμίας διακόπτονται από κάποιου είδους εξωτερικό ερέθισμα.
Το αποτέλεσμα είναι το burnout και η λεγόμενη nomophobia (No Μobile Phone Phobia), η φοβία μην τυχόν και μείνουμε ένα λεπτό χωρίς το κινητό μας.
Τώρα που «πέταξε» λοιπόν και το αεροπλάνο ως ευκαιρία να αποσυνδεθούμε, τι μπορούμε άραγε να κάνουμε εμείς, οι νοσταλγοί της προψηφιακής επικοινωνίας;
Ο δημοσιογράφος Τζόναθαν Μαλέσικ που έγραψε το βιβλίο «The End of Burnout» (Το τέλος της εξουθένωσης) ακούγεται κάπως ρομαντικός όταν λέει ότι, ευτυχώς, οι περισσότεροι εν ζωή ενήλικες κρατούν ακόμα ζωντανή την ανάμνηση του πώς ήταν να ζεις χωρίς κινητά τηλέφωνα.
Ο ίδιος, σε αντίθεση με τις αεροπορικές εταιρείες, λέει ότι μπορούμε να αποσυνδεθούμε, «απλώς πρέπει πια να προσπαθήσουμε πολύ περισσότερο». Από την άλλη πλευρά, όλοι νιώθουμε πού πάει το πράγμα. Διαρκώς κερδίζουν έδαφος οι δυνάμεις που μας ωθούν στο να είμαστε διαρκώς online. Ασταμάτητα και μέχρι τελικής πτώσεως.
Επομένως, αν είστε ψυχίατρος και σκέφτεστε «να την πάρω αυτή την Chesterfield πολυθρόνα που μου άρεσε για το ιατρείο;», η απάντηση -δυστυχώς για εμάς και ευτυχώς για εσάς- είναι «να πάρετε δύο»! Οι δουλειές θα πάνε καλά. Οσο οι άνθρωποι επικοινωνούν αληθινά όλο και λιγότερο και ψυχαναγκάζονται να δουλεύουν όλο και περισσότερο, ακόμη και στα 34.000 πόδια, στα δέκα χιλιόμετρα πάνω από τη Γη, οι ψυχίατροι μάς είναι απαραίτητοι.