Στην εποχή μας, της αστραπιαίας μετάδοσης πληροφοριών κάθε είδους και σε κάθε τομέα μέσω του Ιντερνετ πώς, άραγε, αντιμετωπίζεται η διάδοση ανυπόστατων θεωριών που προωθούνται ως επιστημονικές;
Εκτιμώντας ότι η «παραπληροφόρηση είναι παντού» και διαπιστώνοντας τον θρίαμβο της «αντιεπιστημονικής» θεώρησης των πάντων σχεδόν, δύο πανεπιστημιακοί στις ΗΠΑ, ο Τζέβιν Ουέστ και ο Καρλ Μπέργκστρομ, καθιέρωσαν έναν ιδιότυπο κύκλο μαθημάτων για να αποδείξουν πώς -λόγω των νέων τεχνολογιών- οι αβάσιμες θεωρίες εξαπλώνονται με ασυγκράτητο τρόπο στην κοινωνία.
Το διαφωτιστικό για τους μηχανισμούς του ψεύδους μάθημά τους (Calling bullshit το βάφτισαν…) έχει σκοπό να καταδείξει τις ανοησίες που περιβάλλονται την αυθεντία της τηβέννου σε πολλούς τομείς του επιστητού, από την πολιτική και τα media μέχρι τις διαφημίσεις και τις φυσικές επιστήμες. («Υπάρχουν ακόμη και οι ηλίθιοι που πιστεύουν ότι οι δεινόσαυροι δεν υπήρξαν ποτέ» λένε χαρακτηριστικά οι δύο καθηγητές). Η διασπορά των μυθευμάτων που αποσκοπούν στη χειραγώγηση του απλού κόσμου γίνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο «ενοχοποιούνται» οι νέες τεχνολογίες.
Ο πολλαπλασιασμός της βλακείας
Ενδεικτικά της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης, ακόμη και της πιο παρανοϊκής, είναι τα στοιχεία που αφορούν μία δημοφιλή -όπως αποδεικνύεται- μπαρούφα, αυτήν περί… «επίπεδης Γης»: το 2015 τα σχετικά βίντεο στο Ιντερνετ ήταν 50.000, το 2018 είχαν γίνει 19,4 εκατομμύρια, σήμερα είναι 41,3 εκατομμύρια! Και να σκεφτεί κανείς, λένε οι δύο καθηγητές, ότι η εν λόγω θεωρία «αναστήθηκε» στο YouTube στις 25 Αυγούστου 2011 από έναν καναδό κωμικό ηθοποιό ονόματι Μάθιου Μπόιλαν.
Το όλο πρόβλημα της εξάπλωσης των αντιεπιστημονικών, αβάσιμων ή και καταφανώς ηλίθιων ή ακραίων θεωριών στο Ιντερνετ σχετίζεται με την πολλαπλασιαστική ικανότητα της τεχνολογίας, αλλά και με τη στάση των περισσότερων ανθρώπων: θέλουμε να βλέπουμε ό,τι επικυρώνει ή επιβραβεύει ή κολακεύει τις πεποιθήσεις μας. Η συνεπαγωγή δείχνει ότι κάμποσα εκατομμύρια από εμάς ανοηταίνουν. Τόσο «απλό» είναι το θέμα…
Μεγάλη η ζημία του ψεύδους
«Θα πνιγούμε από την ηλιθιότητα» – η διαπίστωσή των πανεπιστημιακών γίνεται με γέλια, αλλά είναι πικρή, ωστόσο δεν αφορά τη διακυβέρνηση Τραμπ όπως αισθάνονται την ανάγκη να διευκρινίσουν στον σχετικό ιστότοπό τους. «Και οι δύο πλευρές του διαδρόμου του ψεύδους, και η αριστερή και η δεξιά, έχουν συνεισφέρει» στο αντικείμενο της μελέτης τους, διατείνονται. Τοποθετούνται πάντως υπέρ της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της ανάγκης να επιβιώσει στον 21ο αιώνα. Εξυπνα σχολιάζουν τον στόμφο με τον οποίο επενδύονται οι μπαρούφες στην πολιτική – ένθεν κακείθεν.
Και οι δύο πανεπιστημιακοί εργάζονται στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον που εδρεύει στο Σιάτλ. Ο Ουέστ είναι καθηγητής Πληροφορικής και ο Μπέργκστρομ καθηγητής Βιολογίας. Ουσιαστικά το Calling Bullshit είναι ένας κύκλος μαθημάτων, εν είδει σεμιναρίων, ο οποίος εγκαινιάστηκε το 2017. Στην παραπάνω ιστοσελίδα τους καταθέτουν όλα τα σχετικά στοιχεία με τις παραδόσεις τους στο πλαίσιο του συγκεκριμένου πρότζεκτ. Αιτία για την αντίδραση των δύο επιστημόνων είναι η πίστη τους ότι ο «κόσμος μπούχτισε από τις βλακείες και αρρώστησε». Πρόκειται δηλαδή για μία προσπάθεια αντίστασης.
Ομως τι ακριβώς είναι οι αντιεπιστημονικές μπούρδες τις οποίες καταγγέλλουν και αποκαλύπτουν; Οι μπούρδες λοιπόν μπορεί να είναι γλώσσα (πομπώδης), στατιστικά στοιχεία (ελλιπή), γραφικά με απεικονίσεις των δεδομένων (επιλεγμένα), δηλαδή μορφές παρουσίασης που αποσκοπούν να πείσουν μέσω του εντυπωσιασμού τον εύπιστο αναγνώστη/ακροατή/θεατή, παραγνωρίζοντας ή αδιαφορώντας για την αλήθεια και τη λογική.
Οι δύο καθηγητές παρατηρούν με μελαγχολία ότι στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης «είναι σχετικά εύκολο να εξαπλωθούν οι ανυπόστατες θεωρίες και οι μπούρδες, ενώ είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπιστεί η ζημιά που προκαλούν».
(Για αυτό το ενδιαφέρον θέμα έγραψαν, μεταξύ άλλων, η La Reppublica και ο Guardian).