Απόψε τη νύχτα, ένα «ματωμένο» φεγγάρι θα λάμψει στον ουρανό και θα συμβεί η μεγαλύτερη σε διάρκεια έκλειψη Σελήνης του 21ου αιώνα. Αυτό το μαγικό ουράνιο φαινόμενο θα είναι ορατό μόνο από μέρη της Αφρικής, της Ευρώπης και της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, και εφόσον ο ουρανός θα είναι καθαρός.
Γεγονός όμως είναι ότι όλοι μπορούμε να απολαμβάνουμε κάθε βράδυ τη γοητεία του φεγγαριού είτε είναι γεμάτο, είτε λεπτεπίλεπτο μισοφέγγαρο, στον καθαρό ουρανό ή παίζοντας με τα σύννεφα. Είναι ένας αξιόπιστος φίλος που ακολουθεί ένα κανονικό πρόγραμμα και μας βοηθά να παρατηρούμε το πέρασμα του χρόνου και με λάμψη του φωτίζει τις νύχτες τον ουρανό, ανακουφίζοντάς μας τις πιο σκοτεινές ώρες. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ότι μια φορά κι έναν καιρό, όταν το φεγγάρι κοκκίνιζε σα να αιμορραγούσε και εξαφανιζόταν, τρομοκρατούσε τους ανθρώπους, όπως γράφει το Quartz.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό το περίεργο φαινόμενο συμβαίνει απλά γιατί καθώς η Σελήνη διέρχεται μέσα από τη σκιά του πλανήτη μας, δεν αντανακλά το φως του ήλιου. Το παρατηρούμε μαγεμένοι, αλλά δεν φοβόμαστε ότι είναι κακός οιωνός, εκτός ίσως από εκείνους που πιστεύουν σε μια προφητεία της Βίβλου για την ματωμένη σελήνη, η οποία προβλέπει το τέλος μας μέσα σε σκηνές Αποκάλυψης…
Ιστορικά όμως, προκαλούσε μεγάλη ανησυχία, μάλιστα, του απέδιδαν ιδιαίτερο νόημα σύμφωνα με την «Ιστορία των Εκλείψεων» (pdf) του Τζορτζ Τσάμπερς, που κυκλοφόρησε το 1899. Στο κεφάλαιο «Οι εκλείψεις της σελήνης που αναφέρονται στην Ιστορία», ο Τσάμπερς περιγράφει μερικές τρομακτικές ιστορίες ματωμένων φεγγαριών.
Οιωνός κατάρρευσης μιας δυναστείας
Η πρώτη καταγραφή ολικής έκλειψης της σελήνης προέρχεται από την Κίνα. Συνέβη στις 29 Ιανουαρίου του 1136 π.Χ. ή «το 35ο έτος του Γουέν-Γουάνγκ, την ημέρα του Πινγκ-Τζου», σύμφωνα με το «Τσόου-Σου», το βιβλίο της δυναστείας των Τσόου (1046–256 π.Χ.) που βρέθηκε το 280 μ.Χ. στον τάφο ενός αυτοκράτορα ο οποίος είχε αποβιώσει αιώνες πριν.
Η ολική έκλειψη της σελήνης πιστεύεται ότι συνέβη το 1059 π.Χ., στο τέλος της δυναστείας των Σανγκ. Η εξαφάνιση του φεγγαριού θεωρήθηκε σημαντικός οιωνός από τον βασιλιά Γουέν της δυναστείας των Τσόου (υποτελής έως τότε), που πίστεψε ότι ήρθε η ώρα να αμφισβητήσει την κυριαρχία των Σανγκ.
Οι θεοί ανακοινώνουν μεγάλη συμφορά
Στις 27 Αυγούστου του 413 π.Χ. ή το τέταρτο έτος της 91ης Ολυμπιάδας, σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο, μια ολική έκλειψη σελήνης οδήγησε σε καταστροφή του στρατού των Αθηναίων ενώ πολιορκούσαν τις Συρακούσες στη Σικελία. Ασθένεια ξέσπασε ανάμεσα στους στρατιώτες και ο διοικητής τους, ο Νικίας, αποφάσισε ότι οι Αθηναίοι έπρεπε να εγκαταλείψουν το νησί. Στο έργο του «Νικίας», ο Πλούταρχος, αναφέρει:
«[23.1] Ενώ όμως ήταν όλα έτοιμα και κανένας από τους εχθρούς δεν τους κατασκόπευε, επειδή δεν περίμεναν τέτοια ενέργεια από τους Αθηναίους, έγινε τη νύχτα έκλειψη σελήνης —μεγάλος φόβος για τον Νικία και για όσους από τους άλλους τρόμαζαν με τέτοια φαινόμενα από άγνοια ή δεισιδαιμονία—. [23.2] Όσο για το ρίξιμο σκιάς στον ήλιο στις τριάντα του μήνα, οι περισσότεροι συμφωνούσαν κατά κάποιον τρόπο ότι οφειλόταν στη σελήνη· αλλά για την ίδια τη σελήνη, ποιο σώμα συναντά μπροστά της και πώς από πανσέληνος χάνει ξαφνικά το φως της και εκπέμπει ποικίλες αποχρώσεις, δεν ήταν εύκολο να το καταλάβουν· το θεωρούσαν αλλόκοτο φαινόμενο και σημάδι από τον θεό ως προμήνυμα κάποιων συμφορών και σημαντικών πραγμάτων».
Οπως αναμενόταν, η συμφορά συνέβη, «αλλά μόνο έμμεσα προκλήθηκε από το φεγγάρι!» Οι Συρακούσιοι αποδεκάτισαν τον πανικόβλητο στρατό των Αθηναίων πριν προλάβει να φύγει.
Ο δόκτωρ Προφούντους και η έκλειψη της μάγισσας
Ο μελετητής του 19ου αιώνα, αρχιεπίσκοπος Εντουαρντ Τσέρτον περιγράφει μια από τις πρώτες προσπάθειες να κερδηθεί η εξουσία με fake news. Αλλά ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, Τόμας Μπραντγουάρντιν -γνωστός και ως δόκτωρ Προφούντους κατάφερε να ματαιώσει τα κόλπα μιας μάγισσας, χάρη στις γνώσεις αστρονομίας. Όπως λέει η ιστορία, μια «ωραία καλοκαιρινή νύχτα» του 1349, όταν το φεγγάρι χάθηκε ξαφνικά, μια μάγισσα προσπάθησε να πείσει ότι αυτή ήταν υπεύθυνη για την δραματική εξαφάνισή του: «Διόρθωσε με καλό τρόπο τα παλιά λάθη αλλιώς θα διατάξω τον Ήλιο να αποσύρει κι αυτός το φως του από εσένα» είπε η μάγισσα.
Αλλά δεν κατάφερε να εξαπατήσει τον Μπραντγουάρντιν, μαθηματικό και φιλόσοφο που είχε μελετήσει τους Άραβες αστρονόμους. Ήταν εξοικειωμένος με τις προβλέψεις για τις εκλείψεις τόσο της σελήνης όσο και του ήλιου. Οπως γράφει ο Τσέρτον, «Πείτε μου», είπε ο Μπραντγουάρντιν στη μάγισσα, «πότε θα το κάνετε αυτό και θα σας πιστέψουμε. Αν δεν μου πείτε, θα σας πω εγώ πότε θα σκοτεινιάσει ο ήλιος ή η σελήνη, σε ποιο σημείο της σφαίρας θα αρχίσει το σκοτάδι, πόσο πολύ θα εξαπλωθεί και πόσο χρόνο θα διαρκέσει». Και με αυτό απέδειξε ότι η μεγαλύτερη και πιο ισχυρή μαγεία είναι η γνώση.
Μια απάτη που άλλαξε τον κόσμο
Το 1504, με ένα τέχνασμα (pdf) ο Χριστόφορος Κολόμβος κατάφερε να αλλάξει την πορεία του κόσμου, όπως εξηγεί ο Ντάνκαν Στιλ στο βιβλίο του «Eclipse: The Celestial Phenomenon that Changed the Course of History» (Έκλειψη: Το Ουράνιο Φαινόμενο που Άλλαξε τον Ρου της Ιστορίας). Χωρίς αυτό, ο αποικισμός της Αμερικής, με όλα τα γεγονότα που γνωρίζουμε, ακόμα και την σφαγή ιθαγενών από τους εξερευνητές, μπορεί να μην είχε συμβεί.
Τον Ιούνιο του 1503, κατά τη διάρκεια του τέταρτου ταξιδιού του στην Αμερική, ο Κολόμβος αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα. Δύο από τα τέσσερα πλοία του αχρηστεύτηκαν από ξυλοφάγα σκουλήκια και αναγκάστηκε να δέσει τα άλλα δύο σε ένα νησί της Καραϊβικής όπου κατοικούσαν ιθαγενείς Αραγουάκ. Για πολύ καιρό, όλα κυλούσαν ομαλά. Οι Αραγουάκ προμήθευαν τους ξένους με τροφή αλλά μετά από έξι μήνες δεν μπορούσαν να κρύψουν άλλο την ενόχλησή τους.
Το ίδιο, όμως, ίσχυε και για τους άνδρες του Κολόμβου που εξεγέρθηκαν, σκότωσαν αρκετούς από τους οικοδεσπότες τους και έκλεψαν τα τρόφιμά τους. Οι εχθροπραξίες ανάγκασαν τον Κολόμβο να αναλάβει δράση. Συνειδητοποίησε ότι είχε πληροφορίες που οι Αραγουάκ αγνοούσαν. Ο Γιοχάνες Μίλερ φον Κένιγκσμπεργκ μαθηματικός και αστρονόμος του 15ου αιώνα, είχε εκδώσει ένα αλμανάκ απαραίτητο στους ναυτικούς, με αστρονομικούς πίνακες για φαινόμενα που επρόκειτο να συμβούν στο διάστημα 1475-1506.
Ο Κολόμβος, που γνώριζε καλά το περιεχόμενό του, τρεις ημέρες πριν από την έκλειψη της σελήνης τη νύχτα της 29ης Φεβρουαρίου, κανόνισε μια συνάντηση με τον αρχηγό των Αραγουάκ. Του είπε ότι ο θεός των Χριστιανών είχε θυμώσει με τους ντόπιους, επειδή δεν πρόφεραν πλέον κασάβα και ψάρια στους φιλοξενούμενούς τους. Και ισχυρίστηκε πως σε τρεις μέρες από τότε θα αποδείκνυε την οργή του εξαφανίζοντας το φεγγάρι από τον ουρανό και βάφοντάς το κόκκινο.
Κανείς δεν γνωρίζει τι σκέφτηκε ο αρχηγός των ιθαγενών ακούγοντας την απειλή. Όμως, όταν συνέβη ό,τι είχε πει ο ξένος, οι Αραγουάκ πείστηκαν πως ο Κολόμβος είχε πολύ ισχυρές «διασυνδέσεις» εκεί ψηλά. Και όπως εξιστόρησε Φερδινάνδος, γιος του Χριστόφορου Κολόμβου, «με θρήνους και λυγμούς, έτρεξαν από κάθε γωνιά του νησιού στα πλοία των εξερευνητών φορτωμένοι με προμήθειες, ικετεύοντας τον ναύαρχο να μεσολαβήσει στον θεό του».
Ο Κολόμβος προσποιήθηκε πως εξετάζει σοβαρά το αίτημά τους. Μετά αποσύρθηκε κάπου μόνος του και περίμενε μέχρι να τελειώσουν οι φάσεις της έκλειψης σύμφωνα με το αλμανάκ. Λίγο πριν εμφανιστεί ξανά το φεγγάρι, ο Κολόμβος είπε πως διαπραγματεύτηκε την ειρήνη με τον θεό του και τον έπεισε με τον όρο πως οι Αραγουάκ θα συνέχιζαν να δίνουν τροφή στους ξένους.
Η συμφωνία άρεσε στους ιθαγενείς. Και κράτησαν τους Ισπανούς ζωντανούς μέχρι τον Ιούλιο που έφτασαν προμήθειες από την Ισπανιόλα, ένα από τα νησιά της Καραϊβικής. Τον Νοέμβριο, οι εξερευνητές γύρισαν πίσω στην Ισπανία και σύντομα επέστρεψαν για να κατακτήσουν την Αμερική.
Αν αυτό θα είχε συμβεί, ακόμα και αν ο Κολόμβος με τους άνδρες του είχαν πεθάνει σε εκείνο το νησί, θα μείνει για πάντα ένα άλυτο μυστήριο. Αλλά, είναι ξεκάθαρο πως χωρίς το κόλπο της έκλειψης, ο Κολόμβος δεν θα είχε εντυπωσιάσει τόσο πολύ τους Αραγουάκ όμως ούτε και τους Ευρωπαίους.