Τι είναι η έκλειψη Hλίου;
Μία ολική έκλειψη Ηλίου είναι ένα σπάνιο ουράνιο φαινόμενο κατά το οποίο ο δίσκος της σελήνης εφάπτεται εσωτερικά με τον ηλιακό δίσκο κρύβοντας κάθε ίχνος ηλιακού φωτός για μερικά λεπτά. Αυτό συμβαίνει διότι, στον ουράνιο θόλο, τα δύο σώματα φαίνεται πως έχουν το ίδιο ακριβώς μέγεθος. Πρόκειται για μία κοσμική σύμπτωση, αφού ο Ηλιος βρίσκεται 400 φορές πιο μακριά από τη Σελήνη, αλλά φαίνεται αντίστοιχα και 400 φορές μικρότερος. Κάθε έτος πραγματοποιούνται τουλάχιστον δύο εκλείψεις Ηλίου, ενώ ο μέγιστος αριθμός εκλείψεων Ηλίου που μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ένα έτος είναι 5.
Ποιες είναι οι πρώτες ιστορικές αναφορές ηλιακής έκλειψης;
Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά ηλιακής έκλειψης έρχεται από την Κίνα το 2136 ή 2159 π.Χ.. Από τότε και περίπου για μια χιλιετία οι κινέζοι αστρονόμοι ήταν εκείνοι που κατέγραφαν ηλιακές εκλείψεις. Στην Κίνα μάλιστα πίστευαν ότι ένας δράκος καταπίνει τον ήλιο.
Ερευνητές θεωρούν ότι μια αναφορά στην Οδύσσεια του Ομήρου ίσως να σχετίζεται με την ηλιακή έκλειψη της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ. «…και ο Hλιος χάθηκε μέσα στον ουρανό και μία ανίερη ομίχλη κάλυψε τα πάντα».
Δείτε εδώ το φαινόμενο μέσω του Live Stream της NASA
Δείτε ένα βίντεο για το φαινόμενο της έκλειψης Ηλίου:
Ο ποιητής Αρχίλοχος έχει κάνει μια αναφορά για την ολική έκλειψη Ηλίου της 6ης Απριλίου 648 π.Χ.: «Ο Δίας, ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, μετέτρεψε τη μέρα σε νύκτα κρύβοντας το φως του απαστράπτοντος Ηλίου, και βαθύς φόβος κυρίευσε τους ανθρώπους».
Το 585 π.Χ. έχουμε την πρώτη πιθανή πρόβλεψη ηλιακής έκλειψης από τον Θαλή το Μιλήσιο, όπως την καταγράφει ο Ηρόδοτος. Η έκλειψη έγινε η αφορμή για την παύση των εχθροπραξιών ανάμεσα στους Μήδους και τους Λήδειους.
Πότε θα γίνει η επερχόμενη έκλειψη Ηλίου, πόσο θα διαρκέσει και πού θα είναι ορατή;
Η έκλειψη θα γίνει στις 21 Αυγούστου και θα είναι ορατή κυρίως στις ΗΠΑ οι οποίες έχουν να δουν το φαινόμενο σε τέτοια έκταση από το 1918. Το φαινόμενο θα είναι ορατό σε περίπου 15 Πολιτείες ενώ το κέντρο της σκιάς θα έχει πλάτος 113 χλμ. και όσοι επιλέξουν να παρακολουθήσουν το φαινόμενο σε αυτή την περιοχή θα βρίσκονται στο σκοτάδι για περίπου δυόμιση λεπτά. Η σκιά της έκλειψης θα ταξιδέψει με ταχύτητα ανάμεσα στα 2.128 χλμ. και στα 3.600 χλμ. την ώρα.
Το μονοπάτι της ολικής έκλειψης θα αρχίσει τη διαδρομή του πάνω στη Γη γύρω στις 19:48 (ώρα Ελλάδος) από ένα σημείο στο μέσο του Ειρηνικού Ωκεανού.
Στις 20:16 θα φτάσει στο Ορεγκον, την πρώτη πολιτεία στα δυτικά των ΗΠΑ που θα δει την ολική έκλειψη. Στη συνέχεια θα διασχίσει από τα βορειοδυτικά ως τα νοτιοανατολικά τις ΗΠΑ για περίπου 90 λεπτά. Στις 21:48 η σκιά θα εγκαταλείψει το ηπειρωτικό κομμάτι των ΗΠΑ και θα κινηθεί στον ατλαντικό Ωκεανό όπου και θα τερματιστεί στις 23:02.
Οι κάτοικοι ορισμένων περιοχών στον Καναδά, στο Μεξικό (και σε άλλες περιοχές της Κεντρικής Αμερικής), στην Καραϊβική και στην Ευρώπη θα δουν κάποια στιγμή μερική έκλειψη. Στην Ευρώπη το φαινόμενο θα είναι ορατό αργά το απόγευμα κοντά στην ώρα της δύσης. Οι περιοχές που θα είναι ορατό το φαινόμενο είναι η Ισλανδία, η Ιρλανδία, η Βρετανία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και ορισμένες περιοχές της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.
Είναι επικίνδυνη η παρακολούθηση του φαινομένου με γυμνά μάτια;
Αν και το φαινόμενο δεν θα είναι ορατό στην Ελλάδα εντούτοις καλό είναι να γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητη η χρήση ειδικών γυαλιών για να παρακολουθήσουμε μια έκλειψη Ηλίου.
Ποια είναι τα στάδια της ηλιακής έκλειψης;
Στην αρχή η Σελήνη κάνει την εμφάνισή της πάνω στον ηλιακό δίσκο σαν μία «δαγκωματιά». Αυτή ονομάζεται πρώτη επαφή και σημαίνει την έναρξη της έκλειψης. Όταν η κάλυψη του ηλιακού δίσκου από τη Σελήνη ξεπεράσει το 70% αρχίζει να γίνεται αντιληπτή μία αμυδρή μείωση της φωτεινότητας του περιβάλλοντα χώρου. Στο 90% το φως του Ηλιου έχει ήδη μειωθεί αισθητά.
Δείτε ένα βίντεο που δείχνει τις φάσεις της ηλιακής έκλειψης και του διαμαντένιου δαχτυλιδιού:
Πέντε λεπτά πριν από τη δεύτερη επαφή ή αλλιώς έναρξη της ολικότητας, το φως του Ηλιου που φτάνει στη Γη έρχεται από μία πολύ λεπτή δέσμη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρατηρείται το φαινόμενο των σκιωδών ζωνών (shadow bands). Ο παρατηρητής βλέπει πάνω σε μεγάλες λευκές επιφάνειες ζώνες από σκιές να διαδέχονται η μία την άλλη σε μεγάλη ταχύτητα.
Ένα άλλο εντυπωσιακό φαινόμενο, λίγο πριν από την ολικότητα, είναι η σκιά της Σελήνης που έρχεται από τα δυτικά με τρομακτική ταχύτητα και αρχίζει να βυθίζει στο σκοτάδι τις παρακείμενες περιοχές.
Περίπου 60 δευτερόλεπτα πριν από την ολική φάση μπορεί κανείς να παρατηρήσει τις τελευταίες ακτίνες Ηλίου, καθώς αυτές περνούν μέσα από τις κοιλάδες της Σελήνης, σχηματίζοντας κάτι που μοιάζει με χάντρες κομπολογιού και που πρώτος παρατήρησε ο Φράνσις Μπέιλι το 1836. Αυτές οι χάντρες ονομάζονται χάντρες του Μπέιλι.
Ελάχιστα δευτερόλεπτα πριν από την ολικότητα, οι χάντρες του Μπέιλι αρχίζουν να χάνονται αστραπιαία και όταν μείνει η τελευταία από αυτές, εμφανίζεται το επιβλητικό στέμμα του Ηλίου, που μαζί με την τελευταία φωτεινή χάντρα σχηματίζουν το λεγόμενο διαμαντένιο δαχτυλίδι και αμέσως μετά ο μαύρος δίσκος της σελήνης παίρνει τη θέση του Ηλίου…
Ενας Φυσικός για τη μαγεία της έκλειψης…
«Ως αστρονόμος το μόνο που κάνω είναι να να κοιτάζω τον ουρανό. Να παρακολουθώ τον Γαλαξία, τα άστρα, τις βροχές διαττόντων και όλα τα κοσμικά φαινόμενα. Πρέπει να ομολογήσω ότι η έκλειψη Ηλίου είναι ότι πιο εντυπωσιακό έχω δει με τα μάτια μου. Η σκιά της Σελήνης κινείται πάνω από το κεφάλι σου, η ημέρα γίνεται νύχτα, τα άστρα γίνονται ορατά στην μέση της ημέρας, ο Ηλιος γίνεται μαύρος και το πιο εντυπωσιακό από όλα;
»Το στέμμα του Ηλιου, το ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιράς του που σε αυτό αναπτύσσονται θερμοκρασίες εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου και είναι πάντοτε αόρατο, κάνει ξαφνικά την μεγαλειώδη εμφάνισή του με τις ακτίνες του να ξεπετάγονται από τον ηλιακό δίσκο» αναφέρει ο Τάιλερ Νόργκρεν, καθηγητής Φυσικής και Αστρονομίας στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Redlands που κλήθηκε να σχολιάσει την επικείμενη έκλειψη του Ηλιου.
Θα μελετηθεί το φαινόμενο;
Οπως είναι ευνόητο η επιστημονική κοινότητα δεν θα άφηνε να πάει χαμένη μια τέτοια ευκαιρία. Πρώτη και καλύτερη φυσικά η NASA η οποία θα στρέψει τον δορυφόρο της DSCOVR προς τον Ηλιο την στιγμή του φαινομένου. Ο δορυφόρος που παρακολουθεί ατμοσφαιρικά και κλιματικά φαινόμενα βρίσκεται σε απόσταση 1,5 εκατ. χλμ. από την Γη και είναι ο μόνος από τον στόλο των δορυφόρων που μπορεί να παρακολουθήσει το φαινόμενο στην ολότητά του. Επιπλέον δύο ειδικά διαμορφωμένα αμερικανικά αεροσκάφη θα παρατηρήσουν την έκλειψη. Τα σκάφη θα είναι εφοδιασμένα με μηχανές που θα τραβούν φωτογραφίες 30 καρέ το δευτερόλεπτο του ηλιακού στέμματος, το οποίο αποκαλύπτεται προοδευτικά κατά τη διάρκεια του φαινομένου.
Δείτε ένα βίντεο για την έκλειψη Ηλίου της 21ης Αυγούστου:
Οι απλοί πολίτες που θα παρακολουθήσουν το φαινόμενο μπορούν, αν θέλουν, να βοηθήσουν στην μελέτη του φαινομένου πραγματοποιώντας μετρήσεις (θερμοκρασίας, των νεφώσεων κ.α.) κατά την διάρκεια της έκλειψης. Θα στείλουν τα δεδομένα στην εφαρμογή Globe Observer και οι επιστήμονες θα τα μελετήσουν. Η NASA έχει δημιουργήσει ένα portal για την έκλειψη στο οποίο οι χρήστες θα βρουν χάρτες με τις περιοχές που θα είναι ορατό το φαινόμενο αλλά και διάφορα sites για την παρακολούθησή του μέσω Internet, για την παροχή πληροφοριών κλπ.
Πόσοι θα δουν την έκλειψη Ηλίου της 21ης Αυγούστου;
Υπολογίζεται ότι περίπου 200 εκατ. άνθρωποι ζουν είτε στις περιοχές που θα είναι ορατό το φαινόμενο είτε αρκετά κοντά σε αυτές ώστε να μπορούν να ταξιδέψουν για να το απολαύσουν. Ορισμένες περιοχές, όπως εκείνη που θα βρίσκεται στο κέντρο της σκιάς, αναμένεται να υποδεχτούν εκατομμύρια επισκέπτες.
Ηδη στις ΗΠΑ κάνουν λόγο για τον «τουρισμό της έκλειψης» ο οποίος θα προκαλέσει και αρκετά προβλήματα όπως μεγάλα μποτιλιαρίσματα στους αυτοκινητόδρομους που οδηγούν στις επίμαχες περιοχές.
Γίνονται εκλείψεις Ηλίου σε άλλους πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα;
Οσοι πλανήτες διαθέτουν δορυφόρους όπου το μέγεθος αλλά και η τροχιά τους επιτρέπει την ύπαρξη του φαινομένου, αυτό συμβαίνει. Ο Ερμής και η Αφροδίτη που δεν διαθέτουν δορυφόρους προφανώς δεν γνωρίζουν το φαινόμενο της έκλειψης. Ο Αρης διαθέτει δύο δορυφόρους (τον Φόβο και τον Δείμο) το μικρό μέγεθος των οποίων όμως επιτρέπει μόνο μερική έκλειψη αφού δεν μπορούν να «καλύψουν» ολοκληρωτικά τον ηλιακό δίσκο.
Οι γίγαντες αερίου του ηλιακού μας συστήματος (Δίας, Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδώνας) όχι μόνο έχουν πολλούς και μεγάλους σε μέγεθος δορυφόρους αλλά επειδή βρίσκονται μακριά από τον Ηλιο, αυτός εμφανίζεται σε αυτούς μικρότερος σε μέγεθος από αυτό που έχει κοιτάζοντάς τον από την Γη. Ετσι όλοι αυτοί οι πλανήτες βιώνουν ολικές ηλιακές εκλείψεις. Μάλιστα στον Δία και τον Κρόνο που έχουν δεκάδες δορυφόρους, θα μπορούσε κάποιος που θα βρισκόταν όχι πάνω σε έναν από τους δύο πλανήτες αλλά ακόμη και πάνω σε ένα δορυφόρο τους, να δει μια έκλειψη. Αν υπήρχαν κάτοικοι στον Πλούτωνα θα έβλεπαν ολικές εκλείψεις αφού ένας από τους δορυφόρους του, ο Χάροντας, κάποιες φορές μπαίνει ανάμεσα στον Ηλιο και τον πλανήτη νάνο του ηλιακού μας συστήματος.
Δείτε ένα εντυπωσιακό βίντεο για το πώς φαίνεται η Γη από το Διάστημα κατά την διάρκεια μιας ηλιακής έκλειψης. Τις εικόνες κατέγραψε κατά την διάρκεια μιας ηλιακής έκλειψης τον Μάρτιο του 2016 ο ιαπωνικός μετεωρολογικός δορυφόρος Himawari 8.