Ψευδή ή ανυπόστατα επιστημονικά δεδομένα, ελλιπή στοιχεία, λογοκλοπές, αλήθειες που… ξέφυγαν από το μικροσκόπιο και παιχνίδια με την τέχνη, το Θεό και την πολιτική. Κάθε χρόνο τουλάχιστον μία μεγάλη και σοβαρή επιστημονική μελέτη αμφισβητείται και τελικά αποσύρεται. Το 2016 όμως ήταν η χρονιά των μεγάλων ρεκόρ. Αποσύρθηκαν συνολικά 650 επιστημονικές εργασίες!
Δεν ήταν από τις πρώτες της χρονιάς, αλλά ήταν ίσως η μεγαλύτερη… Τον Οκτώβριο του 2016 μία σειρά από λάθη, τα οποία εν αρχή δεν έγιναν αντιληπτά από τους συντάκτες της επιστημονικής επιθεώρηση Biological Chemistry, οδήγησαν στη δημοσίευση 19 ερευνών του ειδικού στη βιολογία του καρκίνου Τζιν Τσενγκ από το ερευνητικό αντικαρκινικό κέντρο Moffitt της Φλόριντας. Η απόσυρση έγινε όλως τυχαίως, όταν ο Τσενγκ ζήτησε από το περιοδικό να κάνει μία διόρθωση σε μία από τις μελέτες του. Οι ειδικοί του περιοδικού ρίχνοντας μία πιο προσεκτική ματιά στα δεδομένα των ερευνών κατάλαβαν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Τελικά αποκαλύφθηκε πλήθος λαθών, που οδήγησαν στη μαζική ανάκληση και των 19 ερευνών.
Μία από τις πιο μεγάλες «κόντρες» στην Ιστορία είναι αυτή της Θρησκείας με την επιστήμη. Έχει θέση η θρησκεία σε επιστημονικές δημοσιεύσεις; «Όχι» αποφάνθηκε η μεγάλη Plos One, μία από τις επιστημονικές επιθεωρήσεις με το υψηλότερο κύρος, η οποία πρωτίστως είχε επιλέξει να χρησιμοποιήσει σε τίτλο μελέτης τη λέξη «Θεός». «Τα χέρια σχεδιάζονται σωστά μόνο από τον Θεό» αναφερόταν σε τίτλο έρευνας για βιονικά χέρια. Ο «άπιστος» αρχισυντάκτης του περιοδικού, Τζέιμς Μακ Ίνερνι, έσπευσε με ανάρτηση στο Twitter να διευκρινίσει ότι επρόκειτο «για αστείο».
Ο δαίμονας του τυπογραφείου φαίνεται ότι χτυπάει και τους επιστήμονες. Το Νοέμβριο ξέσπασε σάλος στα social media όταν δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Public Health έρευνα, η οποία υποστήριζε ότι τα παιδιά που έχουν εμβολιαστεί είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν νευροαναπτυξακές διαταραχές μεταξύ των οποίων και ο αυτισμός. Λίγες ημέρες αργότερα το περιοδικό απέσυρε το άρθρο και διευκρίνισε ότι βρισκόταν υπό διερεύνηση και η δημοσίευσή του έγινε κατά λάθος. Λίγο πριν τη δύση του 2016 έγινε μία πιο προσεκτική ανασκόπηση, το άρθρο απορρίφθηκε και η δημοσίευση διαψεύσθηκε και ανακλήθηκε.
Βέβαια από το επιστημονικό στερέωμα δεν απουσιάζουν οι πολιτικές αντιπαλότητες. Φέτος υπήρχαν πολλές επιστημονικές εξελίξεις από ερευνητικά κέντρα του Ιράν. Ωστόσο, όσο τα επιστημονικά δεδομένα βρίσκονταν στους υπολογιστές του JAMA Pediatrics, χάκερ από το Ιράκ άλλαξαν τα δεδομένα της έρευνας. Αποτέλεσμα ήταν να αποδειχθεί ψευδώς ότι «Ο αυτισμός συνδέεται και με τον εμβόλιο της γρίπης και με την ίδια τη γρίπη». Δηλαδή όποιο παιδί κάνει το εμβόλιο ή ακόμη και όταν η έγκυος κολλήσει γρίπη, τότε το παιδί έχει περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσει αυτισμό. Αυτό δεν ήταν το μόνο περιστατικό για τη συγκεκριμένη χώρα. Περίπου 60 μελέτες από το Ιράν πετάχτηκαν στα σκουπίδια, καθώς οι αρχισυντάκτες από τις επιστημονικές επιθεωρήσεις που προωθήθηκαν για δημοσίευση, αποκάλυψαν πολλαπλά προβλήματα, μεταξύ των οποίων λογοκλοπές και ψευδή επιστημονικά δεδομένα.
Μπορούν τα έργα τέχνης να είναι επικίνδυνα; Στις αρχές της χρονιάς μία μελέτη αποκάλυπτε ότι η φορμαλδεΰδη που απελευθερώνεται από το έργο του Ντάμιεν Χιρστ μπορεί να είναι καρκινογόνα και επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία. Το έργο ήταν ένα βαλσαμωμένο αρνί που εκτίθετο στην Tate του Λονδίνου. Η μελέτη αποσύρθηκε έπειτα από τις μετρήσεις που έγιναν στο έργο και δεν βρέθηκε κανένα επιβλαβές υλικό
Οι περισσότεροι περιμένουμε από τους επιστήμονες να είναι προσεκτικοί, φειδωλοί και πάνω από όλα να μην προσπαθούν να εξαπατήσουν. Ωστόσο, όπως φάνηκε σε έρευνα που έγινε για τη γνησιότητα και την αρτιότητα των επιστημονικών ερευνών πριν από μερικά χρόνια, μόνο το 21% εξ αυτών ανακλήθηκαν εξαιτίας σφάλματος στην έρευνα, ενώ το 67% όσων μελετών ανακλήθηκαν για λόγους απάτης ή υποψίας για απάτη, λογοκλοπή και αντιγραφή. Το υπόλοιπο 12% ανακλήθηκε για διάφορους άγνωστους λόγους.