Οι δασοφύλακες, αλλά και αρκετοί κάτοικοι και επισκέπτες των δασών της Κεντρικής Ευρώπης, παρατηρούν όλο και συχνότερα τον τελευταίο καιρό ένα παράξενο είδος λύκου που δεν μοιάζει με τους παραδοσιακούς γκρι λύκους της περιοχής, καθώς το τρίχωμά του είναι ξανθό. Εξαπλώνονται, δε, με ταχύτατους ρυθμούς, απειλώντας τους γνώριμους, παραδοσιακούς λύκους.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ο αποδεκατισμένος πληθυσμός λύκων της Ευρώπης αναστήθηκε σιγά-σιγά, μετά από επίπονες προσπάθειες ετών. Τώρα όμως οι πληθυσμοί των υβριδίων αυξάνονται και αν συνεχιστεί η εξάπλωσή τους οι επιστήμονες φοβούνται ότι θα θέσουν τον ευρωπαϊκό λύκο –ως άγριο, γενετικά ξεχωριστό ζώο– σε κίνδυνο εξαφάνισης.
Πρόσφατα τα υβρίδια αυτά άρχισαν να παρατηρούνται σε μια περιοχή όπου δεν υπήρχαν έως τώρα, το Πιεμόντε της βόρειας Ιταλίας. Η Ελίσα Ραμάσα, φύλακας πάρκου στο Γκραν Μπόσκο, η οποία παρακολουθεί τους ντόπιους λύκους επί 25 χρόνια, είπε στον Guardian πως όταν είδαν το πρώτο ξανθό υβρίδιο πίστευαν ότι θα έφευγε. Τελικά, όχι μόνο δεν έφυγε, αλλά αναπαρήχθη, γεννώντας τέσσερα ξανθά λυκοσκυλάκια.
«Από ένα ζώο, έχουμε τώρα μια μικρή αγέλη με υβρίδια» λέει ο Λούκα Ανσέλμο, ιχνηλάτης λύκων και ερευνητής στο Life WolfAlps EU, μια πρωτοβουλία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για την υποστήριξη της επιστροφής των λύκων στην Ευρώπη και την αρμονική συμβίωσή τους με τους ανθρώπους.
Τα υβριδικά λυκόσκυλα δεν αποτελούν νέο φαινόμενο. Αν και οι σημερινοί λύκοι και οι σκύλοι έχουν ξεχωριστά υποείδη, ανήκουν στην ίδια οικογένεια και έχουν διατηρήσει τη γενετική επικάλυψη από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να εξημερώνουν τους αρχαίους προγόνους των λύκων, πριν από χιλιάδες χρόνια. Τα σύγχρονα υβρίδια λυκόσκυλων, όμως, δεν είχαν μελετηθεί καλά μέχρι πρόσφατα, όταν η πρόοδος στη γενετική κατέστησε δυνατή την απόδειξη της ύπαρξής τους.
Ο Λουίτζι Μποϊτάνι, ο κορυφαίος ειδικός στους λύκους της Ιταλίας, αιχμαλώτισε ένα υβρίδιο το 1975. Οπως λέει στον Guardian, τότε «αντιμετώπισε τα πάντα, από ήπιες αντιδράσεις μέχρι εκφράσεις του τύπου “αυτά που λές είναι βλακείες”». Τελικά αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο.
Σήμερα, ολοένα περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν την παρουσία υβριδίων σε σχεδόν κάθε ευρωπαϊκή χώρα όπου ζουν λύκοι, ενώ σε ορισμένες περιοχές ο αριθμός τους αυξάνεται σταθερά. Στην Τοσκάνη, τόπο καταγωγής του Μποϊτάνι, και σε άλλες περιοχές, έχουν γίνει πλέον ενδημικό είδος, αντιπροσωπεύοντας έως και το 70% του πληθυσμού των λύκων. Η αύξηση του αριθμού τους οφείλεται στην αντίστοιχη μείωση των γκρίζων λύκων και στην επέκταση των οικισμών, που φέρνουν τους ανθρώπους, τα κατοικίδια ζώα τους και τις αγέλες αδέσποτων σκύλων σε συχνότερη επαφή με αγέλες λύκων.
Σε ορισμένες περιοχές «υπάρχουν πλέον μόνο υβρίδια» σημειώνει ο Μποϊτάνι. «Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Δεν μπορείς να στείλεις στρατό και να εξοντώσεις όλα τα ζώα».
Τα υβρίδια προβληματίζουν τους οικολόγους, εν μέρει λόγω της απρόβλεπτης φύσης τους. Ενδέχεται να συγκρουστούν με ανθρώπους, να περιορίσουν τους καθαρόαιμους λύκους έξω από το περιβάλλον τους ή να μειώσουν τη βιωσιμότητα των μελλοντικών απογόνων τους, παρεμποδίζοντας τις προσπάθειες αναζωογόνησης του πληθυσμού των λύκων της Ευρώπης.
Για πολλούς οικολόγους τέτοια υβρίδια αντιπροσωπεύουν το αυξανόμενο αποτύπωμα της ανθρωπότητας σε ένα άγριο είδος. Συχνά είναι το αποτέλεσμα της παραμέλησης σκύλων εργασίας, που αναμειγνύονται με μοναχικούς λύκους, των οποίων η αγέλη μπορεί να έχει αποδεκατιστεί από σφαγές ή λαθροθηρία. Σύμφωνα με τη Ραμάσα τα υβρίδια αυτά είναι «ένα ανθρώπινο λάθος».
«Επιταχύνουμε μια διαδικασία που θα μπορούσε να έχει συμβεί φυσικά» λέει στον Guardian η Βαλέρια Σαλβατόρι, μια ειδικός στους λύκους που ηγήθηκε της πρώτης πανευρωπαϊκής μελέτης για τον υβριδισμό. «Είναι σαν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Εχουμε καθήκον να μετριάσουμε μια τέτοια επίδραση».
Υπάρχουν, όμως, σημαντικές διαφωνίες σχετικά με το πώς θα πρέπει να συμβεί αυτό. Ορισμένοι ειδικοί, όπως η Φραντσέσκα Μαρούκο, επιστημονική συντονίστρια για το Life WolfAlps EU, υιοθετούν πιο σκληρή γραμμή: «Θα θέλαμε να πυροβολήσουμε όλα τα υβρίδια το συντομότερο δυνατό» λέει.
Αυτή η προσέγγιση ακολουθείται πράγματι από τις Αρχές κρατών όπως η Αυστρία, η Ελβετία, η Πολωνία και η Σλοβενία. Μια θηλυκή λύκαινα που αναπαρήχθη με έναν σκύλο στη Σλοβενία θανατώθηκε πρόσφατα, μαζί με όλους τους απογόνους της, εκτός από έναν που διέφυγε στην Ιταλία. Ομάδες για τα δικαιώματα των ζώων στην Ιταλία έχουν αντιταχθεί σθεναρά στη σφαγή και τα υβρίδια εκεί είναι πιο πιθανό να παρά μείνουν ζωντανά για αρκετό καιρό, ώστε να αναπαραχθούν.
Με μια τόσο μακρά ιστορία διασταυρώσεων μεταξύ ειδών, ορισμένοι οικολόγοι αμφισβητούν μια επιθετική προσέγγιση. Στην Πολωνία οι ερευνώνται τα πιθανά πλεονεκτήματα του υβριδισμού. Στο εθνικό πάρκο Γέλοουστοουν, στις ΗΠΑ, οι υβριδικοί λύκοι βρέθηκαν να έχουν μεγαλύτερη αντοχή σε ορισμένες ασθένειες.
Τα υβριδικά λυκόσκυλα μπορεί επίσης να είναι καλύτερα εξοπλισμένα ώστε να επιβιώσουν σε έναν κόσμο όπου οι λύκοι αναγκάζονται όλο και περισσότερο να ζουν σε αστικά περιβάλλοντα. «Στον σύγχρονο κόσμο, που κυριαρχείται από ανθρώπους, ίσως είναι χρήσιμο για τους λύκους να έχουν κάποια συμπεριφορά που μοιάζει με σκύλου» λέει στον Guardian ο σλοβένος ερευνητής Μίχα Κρόφελ. «Νομίζω ότι το κόστος υπερτερεί των οφελών, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε πραγματικά καταλάβει ακόμη πόσο προβληματικά είναι τα υβρίδια για τη συμβίωση ανθρώπου και λύκου».
Οταν η ομάδα του Ανσέλμο έμαθε για την αγέλη υβριδίων στο Πιεμόντε αποφάσισαν να μην τους σκοτώσουν, αλλά να τους πιάσουν και να τους στειρώσουν. Επί 25 ημέρες καταδίωξαν ένα υβρίδιο, το οποίο ονόμασαν Γκοντό, κατά μήκος των βουνοπλαγιών, τηρώντας τους αυστηρούς ιταλικούς νόμους.
Τελικά ο Γκοντό συνελήφθη και στειρώθηκε, μαζί με ένα από τα αδέλφια του. Τα δεδομένα από το κολάρο που του φόρεσαν έχουν δείξει μέχρι στιγμής ότι η αγέλη υβριδίων συμπεριφέρεται όπως και εκείνες των λύκων. «Φοβόμασταν ότι θα συμπεριφέρονταν περισσότερο σαν σκύλοι, ότι θα έψαχναν για ανθρώπους ή θα πήγαιναν κοντά σε σπίτια αναζητώντας τροφή», λέει η Ραμάσα, «όμως όχι, συμπεριφέρονται σαν λύκοι». Ο Ανσέλμο παραδέχεται, πάντως, πως όλα αυτά δεν συνιστούν πρακτική λύση. «Είναι πολύ δύσκολο» λέει. «Η παγίδευση λύκων είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχω κάνει στη ζωή μου».
Η αντιμετώπιση της πρόκλησης που θέτουν τα υβριδικά λυκόσκυλα απαιτεί συναίνεση μεταξύ των επιστημόνων, αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας, σχετικά με το πώς πρέπει να ανταποκριθούμε σε αυτήν. «Πρέπει να αποφασίσουμε» λέει η Σαλβατόρι. «Θέλουμε να συντηρήσουμε τους λύκους; ‘Η θα αποδεχτούμε κάτι που έχει εξελιχθεί από λύκους εξαιτίας της πίεσης που ασκήσαμε στο περιβάλλον;»