Ωρα να γίνουμε Εσθονοί!

Εντυπωσιακά ψηλή κι ευθυτενής, ντυμένη στα babyblue · απεδείχθη λιτή κι απέριττη, σαφής και περιεκτική, ενδιαφέρουσα. Η πρόεδρος της Εσθονίας, Κέρστι Καλιουλάιν, κατά την επίσκεψή της στην Ελλάδα, μετά το Προεδρικό Μέγαρο και πριν από την επίσκεψη στην Ακρόπολη, έκανε στάση απέναντι από το Καλλιμάρμαρο, στο ισόγειο όπου εδρεύει το OrangeGrove, η θερμοκοιτίδα για τις νεοφυείς επιχειρήσεις – πρωτοβουλία της ολλανδικής πρεσβείας στην Αθήνα · την υποδέχθηκε ο ολλανδός πρεσβευτής Κάσπαρ Βέλντκαμπ. Δεν περίμενε κανείς ότι μία ομιλία για την ψηφιοποίηση της οικονομίας στην Εσθονία και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση θα μετατρεπόταν σε εξόχως πολιτική κουβέντα, χωρίς κουραστικούς τεχνικούς όρους και δυσνόητα ψηφιακά κλειδιά.

Η Καλιουλάιν, πρόεδρος μιας χώρας που θεωρείται αστέρι στον παγκόσμιο ψηφιακό ουρανό, πρωτοπόρος στις τεχνολογίες-θερμοκήπιο του startup οικοσυστήματος, κατέστησε οικεία τη διαδρομή που ακολούθησε τα τελευταία είκοσι – εικοσιπέντε χρόνια για να φθάσει ως εδώ. Κι επέτρεψε στο ελληνικό κοινό της να φαντασιωθεί την εξέλιξη που θα μπορούσε να φέρει η καινοτομία και ο αυτοματισμός στα πάτρια εδάφη.

Πώς θα ήταν αν μέχρι και τα βρέφη διέθεταν ψηφιακές ταυτότητες; Θα σας εξέπληττε αν τα μοναδικά πράγματα που δεν θα μπορούσατε να κάνετε ψηφιακά θα ήταν να παντρευτείτε και να αποκτήσετε περιουσία; Θα σας βόλευε να υπογράφετε νομικά έγγραφα ηλεκτρονικά (χωρίς ΚΕΠ και αστυνομικά τμήματα για το γνήσιο της υπογραφής), να ψηφίζετε ηλεκτρονικά, να διεκπεραιώνετε το αλισβερίσι με τις φορολογικές αρχές της χώρας ηλεκτρονικά;

Μη γελιόμαστε, η πρόεδρος είναι σε θέση να τα καυχιέται όλα αυτά για τους Εσθονούς «της». Η ίδια μίλησε με αυτοπεποίθηση για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας της – μιας χώρας πάμπτωχης κάποτε που σήμερα φιγουράρει στη λίστα με τις χώρες με τις πιο γρήγορες ευρυζωνικές ταχύτητες σύνδεσης στο Διαδίκτυο · και στη μέση του δάσους να χαθεί κανείς, 4G θα έχει…

Αναλύοντας το φαινόμενο, η Καλιουλάιν έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην ασφάλεια του ψηφιακού σύμπαντος, τόνισε ότι οι πολίτες της Εσθονίας δεν αφήνονται στην τύχη τους, υπάρχει ένα χέρι που τους κάνει να αισθάνονται ότι μπορούν να το εμπιστευτούν.

Όλα βεβαίως ξεκίνησαν, όταν η Πολιτεία έθεσε ως βασική της προτεραιότητα το να συγκεντρώνει γρήγορα και αποτελεσματικά φόρους. Σκεπτόμενη ότι «αν κάνει τη διαδικασία διαδικτυακή, τα έσοδα θα μπορούσαν να αυξηθούν εντυπωσιακά».

Η χώρα συνειδητοποίησε, ενόσω αφανίζονταν ολόκληροι βιομηχανικοί τομείς, ότι η λύση θα ερχόταν με την ψηφιοποίηση, τον αυτοματισμό.

Στην προσπάθεια αυτή, το Δημόσιο δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια, αναζήτησε συμμάχους και βρήκε τον ισχυρότερο στο «πρόσωπο» του ιδιωτικού τομέα. Τον εμπιστεύθηκε, ο δεύτερος διέθετε εξάλλου υπηρεσίες που ο πρώτος δεν μπορούσε να φτιάξει εύκολα εκ του μηδενός. Μέχρι και οι τράπεζες βοήθησαν. Δημόσιο και ιδιωτικό αγκαλιάστηκαν, και συνδημιούργησαν το ID (Εθνικό Σύστημα Ταυτοτήτων), την προσωπική κάρτα – εργαλείο των Εσθονών με την οποία κάνουν απλώς τα … πάντα.

«Η Τεχνολογία υπήρχε, απλώς την αξιοποιήσαμε», δήλωσε με αφοπλιστική απλότητα η πρόεδρος, περιγράφοντας πώς  η Εσθονία πόνταρε (και κέρδισε) στη  διαφορετικότητα, έστω κι αν η τελευταία εξέπληττε πολλούς αρχικώς: πώς υφίσταται μια κυβέρνηση χωρίς χαρτούρα; Όπως μπορούν και οι επιχειρήσεις! «Αποφασίσαμε να κινηθούμε όλοι μαζί». Κυρίως, στην ίδια κατεύθυνση. Παράτησαν το μολύβι, κι έγιναν ψηφιακοί, τηρώντας τους σχετικούς όρους «υγιεινής»· όπως σαπουνίζουμε τα χέρια μας.

Κι όλα φάνηκαν βατά, οικεία. «Στην Εσθονία κανείς δεν θα έμενε έκπληκτος με το πόσα γνωρίζει για τους χρήστες του το Facebook».

Χρειάζεται ασφαλώς σύστημα κανόνων – όρια, έλεγχος ρυθμίσεις. Στη φάση αυτή, η Εσθονία διερευνά τη θέσπιση πλαισίου για τον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης, και οι αλγόριθμοι -βλέπετε – θέλουν τη νομική τους υπόσταση.

Η Καλιουλάιν παραδέχθηκε ότι η Εσθονία δεν είναι Παράδεισος και πόρρω απέχει από το μοντέλο της Σκανδιναβίας, αγωνίζεται ωστόσο με ρυθμούς αξιοσημείωτους για να τη φθάσει.

Σε κάθε περίπτωση, η ψηφιακή της ευημερία είναι εργαλείο ακόμη και για τη μείωση των ανισοτήτων · για την ίδια τη Δημοκρατία, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς. «Τα παιδιά μας ανεξαρτήτως του κοινωνικού περιβάλλοντος από το οποίο προέρχονται, συναντώνται στα ίδια Πανεπιστήμια», είπε χαρακτηριστικά.

 Ήλιος με ακτίνες, όχι τρένο με βαγόνια

Η αλήθεια είναι ότι στην κατασκευή της νέας του πραγματικότητας, το κράτος κινήθηκε έξυπνα. Δόμησε το ψηφιακό περιβάλλον κατά τρόπον ώστε να είναι απλό, προσβάσιμο, λειτουργικό για όλους. Το περιέγραψε περίφημα η πρόεδρος: Φανταστείτε έναν ήλιο με ακτίνες και πόσο εύκολη είναι η πρόσβασή του μέσα από αυτές. Δεν θα ήταν απείρως δυσκολότερο για κάποιον που θέλει να φθάσει στο τελευταίο βαγόνι ενός τρένου, να πρέπει προηγουμένως να περάσει από όλα τα υπόλοιπα;

Την πρόεδρο ήλθε να συμπληρώσει λίγο αργότερα ο Πρίιτ Σάλουμαα, επικεφαλής του Τμήματος Επιχειρηματικής Ανάπτυξης της Mooncascade, εταιρείας software στην Εσθονία, όταν έλεγε ότι κάθε προϊόν είναι μια υπηρεσία, που για να πετύχει, πρέπει ο κόσμος να την αγαπήσει, να είναι ελκυστική. ID είχε και η Φινλανδία. Αλλά δεν πέτυχε. Ο Σάλουμαα απογείωσε την ψηφιακή του κοσμοθεωρία με μια μόνο φράση: «Κάθε υπηρεσία είναι μια εν δυνάμει ψηφιακή υπηρεσία ή, έστω, τμήμα της».

Και τα προσωπικά δεδομένα; Η ασφάλεια τους; Ήλθε ευλόγως η ερώτηση από το υποψιασμένο κοινό. Η Καλιουλάιν υπήρξε αποστομωτική. «Η ασφάλεια είναι μεγαλύτερη στον ψηφιακό κόσμο. (…) Αν ο γιατρός μου θελήσει να δει τον φάκελο που αφορά την υγεία μου, μπορώ να το διαπιστώσω. Όπως μπορώ να γνωρίζω και την ταυτότητα όποιου άλλου γιατρού το επιχειρήσει, ίσως επειδή είμαι πρόεδρος και τον ενδιαφέρει η περίπτωσή μου… Αν ο φάκελος μου ήταν χάρτινος, αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί».

Η ζωή δίδαξε βεβαίως στους Εσθονούς ότι πρέπει να έχουν «ψηφιακές εναλλακτικές». Η κυβερνοεπίθεση του 2007 κατάφερε ισχυρό πλήγμα στην ψηφιακή διοίκηση της χώρας. Τράπεζες, Κοινοβούλιο, νοσοκομεία, δημόσιες υπηρεσίες παρέλυσαν. Δεν έπρεπε κάτι τέτοιο να ξανασυμβεί.

Η πρόεδρος εξήγησε ότι η Εσθονία είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που διαθέτει πλέον Πρεσβεία Δεδομένων (DataEmbassy), και αυτή στο Λουξεμβούργο, ένα ολοκληρωμένο backup όλων των πληροφοριών του κράτους στην περίπτωση διαδικτυακού πολέμου. Η χώρα μπορεί ανά πάσα στιγμή να «επανεκκινηθεί», και μάλιστα εξ αποστάσεως.

Το πρόσωπο της έλαμψε όταν άρχισε να μιλά για το «e-residency», την ηλεκτρονική διαμονή, βάσει της οποίας οιοσδήποτε μπορεί να αιτηθεί –online φυσικά– να γίνει ψηφιακός κάτοικος της χώρας. Η Καλιουλάιν απηύθυνε ανοικτή πρόσκληση. Σε όλους εμάς, μέσα κι έξω από την αίθουσα του OrangeGrove.

Η ταυτότητα που χορηγείται στον ενδιαφερόμενο, του επιτρέπει να ανοίξει λογαριασμό σε τράπεζα της Εσθονίας, να ιδρύσει τη δική του εταιρεία, να αξιοποιήσει τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες της. Project με μηδενικό κόστος αλλά και τη φιλοδοξία να μετεξελίξει ως το 2025 ένα κράτος 1,3 εκατομμυρίων κατοίκων σε κοινότητα δέκα εκατομμυρίων μελών. Όταν το επιτύχει, η Ευρώπη θα πρέπει να υποκλιθεί βαθιά μπροστά της. Γιατί, ας μη ξεχνάμε: όπως έγραψε κάποτε γλαφυρά ο Economist, όταν η Εσθονία επανέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, λιγότερο από το ήμισυ του πληθυσμού της είχε τηλεφωνική γραμμή, και η μόνη ανεξάρτητη σύνδεσή της με τον έξω κόσμο ήταν ένα φινλανδικό κινητό τηλέφωνο, κρυμμένο στον κήπο του υπουργού Εξωτερικών…