Ηταν η πιο «θεαματική» δίκη που έγινε ποτέ στο Βιετνάμ, όπως αρμόζει σε μια από τις μεγαλύτερες τραπεζικές απάτες που έχει δει ποτέ ο κόσμος.
Στο δικαστικό μέγαρο στην Πόλη του Χο Τσι Μινχ (πρώην Σαϊγκόν), χτισμένο την εποχή της αποικιοκρατίας, μία 67χρονη βιετναμέζα εργολάβος ακινήτων καταδικάστηκε σε θάνατο την Πέμπτη για τη λεηλασία μιας από τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας επί 11 χρόνια.
Πρόκειται για μια σπάνια ετυμηγορία, επισημαίνει το BBC, καθώς είναι μία από τις ελάχιστες γυναίκες στο Βιετνάμ που καταδικάστηκαν σε θάνατο για οικονομικό έγκλημα.
Η απόφαση αντικατοπτρίζει το ιλιγγιώδες μέγεθος της απάτης. Η Τρουόνγκ Μάι Λαν καταδικάστηκε για τη λήψη δανείων ύψους 44 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Saigon Commercial Bank.
Οι δικαστές απαίτησαν να επιστρέψει 27 δισ. δολάρια, ένα ποσό που οι εισαγγελείς δήλωσαν ότι μπορεί να μην ανακτηθεί ποτέ. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η θανατική ποινή είναι ο τρόπος του δικαστηρίου να την πιέσει να βοηθήσει στον εντοπισμό των χαμένων δισεκατομμυρίων.
Οι συνήθως μυστικοπαθείς κομμουνιστικές αρχές ήταν ασυνήθιστα ειλικρινείς για την υπόθεση αυτή, δίνοντας λεπτομερείς πληροφορίες στα μέσα ενημέρωσης. Είπαν ότι κλήθηκαν να καταθέσουν 2.700 άτομα, ενώ συμμετείχαν 10 κρατικοί εισαγγελείς και περίπου 200 δικηγόροι.
Τα αποδεικτικά στοιχεία βρίσκονταν σε 104 κιβώτια συνολικού βάρους έξι τόνων. Ογδόντα πέντε κατηγορούμενοι δικάστηκαν μαζί με την Τρουόνγκ Μάι Λαν, η οποία αρνήθηκε τις κατηγορίες.
«Δεν έχει ξαναγίνει τέτοια δίκη, νομίζω, στην κομμουνιστική εποχή», είπε στο BBC ο Ντέιβιντ Μπράουν, συνταξιούχος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με μακρά εμπειρία στο Βιετνάμ. «Σίγουρα δεν έχει υπάρξει τίποτα σε αυτή την κλίμακα».
Η δίκη ήταν το πιο δραματικό κεφάλαιο μέχρι στιγμής στην εκστρατεία κατά της διαφθοράς, της οποίας ηγείται ο γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, Νγκουέν Φου Τρονγκ.
Ο Νγκουέν, ένας συντηρητικός μαρξιστής ιδεολόγος, πιστεύει ότι η λαϊκή οργή για την αχαλίνωτη διαφθορά αποτελεί υπαρξιακή απειλή για το μονοπώλιο του Κομμουνιστικού Κόμματος στην εξουσία και προσπαθεί να την καταπολεμήσει από το 2016.
Η εκστρατεία του έχει οδηγήσει σε παραίτηση δύο προέδρους και δύο αναπληρωτές πρωθυπουργούς, ενώ εκατοντάδες αξιωματούχοι έχουν τιμωρηθεί ή έχουν φυλακιστεί. Τώρα, τιμωρείται με την εσχάτη των ποινών μία από τις πλουσιότερες γυναίκες της χώρας.
Πώς έγινε πλούσια η Τρουόνγκ
Η Τρουόνγκ Μάι Λαν προέρχεται από μια σινο-βιετναμέζικη οικογένεια της Πόλης του Χο Τσι Μινχ, η οποία ήταν πάντα το εμπορικό κέντρο της βιετναμέζικης οικονομίας, από την εποχή ακόμα που ήταν η αντικομμουνιστική πρωτεύουσα του Νοτίου Βιετνάμ, με μεγάλη, εθνοτική κινεζική κοινότητα.
Η Τρουόνγκ ξεκίνησε ως πωλήτρια σε πάγκο της αγοράς, πουλώντας καλλυντικά με τη μητέρα της, αλλά άρχισε να αγοράζει γη και ακίνητα όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα εγκαινίασε μια περίοδο οικονομικών μεταρρυθμίσεων, το 1986. Τη δεκαετία του 90, κατείχε ένα μεγάλο χαρτοφυλάκιο ξενοδοχείων και εστιατορίων.
Αν και το Βιετνάμ είναι περισσότερο γνωστό εκτός της χώρας για τον ταχέως αναπτυσσόμενο μεταποιητικό τομέα του, ως εναλλακτική αλυσίδα εφοδιασμού έναντι της Κίνας, οι περισσότεροι πλούσιοι Βιετναμέζοι έβγαλαν τα χρήματά τους στον τομέα των ακινήτων.
Η γη στη χώρα είναι επίσημα κρατική. Η πρόσβαση σε αυτήν συχνά εξαρτάται από προσωπικές σχέσεις με κρατικούς αξιωματούχους. Η διαφθορά κλιμακώθηκε καθώς η οικονομία αναπτυσσόταν και έγινε μέρος της πολιτικής και επιχειρηματικής κουλτούρας, σημειώνει το BBC.
Μέχρι το 2011, η Τρουόνγκ ήταν ήδη μια πολύ γνωστή επιχειρηματίας στην Πόλη του Χο Τσι Μινχ, και έτσι οι αρχές της επέτρεψαν να οργανώσει τη συγχώνευση τριών μικρότερων, ταμειακά προβληματικών τραπεζών σε μια μεγαλύτερη οντότητα: την Saigon Commercial Bank.
Ο βιετναμέζικος νόμος απαγορεύει σε έναν άνθρωπο να κατέχει πάνω από το 5% των μετοχών οποιασδήποτε τράπεζας. Ομως, οι εισαγγελείς είπαν ότι μέσω εκατοντάδων εικονικών εταιρειών και ανθρώπων που ενεργούσαν ως πληρεξούσιοί της, η Τρουόνγκ Μάι Λαν κατείχε στην πραγματικότητα περισσότερο από το 90% της τράπεζας.
Την κατηγορούν ότι χρησιμοποίησε αυτή τη δύναμη για να διορίσει δικούς της ανθρώπους ως διευθυντές και στη συνέχεια να τους διατάξει να εγκρίνουν εκατοντάδες δάνεια προς το δίκτυο των εικονικών εταιρειών.
Τα ποσά που έλαβε είναι τεράστια. Τα δάνειά της αποτελούσαν το 93% του συνολικού δανεισμού της τράπεζας.
Σύμφωνα με τους εισαγγελείς, σε μια περίοδο τριών ετών από τον Φεβρουάριο του 2019, διέταξε τον οδηγό της να αποσύρει 108 τρισεκατομμύρια βιετναμέζικα ντονγκ, δηλαδή περισσότερα από τέσσερα δισ. δολάρια σε μετρητά από την τράπεζα και να τα αποθηκεύσει στο υπόγειό της.
Τόσα πολλά μετρητά, ακόμη και αν όλα ήταν σε μεγάλα χαρτονομίσματα, θα ζύγιζαν δύο τόνους, σύμφωνα με το BBC.
Η ίδια κατηγορήθηκε ότι μοίραζε χρήματα σε διάφορους αξιωματούχους για να διασφαλίσει ότι τα δάνειά της δεν θα ελέγχονταν ποτέ. Ένας από αυτούς που δικάστηκαν ήταν επικεφαλής επιθεωρητής της κεντρικής τράπεζας, ο οποίος κατηγορήθηκε ότι δέχτηκε δωροδοκία ύψους πέντε εκατ. δολαρίων.
Τα… στραβά μάτια των αρχών και ο εμφύλιος Βορρά – Νότου
Όπως αναφέρει το δημοσίευμα, στη διάρκεια της δίκης, που πήρε μεγάλη δημοσιότητα, οι αρχές κατηύθυναν την οργή της κοινής γνώμης για τη διαφθορά, στην Τρουόνγκ. Όμως, στην υπόθεση έχουν μείνει αναπάντητα πολλά ερωτήματα σχετικά με το γιατί ήταν σε θέση να συνεχίσει την απάτη για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Λε Χονγκ Χιέπ, που διευθύνει το πρόγραμμα σπουδών για το Βιετνάμ στο Ινστιτούτο ISEAS – Yusof Ishak στη Σιγκαπούρη, δήλωσε προβληματισμένος: «Δεν ήταν μυστικό. Ήταν γνωστό στην αγορά ότι η Τρουόγνκ Μάι Λαν και ο όμιλός της Van Thinh Phat χρησιμοποιούσαν την τράπεζα ως τον δικό τους κουμπαρά για να χρηματοδοτήσουν τη μαζική απόκτηση ακινήτων στις πιο προνομιούχες τοποθεσίες.
»Ηταν προφανές ότι έπρεπε να βρει τα χρήματα από κάπου. Αλλά από την άλλη είναι μια τόσο συνηθισμένη πρακτική. Η SCB δεν είναι η μόνη τράπεζα που χρησιμοποιείται κατ’ αυτόν τον τρόπο», τόνισε.
Ο Ντέιβιντ Μπράουν πιστεύει ότι την προστάτευαν ισχυρές προσωπικότητες που ήλεγχαν τον επιχειρηματικό και πολιτικό τομέα στην Πόλη του Χο Τσι Μινχ για δεκαετίες. Ο ίδιος βλέπει έναν μεγαλύτερο παράγοντα να παίζει ρόλο στον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη αυτή η δίκη: μια προσπάθεια να επιβεβαιωθεί η εξουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος πάνω στην ελεύθερη επιχειρηματική κουλτούρα του νότου.
«Αυτό που προσπαθούν να κάνουν ο Νγκουέν Φου Τρονγκ και οι σύμμαχοί του στο κόμμα, είναι να ανακτήσουν τον έλεγχο της Σαϊγκόν, ή τουλάχιστον να μην αφήσουν να τους ξεφύγει κι άλλο. Μέχρι το 2016, το κόμμα στο Ανόι άφηνε λίγο πολύ αυτή τη σινο-βιετναμέζικη μαφία να διοικεί τον τόπο. Έκαναν μεν τη φασαρία που πρέπει να κάνουν οι τοπικοί κομμουνιστές ηγέτες, αλλά ταυτόχρονα “άρμεγαν” την πόλη για ένα σημαντικό μερίδιο από τα χρήματα που έβγαιναν εκεί».
Στα 79 του χρόνια, ο Νγκουέν έχει κλονισμένη υγεία και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα πρέπει να αποσυρθεί στο επόμενο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 2026, όταν θα επιλεγούν νέοι ηγέτες.
Υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους και πιο σημαντικούς γενικούς γραμματείς, αποκαθιστώντας το κύρος της συντηρητικής πτέρυγας του κόμματος σε επίπεδο που είχε να δει από τις μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 80. Είναι σαφές ότι δεν θέλει να διακινδυνεύσει να υπονομευθεί η κυριαρχία του κόμματος στην πολιτική εξουσία.
Αλλά έχει παγιδευτεί σε μια αντίφαση, σύμφωνα με το BBC. Υπό την ηγεσία του, το κόμμα έχει θέσει έναν φιλόδοξο στόχο, να χαρακτηριστεί το Βιετνάμ πλούσια χώρα έως το 2045, με μια οικονομία βασισμένη στην τεχνολογία και τη γνώση. Αυτό είναι που οδηγεί στην ολοένα και στενότερη εταιρική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ωστόσο, η ταχύτερη ανάπτυξη στο Βιετνάμ σημαίνει σχεδόν αναπόφευκτα περισσότερη διαφθορά. Αν καταπολεμήσεις τη διαφθορά «υπερβολικά», κινδυνεύεις να σταματήσεις μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας. Ήδη υπάρχουν παράπονα ότι η γραφειοκρατία έχει μεγαλώσει, καθώς οι αξιωματούχοι αποφεύγουν αποφάσεις που θα μπορούσαν να τους εμπλέξουν σε υπόθεση διαφθοράς.
«Αυτό είναι το παράδοξο. Το μοντέλο ανάπτυξής τους βασίζεται σε πρακτικές διαφθοράς για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διαφθορά ήταν το καύσιμο που κρατούσε τον μηχανισμό σε λειτουργία. Αν την σταματήσουν, τα πράγματα μπορεί να μην λειτουργούν πια», είπε ο Λε.