Με μια βαρυσήμαντη ομιλία, η οποία έμοιαζε με μια ηχώ από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν των κοινοβουλευτικών του παρεμβάσεων —αν όχι ως μια πρόβα «επιστροφής» του στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας—, ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης (2012 και 2015) και καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Βαγγέλης Βενιζέλος έστειλε σαφή μηνύματα τόσο προς την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – Κινήματος Αλλαγής όσο και προς άλλους παράγοντες της παράταξης, κατά τη διάρκεια του 3ου Συνεδρίου του κόμματος.
Μιλώντας το μεσημέρι του Σαββάτου στο Τάε Κβον Ντο του Φαλήρου, ο κ. Βενιζέλος περιέγραψε το πλαίσιο, οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, ιστορικό, μέσα στο οποίο το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, η παράταξη όπως πολλές φορές την αποκάλεσε, καλείται να βρει έναν δρόμο, υπό την ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη —«χαίρομαι για τα πρώτα θετικά δείγματα γραφής και για τις τόσο ενθαρρυντικές δημοσκοπήσεις που δείχνουν τη δυναμική και τις δυνατότητες της παράταξης», είπε αρχικά.
Ο κ. Βενιζέλος επεσήμανε ότι η παράταξη «πλήρωσε δυσανάλογα μεγάλο πολιτικό τίμημα την περίοδο της οικονομικής κρίσης κυρίως επειδή έδειξε μεγάλη εθνική και κοινωνική υπευθυνότητα». Και σε μια έμμεση αιχμή μάλιστα προς τον Γιώργο Παπανδρέου, που ως γνωστόν έφυγε από το ΠΑΣΟΚ και έκανε το ΚΙΔΗΣΟ, σημείωσε με νόημα ότι αξίζει «να σκεφτούμε γιατί η ενότητα του δικού μας χώρου δοκιμάστηκε πολύ περισσότερο από την ενότητα της άλλης κυβερνητικής παράταξης της Μεταπολίτευσης που είχε πολύ πιο μεγάλες και επίκαιρες ευθύνες για τη σώρευση των αιτιών και την έκρηξη της κρίσης».
Αλλά το σημαντικότερο ίσως πολιτικό μήνυμα του κ. Βενιζέλου ήταν προς τον κ. Ανδρουλάκη και τη στάση του απέναντι στις μετεκλογικές συνεργασίες —όπως το δόγμα «ούτε με Μητσοτάκη ούτε με Τσίπρα πρωθυπουργό».
Είπε συγκεκριμένα, προς το τέλος της ομιλίας του, ο κ. Βενιζέλος:
«Τα κόμματα οφείλουν και δικαιούνται να έχουν τις εκλογικές τους φιλοδοξίες και στοχεύσεις. Αυτό προφανώς ισχύει για το ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ που δικαιούται το καλύτερο. Κανένα κόμμα δεν έχει υποχρέωση να διευκολύνει τα αλλά. Ενδέχεται όμως η υπεύθυνη στάση, από ένα σημείο κόπωσης και ωριμότητας της κοινωνίας και μετά, να λειτουργεί ως πλεονέκτημα ιδίως όταν το ειδικό εκλογικό ακροατήριο, όπως αυτό του κέντρου και της κεντροαριστεράς, είναι πιο απαιτητικό».
Και πρόσθεσε με νόημα: «Η νέα ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ θα κάνει τις σταθμίσεις της και θα συνθέσει το αφήγημα της παράταξης που θα προταθεί ως το εθνικό αφήγημα της επόμενης περιόδου.
»Η δημοκρατία κινείται πάντα μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας. Τα πράγματα κρίνονται καταρχάς εκλογικά. Αργότερα όμως κρίνονται ιστορικά», είπε. Και κατέληξε. «Εύχομαι λοιπόν στην παράταξη να κερδίσει και τη μάχη της συγκυρίας και τον πόλεμο της Ιστορίας».
Η ομιλία του κ. Βενιζέλου στο 3ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ ήταν η ακόλουθη:
Απευθύνω θερμό χαιρετισμό στην καθεμία και τον καθένα από εσάς προσωπικά και στην παράταξη συλλογικά. Στην παρούσα γενιά αλλά και στις παρελθούσες και τις επόμενες γενιές της.
Εύχομαι κάθε επιτυχία στον Νίκο Ανδρουλάκη και στην ηγετική ομάδα που θα εκλεγεί από το συνέδριο.
Χαίρομαι για τα πρώτα θετικά δείγματα γραφής και για τις τόσο ενθαρρυντικές δημοσκοπήσεις που δείχνουν τη δυναμική και τις δυνατότητες της παράταξης.
Της παράταξης που πλήρωσε δυσανάλογα μεγάλο πολιτικό τίμημα την περίοδο της οικονομικής κρίσης κυρίως επειδή έδειξε μεγάλη εθνική και κοινωνική υπευθυνότητα και έλαβε δύσκολες και επώδυνες, αλλά αναπόφευκτες αποφάσεις με συνείδηση ιστορικής ευθύνης και με βαθύ αίσθημα πατριωτισμού.
Δοκιμάστηκε τότε η ταυτότητα και η συνοχή του χώρου γιατί τέθηκε σε αμφισβήτηση η αίσθηση ότι όλα θα βαδίζουν πάντοτε από το καλό στο καλύτερο. Το κεκτημένο της Μεταπολίτευσης αποδείχτηκε σε πολλά σημεία ρηχό. Εχει προφανώς και το ΠΑΣΟΚ το δικό του μεγάλο μερίδιο ευθύνης σε αυτό.
Αξίζει άλλωστε να σκεφτούμε γιατί η ενότητα του δικού μας χώρου δοκιμάστηκε πολύ περισσότερο από την ενότητα της άλλης κυβερνητικής παράταξης της Μεταπολίτευσης που είχε πολύ πιο μεγάλες και επίκαιρες ευθύνες για τη σώρευση των αιτιών και την έκρηξη της κρίσης.
Ηδη όμως η οικονομική κρίση, έδωσε τη θέση της στην πανδημία ως υγειονομική, θεσμική και οικονομική κρίση. Εδώ και τρεις μήνες η πανδημία συνυπάρχει με τη ρωσική στρατιωτική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Με την ενεργειακή κρίση. Την εκτίναξη των τιμών. Την επανεμφάνιση του πληθωρισμού. Τον κίνδυνο της ύφεσης και του στασιμοπληθωρισμού. Το σπάσιμο των εφοδιαστικών αλυσίδων. Τη βίαιη αναδιάρθρωση της παγκοσμιοποίησης. Την επισιτιστική κρίση και την απειλή του λιμού για πολλές περιοχές του πλανήτη. Η κλιματική κρίση τείνει να υποβαθμιστεί μέσα σε αυτό το παγκόσμιο τοπίο ενώ όχι μόνο είναι παρούσα αλλά εντείνεται. Νέα μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά κύματα έχουν ήδη ξεκινήσει.
Ενώ όλοι περίμεναν με ανυπομονησία την επιστροφή από την κρίση στην κανονικότητα και μπροστά στην ανάγκη για αισιοδοξία έσπευδαν να εξωραΐσουν καταστάσεις και να συγκαλύψουν προβλήματα, τώρα πια έχει καταστεί σαφές ότι η κρίση είναι η νέα κανονικότητα. Και μάλιστα όχι μια κρίση, αλλά η αλληλουχία και η διασταύρωση των κρίσεων.
Ο κόσμος έχει πλέον μπει στην εποχή της καθολικής ανατροπής όλων των βεβαιοτήτων. Κανένα κεκτημένο δεν μπορεί να θεωρηθεί απρόσβλητο. Όλες οι προβλέψεις ανατρέπονται ή έστω αναθεωρούνται.
Η ανθρωπότητα ζει πια σε διαφορετικές εποχές ταυτόχρονα. Οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης, της μηχανικής μάθησης, της τέταρτης και της πέμπτης βιομηχανικής επανάστασης συνυπάρχουν με τον κίνδυνο νέων πανδημιών, με το φάσμα της πείνας, με τις ανοικτές απειλές για χρήση πυρηνικών και άλλων μη συμβατικών όπλων μαζικής καταστροφής. Το κυριότερο όμως είναι η προκλητική και ανεξέλεγκτη διόγκωση των ανισοτήτων που δοκιμάζουν τη συνοχή όλων των κοινωνιών και την αντοχή όλων των θεσμών.
Ζούμε την αποδιοργάνωση ή έστω τη ριζική αναδιάταξη της διεθνούς κατάστασης που δύσκολα μπορούμε πια να ονομάσουμε διεθνή κοινότητα ή διεθνή έννομη τάξη.
Το ίδιο το σύστημα του ΟΗΕ περιέρχεται σε αδιέξοδο, όταν παραβάτης του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Η Δύση δείχνει να συγκροτείται ως στρατηγική οντότητα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία με την εταιρική σχέση ΗΠΑ και ΕΕ να λειτουργεί ξανά, υπό προφανή όμως αμερικανική ηγεμονία. Η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία και η ωμή διατύπωση της ρωσικής πυρηνικής απειλής, ενεργοποιεί και διευρύνει με ταχύτητα το ΝΑΤΟ. Καθιστά όμως εμφανείς τις ασυμμετρίες της ευρωπαϊκής ασφάλειας και το μικρό μέγεθος της Ευρώπης ως πυρηνικής δύναμης. Ο πόλεμος θέτει ένα πραγματιστικό όριο στις συζητήσεις για στρατηγική και αμυντική αυτονομία της Ευρώπης. Κάνει να φαντάζει αμήχανη η πολύ πρόσφατη συζήτηση στην ΕΕ για την ΚΠΑΑ και τη «στρατηγική πυξίδα».
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η προσήλωση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή της ταυτότητα και προοπτική είναι όρος αναγκαίος αλλά όχι επαρκής για μια συνεκτική, επίκαιρη και διορατική εθνική στρατηγική.
Η έμφαση που δίνουν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια στην ελληνοαμερικανική αμυντική συνεργασία αποδεικνύει του λόγου το ασφαλές. Στην Ουάσιγκτον κρίνονται ζητήματα κρίσιμα για την ισορροπία δυνάμεων και τη σταθερότητα στη Μεσόγειο. Κρίσιμα ζητήματα εθνικής και περιφερειακής ασφάλειας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι δυστυχώς το θερμό εισαγωγικό επεισόδιο μιας πολεμικής κατάστασης που έχει βάθος και θα έχει διάρκεια. Το παγκόσμιο σκηνικό είναι βέβαια πολύ πιο σύνθετο και η μεγάλη εικόνα πρέπει να είναι πλανητική και όχι δυτικοκεντρική.
Εφόσον όμως η σύγκρουση αφορά τη δυτική αντίληψη για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα που είναι καθοριστική για το ευρωπαϊκό κεκτημένο, για τις αξίες αλλά και τις οικονομικές, κοινωνικές, θεσμικές και πολιτισμικές συνθήκες που το συγκροτούν, αυτή θα κριθεί στο εσωτερικό των δυτικών δημοκρατιών και ιδίως στο εσωτερικό της αμερικανικής δημοκρατίας. Στις δυτικές δημοκρατίες οι στρατηγικές επιλογές στο πεδίο της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής να κρίνονται πρωτίστως στο πεδίο των εσωτερικών κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών. Αυτό μπορεί να φαίνεται ως μειονέκτημα σε σχέση με τα αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, εντέλει όμως είναι το καταλυτικό ιστορικό πλεονέκτημα της δυτικής δημοκρατίας.
Η Ελλάδα είναι ευτυχώς χώρα ευρωπαϊκή, μέλος της ΕΕ και της ευρωζώνης, χώρα δυτική, μέλος του ΝΑΤΟ και στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ και πρέπει πάντα με σαφή και καθαρό τρόπο, χωρίς ταυτοτικές αμφιταλαντεύσεις και αμφιθυμίες, χωρίς ενοχές, να κάνει τις επιλογές της. Αυτές οι δυτικές στρατηγικές επιλογές όλες τις κρίσιμες στιγμές καθόρισαν τα διακόσια χρόνια του εθνικού βίου και έφεραν την Ελλάδα στη σημερινή της θέση, που παρά τα προβλήματα, τις αντιφάσεις, τις δυσκολίες και τις ανισότητες είναι διεθνώς η θέση μιας αναπτυγμένης δημοκρατικής ευρωπαϊκής χώρας.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι παρά τις ρητορικές συνήθειες του δημοσίου βίου και τις αδράνειες του λόγου των κομμάτων, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις ακολουθούν εντέλει και εξ αποτελέσματος αυτή την εθνική γραμμή που συγκρότησε το νέο ελληνικό κράτος, επέκτεινε την επικράτεια και μεγάλωσε τον πληθυσμό του. Την εθνική γραμμή που πρωτίστως εξέφρασε, τον 20ο αιώνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Είναι, ελπίζω, προφανές ότι μέσα σε αυτό το παγκόσμιο σκηνικό τα περιφερειακά ζητήματα, όπως η ανοικτή πληγή του κυπριακού και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, αποκτούν παρακολουθηματικό χαρακτήρα. Συσχετισμοί που διαμορφώνονται σε ευρύτερο ορίζοντα τα επηρεάζουν καθοριστικά.
Οι τρεις σχεδόν μήνες του πολέμου στην Ουκρανία μας επιβάλλουν να δούμε πιο καθαρά και πιο βαθειά τη θέση και τις προτεραιότητες όλων των χωρών στις οποίες έχουμε επενδύσει πολιτικά με τη μορφή διμερών και τριμερών συνεργασιών με τη συμμετοχή της Κύπρου. Αναφέρομαι στο Ισραήλ, την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ.
Η Τουρκία παρά τον θόρυβο, την κινητικότητα και την ιδιαιτερότητα που θέλει να προβάλλει, διαπραγματευόμενη με τις ΗΠΑ, είναι γεωγραφικά «καταδικασμένη» να ακολουθήσει εντέλει τη δυτική γραμμή και να λειτουργήσει εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ. Η γεωγραφική της θέση είναι κρίσιμη, αλλά κρίσιμη είναι και η γεωγραφική θέση της Ελλάδας χωρίς εμείς να έχουμε τον κύκλο των συνοριακών προβλημάτων της Τουρκίας. Η Ελλάδα είναι ισχυρή. Δεν έχει λόγο να είναι ούτε φοβική ούτε αναβλητική.
Ο πόλεμος ως οικονομικός πόλεμος φθοράς στον οποίο μετέχει πρωτίστως η ΕΕ εκ μέρους της Δύσης, η ανάγκη για ταχύρρυθμη ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία και η πλήρης διαταραχή της διεθνούς ενεργειακής αγοράς, συνυπάρχουν με την έκρηξη του πληθωρισμού και της ακρίβειας, με προβλήματα εφοδιασμού, με την ανάγκη αποφυγής της ύφεσης και του στασιμοπληθωρισμού, με την ανάγκη να διατηρηθούν οι αναπτυξιακές προτεραιότητες και να διαφυλαχθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Όλα δε αυτά κρίνονται τελικά στο επίπεδο των ευρωπαϊκών κοινωνιών και των εθνικών πολιτικών συστημάτων. Στο επίπεδο της πολιτικής και της δημοκρατίας.
Το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλει να κινηθεί η ΕΕ είναι στενό, εύθραυστο και αντιφατικό. Οι δημοσιονομικές και χρηματοοικονομικές επιλογές κρίνονται στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας και της πραγματικής πολιτικής. Οι ανισότητες και οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών και των ομάδων – γεωγραφικών, ιστορικών και οικονομικών- που αυτά συγκροτούν έχουν έρθει στην επιφάνεια με οξύ τρόπο, παρότι στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας το κεντρικό ρεύμα είναι πολύ ισχυρό.
Η γενική ρήτρα διαφυγής από το Σύμφωνο Σταθερότητας θα παραταθεί και το 2023 αλλά το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης στενεύει . Οι πόροι του Ταμείου Ανάπτυξης, του ΕΣΠΑ και της ΚΑΠ υπάρχουν, αλλά θα αυξάνεται η πίεση να μεταφερθούν πόροι για τη χρηματοδότηση της ταχύρρυθμης ενεργειακής απεξάρτησης και των μέτρων ελάφρυνσης των καταναλωτών.
Οι αγορές δεν περιμένουν μια νέα δήλωση όπως αυτή της Ντοβίλ του Οκτωβρίου 2010. Ήδη αξιολογούν κάθε χώρα μέλος με βάση τα ατομικά δημοσιονομικά και χρηματοπιστωτικά της δεδομένα. Οι αγορές γνωρίζουν την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και ήδη φέρονται από επιφυλακτικά έως αυστηρά και στο ελληνικό δημόσιο και στις περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις.
Το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι βιώσιμο χάρη στην αναδιάρθρωση του 2012 και στο ελεγχόμενο ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του. Δεν πρέπει συνεπώς να επιδεινώνονται τα στοιχεία που το καθιστούν υβριδικό παρά τον μεγάλο όγκο του ως ποσοστού του ΑΕΠ, συνυπολογιζόμενης της ευνοϊκής από την άποψη αυτή συγκυρία του πληθωρισμού.
Τα τρία προηγούμενα χρόνια λόγω της πανδημίας ήταν εύκολα από δημοσιονομικής πλευράς και γενναιόδωρα από πλευράς κρατικών ενισχύσεων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Τώρα τα προβλήματα είναι πολύ πιο έντονα και πιο βαθειά, αλλά τα εργαλεία λιγότερα.
Η περίοδος μέχρι τις βουλευτικές εκλογές, όποτε γίνουν, και η νέα κοινοβουλευτική και κυβερνητική περίοδος, όποια και αν είναι η κυβέρνηση, θα έχει πολλαπλές δυσκολίες. Πολλά ανοικτά μέτωπα. Αυτό είναι το κεντρικό θέμα.
Οφείλουμε να φέρουμε τη δημόσια συζήτηση και τη χώρα, εντός θέματος.
Αν κάτι μας δίδαξε η εμπειρία της οικονομικής κρίσης και η δυσανάλογη πολιτική δοκιμασία της παράταξης, είναι ότι υπάρχουν δυο θεμελιώδεις δημοκρατικές και εθνικές υποχρεώσεις στις οποίες οφείλουν να ανταποκρίνονται όλα τα κόμματα του συνταγματικού τόξου:
Πρώτον, το εθνικό καθήκον ολοκληρωμένης και ρεαλιστικής αντίληψης της πραγματικότητας σε διεθνές, ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο.
Δεύτερον, το εθνικό καθήκον αλήθειας και ειλικρίνειας που έχει πάντα κόστος γιατί πάντα κάποιοι δεν ανταποκρίνονται σε αυτό και έτσι η αλήθεια δύσκολα αντιμετωπίζει το ευχάριστο ψέμα ή τις στερεότυπες υπεκφυγές. Ο λαϊκισμός και η δημαγωγία είναι εγγενή στοιχεία της δημοκρατίας.
Τα κόμματα οφείλουν και δικαιούνται να έχουν τις εκλογικές τους φιλοδοξίες και στοχεύσεις. Αυτό προφανώς ισχύει για το ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ που δικαιούται το καλύτερο. Κανένα κόμμα δεν έχει υποχρέωση να διευκολύνει τα αλλά.
Ενδέχεται όμως η υπεύθυνη στάση, από ένα σημείο κόπωσης και ωριμότητας της κοινωνίας και μετά, να λειτουργεί ως πλεονέκτημα ιδίως όταν το ειδικό εκλογικό ακροατήριο, όπως αυτό του κέντρου και της κεντροαριστεράς, είναι πιο απαιτητικό.
Η νέα ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ θα κάνει τις σταθμίσεις της και θα συνθέσει το αφήγημα της παράταξης που θα προταθεί ως το εθνικό αφήγημα της επόμενης περιόδου.
Η δημοκρατία κινείται πάντα μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας. Τα πράγματα κρίνονται καταρχάς εκλογικά. Αργότερα όμως κρίνονται ιστορικά. Η δημοκρατική προοδευτική παράταξη είχε πολλές εκλογικές επιτυχίες και πολλές εκλογικές αποτυχίες στο επίπεδο της συγκυρίας. Περήφανη όμως είναι σήμερα για τη θετική αξιολόγηση της εισφοράς της στο επίπεδο της Ιστορίας.
Βέβαια κάθε γενιά ζει τη δική της συγκυρία και θέλει μέσα σε αυτήν τα καλύτερα αποτελέσματα, άμεσα και χειροπιαστά. Ιδίως όταν έχει ταλαιπωρηθεί. Είναι απολύτως εύλογο και φυσικό. Κάθε γενιά γράφει όμως και το δικό της κεφάλαιο στην Ιστορία του τόπου. Και εκεί σίγουρα όλοι θέλουμε η αυστηρή κρίση της Ιστορίας να είναι θετική.
Εύχομαι λοιπόν στην παράταξη να κερδίσει και τη μάχη της συγκυρίας και τον πόλεμο της Ιστορίας».