Αν ρωτήσεις κατ’ ιδίαν δέκα πάμπλουτους επιχειρηματίες πού αποδίδουν την οικονομική ευημερία τους, οι οκτώ θα σου απαντήσουν «στις επιχειρηματικές μου ιδέες». Μια παραλλαγή, δηλαδή, της κλασικής απάντησης του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος προβάλλει το υψηλό IQ του (συζητήσιμο) και το γεγονός ότι είναι μια «πολύ σταθερή ιδιοφυΐα» (περαιτέρω συζητήσιμο).
Από την άλλη, υπάρχει ο δισεκατομμυριούχος γκουρού των επενδυτών Γουόρεν Μπάφετ, ο οποίος στην ίδια ερώτηση κάνει λόγο για «λοταρία ωοθηκών», υπονοώντας ότι γενετικοί παράγοντες ήταν οι πιο σημαντικοί για την οικονομική επιτυχία του. Παράλληλα, έχει δηλώσει ότι «είχα τόση τύχη στα ζωή μου, που είναι ικανή να σου ταράξει το μυαλό».
Μια νέα σουηδική έρευνα που παρουσιάζουν οι Times του Λονδίνου, φαίνεται πως επιβεβαιώνει την άποψη του Μπάφετ, δείχνοντας ότι η προσωπική και επιχειρηματική ευφυΐα μπορεί να βοηθήσει, αλλά μέχρι ενός σημείου. Οταν το εισόδημα ξεπερνά τα 60.000 ευρώ, η μέση επιχειρηματική ευφυΐα φτάνει στο ανώτερο επίπεδό της, ενώ συχνά αρχίζει ακόμη και να φθίνει.
Γιατί; Οι επιστήμονες πίσω από την έρευνα προτείνουν μια απλή εξήγηση: Δεν είναι ότι η νοημοσύνη δεν παίζει ρόλο, είναι ότι κάποια στιγμή άλλα πράγματα, όπως η –γενετική και οικονομική– κληρονομιά, έχουν μεγαλύτερη σημασία. «Καθώς οι ακραίες ικανότητες είναι σπάνιες, η ακραία επαγγελματική επιτυχία είναι πιθανότερο να οδηγείται από οικογενειακούς πόρους ή τύχη, παρά από ικανότητα» γράφουν στη European Sociological Review.
Η έρευνα κατέστη δυνατή λόγω μιας ιδιορρυθμίας της σουηδικής κοινωνίας. Μέχρι σήμερα, οι σουηδοί άντρες ηλικίας 18 ετών είναι υποχρεωμένοι να υπηρετούν τη στρατιωτική τους θητεία, κάνοντας πρώτα ένα τεστ IQ. Αυτό σημαίνει ότι οι ερευνητές είχαν πολύ καλά στοιχεία για τη νοημοσύνη ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Στη συνέχεια μπόρεσαν να παρακολουθήσουν 60.000 από αυτούς τους άνδρες, δεκαετίες αργότερα, για να δουν τα κέρδη τους στα μέσω της καριέρας τους.
Από μία άποψη, τα ευρήματά τους ήταν αδιαμφισβήτητα. Οπως έχει διαπιστωθεί και σε προηγούμενες μελέτες, όσο πιο έξυπνος είσαι, τόσο περισσότερα, κατά μέσο όρο, κερδίζεις – όμως η διαφορά δεν είναι τεράστια: οι άνδρες με το χειρότερο IQ κερδίζουν περίπου το ένα τρίτο από όσα λαμβάνουν οι άνδρες με το καλύτερο σκορ. Εγινε σαφές, λοιπόν, ότι η κατανομή νοημοσύνης δεν ήταν ικανή από μόνη της να εξηγήσει τις πολύ μεγαλύτερες διαφορές στην κατανομή του πλούτου.
Ετσι, αντί να εξετάσουν πώς η νοημοσύνη σχετίζεται με το εισόδημα, έκαναν το αντίστροφο: εξέτασαν πώς το εισόδημα σχετίζεται με την ευφυΐα. Τότε, η εικόνα έγινε αρκετά διαφορετική. «Περνώντας ένα συγκεκριμένο μισθολογικό όριο, ο υψηλότερος μισθός δεν συνδέεται πλέον με τη γνωστική ικανότητα» γράφουν οι ερευνητές.
Δεν υπήρχε μέση διαφορά νοημοσύνης μεταξύ κάποιου που βρίσκεται στο 5% των κορυφαίων εισοδημάτων και κάποιου που ανήκει στο 1%. Ούτε εντοπίστηκε κάποιος σύνδεσμος όσον αφορά στο κύρος μιας συγκεκριμένης δουλειάς. Με άλλα λόγια, οι πιο έξυπνοι άνθρωποι βρίσκουν καλύτερες δουλειές, αλλά οι άνθρωποι με τις καλύτερες δουλειές δεν είναι απαραιτήτως οι ευφυέστεροι.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν το φαινόμενο. Ως καθηγητές πανεπιστημίου, και πιθανότατα πολύ έξυπνοι, οι ερευνητές αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν μια πιθανή εξήγηση: οι έξυπνοι άνθρωποι μερικές φορές παίρνουν ηλίθιες αποφάσεις καριέρας. «Η γνωστική ικανότητα είναι πιο σημαντική για ορισμένα επαγγέλματα από ό,τι για άλλα, και η ακαδημαϊκή κοινότητα, για την οποία είναι αναμφισβήτητα η σημαντικότερη, δεν είναι ούτε ο καλύτερα αμειβόμενος, ούτε ο διασημότερος επαγγελματικός τομέας» γράφουν στην μελέτη τους.
Υπάρχει ένας άλλος παράγοντας που θεώρησαν ακόμη σημαντικότερο. Είχαν την ιδέα ότι στην κορυφή της εισοδηματικής πυραμίδας η τύχη, είτε λόγω γέννησης, είτε από απλή συγκυρία, θα μπορούσε να έχει μεγάλη επίδραση. «Οταν άτομα με τεράστιο ταλέντο ανταγωνίζονται σε μια αγορά που μπορεί να συντηρήσει μόνο λίγους στην κορυφή, τα σωρευτικά πλεονεκτήματα τυχαίων γεγονότων μπορεί να καθορίσουν τη διαφορά μεταξύ μιας μέτριας και μιας μεγάλης επιτυχίας» γράφουν.
Αυτή η ανακάλυψη φέρνει μαζί της ένα προφανές πρόβλημα για την κοινωνία. Οι δεξιότητες θα εξακολουθήσουν να λάμπουν, αλλά ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός – άλλωστε, όπως τονίζει και ο Τραμπ, «τα δύο μεγαλύτερα πλεονεκτήματά μου είναι η ψυχική σταθερότητα και το ότι είμαι πραγματικά έξυπνος». Μερικές φορές, λοιπόν, όπως στην περίπτωση του Τραμπ, μια χώρα μπορεί να βρεθεί χωρίς τον καλύτερο άνθρωπο στην κατάλληλη θέση.
Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι ένα σημαντικό πρόβλημα. «Οι άνθρωποι με τις πιο αξιόλογες θέσεις εργασίας κατέχουν τη μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική δύναμη, αλλά η ευφυΐα των αποφάσεών τους ελέγχεται σοβαρά» καταλήγουν.