Στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου διοργανώνεται για πρώτη φορά έκθεση προς τιμή του αντιφρονούντα τραγουδιστή, ποιητή και συθέτη της Ανατολικής Γερμανίας Βολφ Μπίρμαν, που εξετάζει τον καθοριστικό ρόλο του στη διχασμένη μεταπολεμική ιστορία της χώρας.
Οπως εξηγεί η ανταποκρίτρια του Guardian από τη γερμανική πρωτεύουσα, το γεγονός ότι ο Μπίρμαν εξορίστηκε από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) το 1976, καθώς οι Αρχές δεν μπορούσαν να ανεχτούν την πανταχού παρούσα κριτική που ασκούσε, είχε δύο βασικές συνέπειες.
Αφενός έκανε τον ίδιο και τις λυρικές και έντονες μπαλάντες και τα ποιήματά του πολύ πιο δημοφιλή, αφετέρου γέννησε ένα μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας, που οδήγησε στην έξοδο από τη χώρα ορισμένων από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες και ηθοποιούς της ΛΔΓ και στη φυλάκιση δεκάδων αγωνιστών για την ελευθερία του λόγου.
Η έκθεση, που άνοιξε στο κοινό την προηγούμενη εβδομάδα, εξετάζει τη ζωή του καλλιτέχνη, ξεκινώντας από την ιδιαίτερα ασυνήθιστη επιλογή του δεκαεξάχρονου Μπίρμαν να μετακομίσει από το δυτικό Αμβούργο στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία το 1953.
Παρά το γεγονός ότι την ίδια περίοδο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έκαναν την ανάποδη διαδρομή, ο Μπίρμαν, γιος μιας εβραίας κομμουνίστριας και ενός αντιστασιακού κατά των Ναζί, που δολοφονήθηκε στα 38, πίστεψε στην ιδέα της Ανατολικής Γερμανίας.
Η έκθεση παρουσιάζει και μεταγενέστερα γεγονότα, όπως την απαγόρευσή του να τραγουδά, το 1965, ή την εκδίωξή του, 11 χρόνια αργότερα, ενόσω εκείνος βρισκόταν στη Δυτική Γερμανία.
Κεντρική ίδεα της, όμως, όπως μεταφέρει το δημοσίευμα του Guardian, είναι η κοινώς αποδεκτή άποψη ότι η εκδίωξη του Μπίρμαν υπήρξε ένα σημείο καμπής για τη μεταπολεμική ιστορία της Γερμανίας – μια αυτοκαταστροφική κίνηση από την οποία η ΛΔΓ δεν ανέκαμψε ποτέ.
Μεταξύ των εκθεμάτων συγκαταλέγονται η κιθάρα του Μπίρμαν, ένα μεταλλικό κουτί του ναζιστικού στρατού στο οποίο έκρυβε τα ημερολόγια του από τη Στάζι, τη μυστική αστυνομία της ΛΔΓ, αλλά και το… ευγενέστατο μήνυμα που είχε κολλήσει στην εξώπορτά του, που γράφει «Καλημέρα σας, γουρούνια της Στάζι».
Στο κατάμεστο πάρτι εγκαινίων, στους καλεσμένους περιλαμβάνονταν η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ –την οποία ο τραγουδιστής εκτιμά βαθύτατα, όπως είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του στην ιταλική Repubblica– και ανατολικογερμανοί αντιφρονούντες, πολλοί από τους οποίους είχαν εκτίσει ποινή φυλάκισης, ως τιμωρία για την εκστρατεία τους υπέρ του επαναπατρισμού του Μπίρμαν.
Ο 86χρονος τραγουδιστής ερμήνευσε αρκετά τραγούδια με τη χαρακτηριστική φωνή του, μεταξύ των οποίων το «Ermutigung» (ενθάρρυνση), το οποίο έγινε ανεπίσημος ύμνος για τους πολιτικούς κρατουμένους της Ανατολικής Γερμανίας, καθώς και το «Was Du Erinnerst Warst Du Nicht» («Αυτό που Θυμάσαι δεν Ησουν Εσύ»), που αποτελεί, όπως αναφέρει η Κέιτ Κόνολι του Guardian, μια καυστική επίθεση στο «χιτλερ-σταλινικό τέρας» Βλαντίμιρ Πούτιν, που έχει «θανάσιμο φόβο για την ελευθερία». Σε αυτό αναφέρεται και στην κιθάρα του, ένα «ξύλινο σπαθί με έξι χορδές», ως το μοναδικό του όπλο στην προσπάθειά του να «σκοτώσει δράκους».
Ο Μπίρμαν στην Ελλάδα
Στη χώρα μας ο τραγουδιστής έγινε γνωστός από τη μελοποίηση που έκανε ο Θάνος Μικρούτσικος (κατά τη διάρκεια της «επαναστατικής» περιόδου της Μεταπολίτευσης) σε ορισμένους από τους εμβληματικότερους στίχους του («Ετσι κι αλλιώς η Γη θα γίνει κόκκινη», «Αυτούς τους έχω βαρεθεί» κ.ά.), τα οποία ο μετέπειτα δημοφιλής συνθέτης περιέλαβε στο άλμπουμ «Πολιτικά Τραγούδια» του 1975, δίπλα σε ποίηση του Τούρκου Ναζίμ Χικμέτ, σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου. Εκείνα τα τραγούδια είχε ερμηνεύσει με ένταση και θεατρικότητα η εξαιρετική Μαρία Δημητριάδη.
Ο διευθυντής του Γερμανικoύ Ιστορικού Μουσείου αποκάλεσε τη ζωή του Μπίρμαν «ένα ευτύχημα για τους συγγραφείς της γερμανικής Ιστορίας».
Η έκθεση αποφασίστηκε με τη σύμφωνη γνώμη του καλλιτέχνη –άλλωστε το 2021 δώρισε την πνευματική του περιουσία στην Κρατική Βιβλιοθήκη–, αλλά ο ίδιος δεν συμμετείχε στην οργάνωσή της. Δήλωσε όμως ότι ήταν «θέμα τύχης», και όχι αξίας, το γεγονός ότι είναι αρκετά μεγάλος ώστε να θεωρείται μέρος της γερμανικής Ιστορίας.
«Δεν μπορεί παρά να μου αναγνωριστεί ότι επέζησα από δύο γερμανικές δικτατορίες» είπε, όπως αναφέρει ο Guardian, στο περιθώριο των εγκαινίων. «Στη ναζιστική εποχή είχα την επικίνδυνη τύχη να μην προέρχομαι από οικογένεια Χάιλ-Χίτλερ, αλλά [να] προέρχομαι από κομμουνιστική-εβραϊκή οικογένεια. Ημουν τυχερός που η μητέρα μου γλίτωσε από την κόλαση του Αμβούργου (την πύρινη λαίλαπα του Ιουλίου του 1943 που προκάλεσαν οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί) κολυμπώντας μέσα σε ένα κανάλι με εμένα, σαν σακίδιο, στην πλάτη της. Και είμαι εξίσου τυχερός που ξέφυγα με τα θρασύτατα τραγούδια μου, παρ’ όλο που κάθε στίχος ήταν αρκετός για να με στείλει στη φυλακή του Μπάουτσεν (τη χειρότερη της ΛΔΓ) για τέσσερα χρόνια».
Η έκθεση «Wolf Biermann. Ein Lyriker und Lierdermacher in Deutschland» («Βολφ Μπίρμαν. Ενας Στιχουργός και Τραγουδοποιός στη Γερμανία») λειτουργεί από τις 7 Ιουλίου και θα διαρκέσει έως τις 24 Ιανουαρίου 2024. Στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο, στο Βερολίνο