Πίσω από μια σειρά πυκνών δένδρων οξιάς, κατάφυτη από τσουκνίδες και δίπλα σε μια γαλάζια λίμνη, μια ώρα βόρεια του Βερολίνου, μια βίλα που κάποτε ανήκε σε έναν εγκέφαλο των Ναζί σαπίζει στην ησυχία του βουκολικού τοπίου. Η γερμανική κυβέρνηση δεν ξέρει τι να κάνει με το κτήμα, που βρίσκεται δίπλα στη λίμνη Μπογκενσί του Βραδεμβούργου.
Οπως ανέφεραν και οι New York Times, η βίλα χτίστηκε για τον υπουργό Προπαγάνδας των Ναζί, Γιόζεφ Γκέμπελς, από την «ευγνωμονούσα» χώρα του, λίγο πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ιδιοκτησία του κρατιδίου του Βερολίνου σήμερα, το κτίσμα παρακμάζει μαζί με μια σειρά από κοιτώνες που κατασκευάστηκαν αργότερα από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας, για να στεγάσουν ένα σχολείο κατήχησης.
Πρόκειται για έναν χώρο σχεδόν 20 στρεμμάτων, που παραπέμπει στο παρελθόν δύο αντιπάλων ολοκληρωτικών καθεστώτων. Υπερβολικά επαχθές για να συνεχίσει να το συντηρεί το κράτος, απαγορευτικά ακριβό για τους περισσότερους αγοραστές ακινήτων, και μολυσμένο από την Ιστορία, το Βερολίνο έχει εγκαταλείψει τις προσπάθειες πώλησης, ή ανάπτυξής του. Τώρα προτίθεται να παραχωρήσει δωρεάν τη ναζιστική έπαυλη, αν εγκρίνει τον παραλήπτη της.
Με μια σειρά απελπισμένων και εξοργισμένων σχολίων του στο γερμανικό κοινοβούλιο την περασμένη άνοιξη, ο γερουσιαστής του κρατιδίου και υπεύθυνος για θέματα οικονομικών, Στέφαν Εβερς, έκανε έκκληση για την προσφορά της βίλας, λέγοντας ότι αν δεν βρεθεί αποδέκτης, το κτίριο θα γκρεμιστεί – πυροδοτώντας ένα κίνημα ενδιαφέροντος υποψηφίων αποδεκτών από όλο τον κόσμο.
Ενδιαφέρον εκφράστηκε αρχικά από έναν δερματολόγο που θέλει να ανοίξει ένα κέντρο περιποίησης δέρματος, καθώς και από μερικούς κυνηγούς ευκαιριών, είπε πρόσφατα ο Εβερς σε συνέντευξή του στα γραφεία του στο Βερολίνο. Καμία από αυτές τις προσφορές δεν κρίθηκε κατάλληλη.
Νωρίτερα, υποψηφιότητα για την απόκτηση της βίλας κατέθεσε μια ομάδα ακροδεξιών που αποκαλείται «Κίνημα Ράιχσμπεργκερ» – η οποία έφερε στην επιφάνεια τους χειρότερους φόβους των αρχών. Η ομάδα δεν αποδέχεται τη νομιμότητα του σημερινού γερμανικού κράτους και αρκετά μέλη της βρίσκονται σε δίκη για απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης.
Αυτός ο κίνδυνος της σύνδεσης του κτήματος με το ναζιστικό καθεστώς –και η αναμενόμενη προσέλκυση ανεπιθύμητων παραληπτών του– εξηγεί εν μέρει και την παραμέληση της βίλας. «Η ιστορία της περιοχής είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο το Βερολίνο δεν θα παρέδιδε ποτέ αυτό το κτίριο σε ιδιώτες, όσο υπάρχει ο κίνδυνος της κακής χρήσης του», είπε ο Εβερς στο κοινοβούλιο, σύμφωνα με τους Times.
Η μοίρα της βίλας δεν συνιστά μόνο ένα υλικοτεχνικό δίλημμα για τη Γερμανία. Απεικονίζει και ένα μακροπρόθεσμο και μεγαλύτερο δίλημμα, του οποίου οι λόγοι έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, σύμφωνα με τους ειδικούς: Πρέπει να διατηρηθούν, ή να εξαλειφθούν τα πολλά οικοδομήματα από το μισητό παρελθόν της Γερμανίας;
Η επικρατούσα προσέγγιση της μεταπολεμικής Γερμανίας ήταν να αγνοήσει τις παλιότερες ιδιοκτησίες των ναζιστικών κτισμάτων, σε μια προσπάθεια να αποφευχθεί μια μορφή αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Το διαμέρισμα του Χίτλερ στο Μόναχο, για παράδειγμα, έχει ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία του. Εχει μετατραπεί εδώ και καιρό σε αστυνομικό τμήμα, στο οποίο οι αξιωματικοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τα ξύλινα ράφια του Χίτλερ.
Το όφελος των αστυνομικών δυνάμεων που στεγάζονται στο κτίριο είναι ότι λειτουργούν αποπεμπτικά για τους νοσταλγούς των Ναζί, που συχνά οργανώνουν προσκυνήματα σε τέτοιους χώρους. Πέρυσι, η αυστριακή κυβέρνηση κινήθηκε για να μετατρέψει το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Χίτλερ σε αστυνομικό τμήμα για τον ίδιο λόγο, προκαλώντας ζωηρές συζητήσεις.
Αλλά καθώς η ακροδεξιά επανεμφανίζεται όλο και πιο απειλητικά στη γερμανική πολιτική σκηνή, υπάρχει μια στροφή του κοινού αισθήματος προς την κατεύθυνση της μνήμης για το ναζιστικό παρελθόν, προκειμένου να μην ξεχαστεί ποτέ. Οπως επισημαίνουν οι ΝΥΤ, κανένας λαός δεν έχει μεγαλύτερη αίσθηση συμβιβασμού με το οδυνηρό παρελθόν του, όσο οι Γερμανοί.
Στην εγκαταλειμμένη βίλα, η πυκνή βλάστηση κλείνει την πρόσβαση προς τον ιδιωτικό κινηματογράφο όπου ο Γκέμπελς πρόβαλλε τις προπαγανδιστικές ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ και άλλων, ιστοί από αράχνες καλύπτουν τα παράθυρα του σπιτιού και κόκκοι σκόνης γκριζάρουν τα ευάερα σαλόνια όπου ο υπουργός φιλοξενούσε για δείπνο τους επισκέπτες του.
Η συντήρηση του ακινήτου κοστίζει 280.000 ευρώ ετησίως μόνο και μόνο για να μην καταρρεύσει, σύμφωνα με το τμήμα κτιρίων του Βερολίνου. Η αποκατάστασή του, όπως επισημαίνουν οι ΝΥΤ, θα ήταν ακόμα πιο δαπανηρή, ενώ θα έθετε και διλήμματα στους συντηρητές σχετικά με τη ναζιστική αρχιτεκτονική και αισθητική του.
Η έπαυλη είναι γεμάτη από αρχιτεκτονικές πινελιές που ήταν δημοφιλείς στις τάξεις των ηγετών των ναζί – όπως τα «έξυπνα παράθυρα» της αίθουσας ημέρας που διπλώνουν στο πάτωμα, τα οποία χρησιμοποιούσε στο καταφύγιο διακοπών του στις Βαυαρικές Αλπεις και ο ίδιος ο Χίτλερ. Η βίλα διαθέτει στο πίσω μέρος της και το απαραίτητο καταφύγιο – για παν ενδεχόμενο.
Με την πάροδο του χρόνου προστέθηκαν και άλλες δομές. Σε ένα μονοπάτι, δίπλα από μια σειρά από ακέφαλα τσιμεντένια αγάλματα διαπλεκόμενων εραστών, βρίσκονται κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν ως τμήματα ενός κομμουνιστικού «Διεθνούς κολεγίου νεολαίας», από τη δεκαετία του 1940 μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Περιλαμβάνουν στρατώνες και ένα υπόγειο αμφιθέατρο.
Τα πιο πρόσφατα αυτά κτίρια είναι εξίσου επώδυνα, ειδικά για τους πρώην Ανατολικογερμανούς, οι οποίοι βίωσαν δύο συνεχόμενες δικτατορίες – πρώτα τη ναζιστική, και ακολούθως την κομμουνιστική. Αυτή η παράμετρος δυσχεραίνει περαιτέρω την αναποφασιστικότητα των αρχών του Βερολίνου σχετικά με το μέλλον των εγκαταστάσεων.
Ακούγοντας την προσφορά του κρατιδίου του Βερολίνου να παραχωρήσει το ακίνητο, ο ραβίνος Μεναχέμ Μάργκολιν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εβραϊκής Ενωσης, έστειλε μια ανοικτή επιστολή στις αρχές, προσφερόμενος να το μετατρέψει σε εκπαιδευτικό κέντρο για την αντιμετώπιση κάθε μορφής μίσους. Ο Εβερς συμφωνεί με την ιδέα, αλλά προβάλει το θέμα της χρηματοδότησης.
Ο Γουόλτερ Ράιχ, πρώην διευθυντής του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών, λέει στους ΝΥΤ ότι είναι υποχρέωση της Γερμανίας να βοηθήσει στη χρηματοδότηση. «Αυτό είναι μέρος του βάρους της γερμανικής ιστορίας», γράφει ο δρ. Ράιχ σε ένα email προς την εφημερίδα. «Είναι το ακατανίκητο παρελθόν της Γερμανίας».