Πολιτικός που δεν μασά τα λόγια του, με μια ενδιαφέρουσα όσο και ιδιότυπη πορεία από τον κομμουνισμό στην σοσιαλδημοκρατία και σε ένα κόμμα που εκλογικά καταποντίστηκε, ο πρόεδρος της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν θέλει να συνδέσει το όνομά του με ένα τιτάνιο έργο που θα καταστήσει τη χώρα του κόμβο ποτάμιων μεταφορών.
Ο 76χρονος Ζέμαν, πρόεδρος της Τσεχίας από το 2013, τάσσεται υπέρ ενός καναλιού -ή μάλλον δικτύου καναλιών- που θα συνδέσουν τον Δούναβη, τον Οντερ και τον Ελβα. Αυτό θα σημαίνει ότι ένα ποταμόπλοιο (και βεβαίως ό,τι θα μεταφέρει) από το Αμβούργο και τη Βόρεια Θάλασσα ή από τη Βαλτική θα μπορεί να διασχίζει εγκάρσια την Ευρώπη έως τον Εύξεινο Πόντο. Μια πραγματική επανάσταση που όμως μπορεί για πάντα να μείνει ένα όνειρο.
Το όραμα του Ζέμαν δεν είναι καθόλου νέο, αναφέρει εκτενές ρεπορτάζ του Courier. Ηδη από τον 14ο αιώνα το φανταζόταν ο αυτοκράτορας Κάρολος Δ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ενώ με την ιδέα φλέρταραν ακόμη και οι Ναζί.
Τρεις μήνες έπειτα από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1939, ο υπαρχηγός του Χίτλερ, Ρούντολφ Ες, συμβολικά άρχισε να σκάβει ένα κανάλι στην Ανω Σιλεσία (στη σημερινή Πολωνία). Ο υδάτινος δρόμος των 41 χιλιομέτρων θα συναντούσε μελλοντικά έναν ακόμη μεγαλύτερο 320 χιλιομέτρων που θα ένωνε τον Δούναβη με τον Οντερ. Παρά τις ενθουσιώδεις περιγραφές του προπαγανδιστικού ναζιστικού Τύπου, τα (καταναγκαστικά) έργα σταμάτησαν πολύ γρήγορα.
Η ιδέα, παρά τις προφανείς τεχνικές δυσκολίες, δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ, πόσο μάλλον που σήμερα οι Τσέχοι και οι Πολωνοί θέλουν να ξαναρχίσουν το έργο.
Ο Ζέμαν αναζήτησε συμμάχους για αυτό το έργο ακόμη και στην Αυστρία. Αν και ο αυστριακός υπουργός Μεταφορών Νόρμπερτ Χόφερ (από το ακροδεξιό FPO) του υποσχέθηκε ότι θα το εξετάσει, τελικά δεν έχει προκύψει κανένα αποτέλεσμα. Πάντως το όνειρο είναι όνειρο και το μεγαλεπήβολο κανάλι παραμένει στα σχέδια των χωρών του Βίζεγκραντ, έστω και αν η Αυστρία δεν φαίνεται να συμφωνεί.
Η Πολωνία, προεδρεύουσα της ομάδας του Βίζεγκραντ ως τα μέσα του 2021, θέτει τη διασύνδεση Δούναβη-Οντερ-Ελβα στις προτεραιότητες της και σκοπεύει να πιέσει για αυτό την Ευρωπαϊκή Ενωση θεωρώντας το διασυνοριακό έργο υποδομής. Η Βαρσοβία παρουσίασε το σχέδιο ως μέρος της λεγόμενης πρωτοβουλίας Three Seas, η οποία αφορά τη συνεργασία μεταξύ των 12 χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, μελών της ΕΕ. Εντέχνως, ωστόσο, υποβαθμίζουν τον ρόλο της Αυστρίας.
Το εμπόδιο που λέγεται Μοράβας
Μια πρώτη μελέτη σκοπιμότητας από τους Τσέχους συμπέρανε ότι η κατασκευή του καναλιού Δούναβη-Οντερ-Ελβα θα ήταν μεν περίπλοκη, αλλά τεχνικά εφικτή, με κόστος της τάξης των 22,5 δισ. ευρώ. Η ιδανική διαδρομή θα απαιτούσε σύνδεση μεταξύ του Οντερ και του Μοράβα, του ποταμού-σύνορο μεταξύ Σλοβακίας και Αυστρίας, πριν περάσει στον Δούναβη.
Για να περάσουν τα πλοία, ο κάτω ρους του Μοράβα θα πρέπει να διανοιχθεί σημαντικά, ένα μάλλον μικρό τμήμα του έργου, αλλά σχετικά δαπανηρό οικολογικά. Εδώ όμως βρίσκεται ο πυρήνας των αντιδράσεων.
Η περιοχή στην οποία θα γίνει επέκταση βρίσκεται στην άκρη ενός εθνικού πάρκου και μιας προστατευόμενης περιοχής από τη Συνθήκη Ραμσάρ. Είναι ένα κόσμημα της φύσης που φιλοξενεί εκατοντάδες είδη φυτών και χιλιάδες είδη ζώων. Σε άλλα σημεία της προτεινόμενης διαδρομής, το κανάλι θα περνά πολύ κοντά ή μέσα από προστατευόμενες περιοχές, κάτι που φυσικά θα ‘χει επιπτώσεις στη χλωρίδα και την πανίδα τους και δεν θα γίνει εύκολα δεκτό από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Παρά ταύτα, η τσεχική κυβέρνηση έκανε πέρυσι τον Οκτώβριο το πρώτο βήμα για την υλοποίηση τμήματος του έργου που θα συνδέει την Τσεχία με την Πολωνία, αν και εκκρεμεί η υποχρεωτική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τα έργα εκτιμάται ότι θα χρειαστούν μια δεκαετία με κόστος άνω των 500 εκατ. ευρώ, ενώ η κυβέρνηση από τώρα εκθειάζει τη χρησιμότητα του σχεδίου.
Οι οικολόγοι αντιδρούν
Από την άλλη πλευρά, περιβαλλοντικές οργανώσεις από τις χώρες που επηρεάζονται από το κανάλι (Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία, Γερμανία και Αυστρία) προειδοποιούν για τα προβλήματα του έργου σε κοινή επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τονίζουν ότι δεν θα επηρεαστούν μόνο τα ποτάμια και το οικοσύστημά τους, αλλά και η αρόσιμη παραποτάμια γη.
Ενα άλλο σημείο με τη σημασία του είναι ότι ο Μοράβας φτάνει να έχει τα καλοκαίρια μόνο 50-70 εκατοστά νερό (και μειώνεται και άλλο λόγω υπερθέρμανσης του πλανήτη), άρα είναι αδύνατον να κινηθούν σε αυτόν ποταμόπλοια, παρά μόνο αν κατασκευαστούν υδατοφράγματα και γίνουν έργα εκβάθυνσης, τα οποία με τη σειρά τους θα αυξήσουν τον κίνδυνο πλημμυρών. Εξάλλου, το σιδηροδρομικό δίκτυο στην ευρύτερη περιοχή είναι ήδη αποτελεσματικό και θα ήταν καλύτερο να επενδύονταν περισσότερα χρήματα σε αυτό.
Αμφίβολης χρησιμότητας, με εκτεταμένες παρεμβάσεις που ίσως να μην είναι εφικτές ενώ μπορεί να είναι και επικίνδυνες για το περιβάλλον, το κανάλι που στα χαρτιά μοιάζει επαναστατικό είναι πιθανόν ότι θα μείνει μόνο στα χαρτιά.
Το αυστριακό «όχι» αρκεί για να αφήσει τον σχεδιασμούς στο συρτάρι και όσα σχεδίαζαν οι Ναζί να παραμείνουν αυτό που είναι σήμερα: ένα κανάλι προς το πουθενά, αλλά πάντως πολύ καλό σημείο για μπάνιο και ψάρεμα, δυο βήματα από τη Βιέννη.