Η ελευθερία της τέχνης. Η δυνατότητα εκφοράς ενός λόγου, ακόμη και ακραίου. Και από την άλλη, η μνήμη του άδικου αίματος. Ο θυμός των συγγενών των θυμάτων. Η παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Ισορροπία του Nash» της Πηγής Δημητρακοπούλου προκαλεί διότι φέρνει αυτές τις δύο αντίρροπες δυνάμεις σε άμεση αντιπαράθεση. Το γεγονός ότι για τις ανάγκες της παράστασης χρησιμοποιήθηκαν περικοπές από το βιβλίο του εκτελεστή της 17Ν, Σάββα Ξηρού, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Και μάλλον, η πρόθεση, ευθύς εξαρχής, ήταν να μην περάσει.
Δεν είναι πρώτη φορά -ούτε φυσικά ελληνική σκηνοθετική επινόηση- να χρησιμοποιούνται κλασικοί αντιήρωες σε παραστάσεις. Η βερολινέζικη θεατρική ομάδα «Rimini Protokoll» παρουσίασε το βιβλίο-μανιφέστο του Χίτλερ «Ο Αγών μου». Ο ελβετός σκηνοθέτης Μίλο Ράου αξιοποίησε την ομολογία του ακροδεξιού Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, εκτελεστή της τρομοκρατικής επίθεσης στη Νορβηγία το 2011, σκοτώνοντας 77 άτομα. Και τώρα η Πηγή Δημητρακοπούλου ερανίζεται κομμάτια από το βιβλίο του Σάββα Ξηρού (και όχι μόνο από αυτό) για να ανεβάσει μια παράσταση που επιδιώκει να συνομιλήσει με τις έννοιες της Δικαιοσύνης και της τρομοκρατίας. Μόνο που στο… ενδιάμεσο, τα θύματα, οι συγγενείς τους και μια σημαντική μερίδα του κοινού αντιδράει για την πιθανή «ηρωοποίηση» του εκτελεστή της γνωστής τρομοκρατικής οργάνωσης.
Η μεριά των θυμάτων των εκτελεστών της 17Ν έδειξαν από την πρώτη στιγμή την οργισμένη αντίθεσή τους με το σκεπτικό της παράστασης. Ο Κώστας Μπακογιάννης, γιος του Παύλου Μπακογιάννη, σε ανάρτησή του στο facebook έγραψε: «Θα περίμενε κανείς το επίσημο Εθνικό Θέατρο να αναζητάει την έμπνευση του στους υπερασπιστές και όχι στους διώκτες της δημοκρατίας. Η τέχνη δεν έχει όρια. H στρατευμένη όμως τέχνη κρίνεται ως προς τις σκοπιμότητες της. Ιδίως όταν έχει ως στόχο τον “εξαγνισμό” και την “ηρωοποίηση” ενός κατά συρροή δολοφόνου. Ευτυχώς, το φως πάντα νικάει το σκοτάδι».
Αλεξία Μπακογιάννη: «Η τέχνη δεν έχει όρια, αλλά δεν είναι ανεύθυνη»
Την Τετάρτη η Αλεξία Μπακογιάννη, κόρη του δολοφονηθέντος Παύλου Μπακογιάννη, μιλώντας στον ΑΝΤ1, δήλωσε σχετικά με το θέμα: «Εμείς, με το “ως εδώ” παλεύουμε πολλά χρόνια τώρα δυστυχώς για τα αυτονόητα. Παλεύουμε για το δικαίωμα στη ζωή, για το δικαίωμα στη δημοκρατία. Παλεύουμε απέναντι σε νοοτροπίες φασιστικές. Eνα ανάλογο πράγμα συμβαίνει και τώρα. Πρέπει να πούμε το προφανές. Θα συμφωνήσω με το ότι η τέχνη δεν έχει όρια, αυτό δε σημαίνει ότι η τέχνη είναι ανεύθυνη. Oταν κάνεις μία επιλογή σε ένα συγκεκριμένο θέμα και παίρνεις θέση είναι λογικό ότι θα σου ασκηθεί κριτική, ότι θα ακουστεί και η άλλη άποψη γι’ αυτό το θέμα» πρόσθεσε και στη συνέχεια τόνισε ότι:
«Η τέχνη δεν έχει όρια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η τέχνη είναι ανεύθυνη. Αυτό το έργο χρηματοδοτείται από τον έλληνα φορολογούμενο, το έργο που δίνει την ευκαιρία στον Σάββα Ξηρό να πει πόσο καημένος είναι και άρα να τον καταστήσει συμπαθή, ενώ δεν έχει ζητήσει συγνώμη για το έγκλημα το οποίο έκανε» επισήμανε η Αλεξία Μπακογιάννη και κατέληξε: «Αυτό το οποίο ο ίδιος ήθελε να καταστείλει, το μεγαλείο της δημοκρατίας, είναι αυτό που του δίνει τη δυνατότητα να βγαίνει και να δίνει συνεντεύξεις, λέγοντας μετά από 10 χρόνια φυλάκισης, ότι έχει ξεχρεώσει για το αίμα πέντε ανθρώπων».
Λιβαθινός: «Δεν είναι καμία απολογία του Ξηρού»
Από την μεριά του ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Στάθης Λιβαθινός μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό ΒήμαFΜ, προσέγγισε το θέμα από άλλη σκοπιά. «Αν τον εξυμνείς (σ.σ.: τον Ξηρό) είναι πρόβλημα. Αλλά πρέπει να σας πω, ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Στην παράσταση αυτή, ο σκοπός όλων και πρώτα απ’ όλα και δικός, μου μια και έχω παραχωρήσει μία μεγάλη αυτονομία στη πειραματική σκηνή, είναι να θέτει θέματα ταμπού που δεν είναι κακό να υπάρχουν, όταν τίθενται, με ένα σωστό βέβαια τρόπο. Η πρόθεση όλων εδώ ήταν να έχουμε ξεκαθαρίσει ηθικά, και το είχαμε συζητήσει με όλους, ότι πρόκειται για μία σπείρα εγκληματιών και ότι εδώ η κουβέντα θα γίνει για εντελώς άλλα θέματα. Στην πραγματικότητα, η παράσταση λέει κάτι άλλο. Η παράσταση λέει ότι μια ιδεολογία δεν έχει το δικαίωμα να πάρει ούτε μια ζωή. Η ιδεολογία δεν μπορεί να αφαιρεί ζωές. Αυτό είναι το μήνυμα της παράστασης. Όχι, δεν είναι καμία απολογία του Ξηρού». Οσο για την πιθανότητα να υπάρξουν μηνύματα συμπάθειας προς τον τρομοκρατάτη Σάββα Ξηρό, ο κ. Λιβαθινός επισήμανε: «Αυτό πραγματικά είναι κάτι το οποίο εγώ δεν μπορώ να το ελέγξω αυτή τη στιγμή και δεν μπορώ να πω ότι συμβαίνει. Γίνανε δύο ανοιχτές συζητήσεις, κανένας δεν υπερασπίστηκε τον Ξηρό, γιατί στη συνείδηση όλων μας το θέμα αυτό είναι τελειωμένο, όπως σας είπα. Γιατί. πρόκειται για έναν κοινό εγκληματία και τίποτα άλλο. Εγώ ήθελα να υπερασπιστώ το δικαίωμα μίας παράστασης, να πει ότι η ιδεολογία δεν μπορεί να αφαιρεί ζωές. Αν ο ηθοποιός (πρωταγωνιστής της παράστασης) μοιάζει με τον Σάββα Ξηρό, βέβαια, αυτό είναι μία επιλογή της σκηνοθέτιδας κι εδώ που τα λέμε, η φωτογραφία που έχετε είναι από το κομμάτι των «Δικαίων» του Καμύ, όπου ο άνθρωπος αυτός παίζει έναν ρόλο που δεν μπορεί να σκοτώσει, επειδή βρίσκει μπροστά του δύο παιδιά. Νομίζω ότι ξέρετε ότι εδώ η πρόθεση είναι εντελώς αντίθετη με την εντύπωση που αποκομίζει κανείς από το αποτέλεσμα. Άλλο η εντύπωση και άλλο η πρόθεση».
Δημητρακοπούλου: «Δεν παίρνουμε θέση»
Από την μεριά της, η σκηνοθέτιδα της παράστασης, Πηγή Δημητρακοπούλου, μιλώντας στον ιστότοπο Popaganda, σημειώνει: «Δεν παίρνουμε μια θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Πάντα όταν πιάνεις τέτοια θέματα υπάρχει βεβαίως ο κίνδυνος να δυσαρεστήσεις κάποιους. Δεν βγαίνουμε όμως να πούμε “Ζήτω ο ένοπλος αγώνας”. Δεν το πιστεύω. Αν το πίστευα μπορεί και να το έλεγα. Η παράσταση δεν παίρνει καμία θέση για την 17Ν, παρόλο που τελικά αυτό που βγαίνει είναι ότι δεν είναι η βία κι η αυτοδικία λύση. Δεν ασχολούμαι όμως συγκεκριμένα με τη δράση της 17Ν. Μ’ ενδιέφερε το πώς λειτουργεί η δικαιοσύνη σε σχέση με την τρομοκρατία κι αυτούς που θεωρεί πολιτικά εχθρούς της. Ακόμη και οι αντιτρομοκρατικοί νόμοι που ψηφίστηκαν δεν είναι για τους τρομοκράτες, εντός εισαγωγικών, ή αυτούς που κάνουν ένοπλο αγώνα, όπως λένε οι ίδιοι. Τα μέλη της 17Ν, έτσι κι αλλιώς, έχουν κάνει κάποια εγκλήματα που δεν χρειαζόταν ένας αντιτρομοκρατικός νόμος για να καταδικαστούν με ισόβια. Όμως, ακόμα και οι κάτοικοι των Σκουριών δικάστηκαν με τον αντιτρομοκρατικό νόμο. Τα παιδιά στη Λάρισα, με τις διαδηλώσεις για τον Γρηγορόπουλο, κάτι που αναφέρω μέσα στην παράσταση, επίσης με τον αντιτρομοκρατικό νόμο αντιμετωπίστηκαν. Αυτά είναι πράγματα που αφορούν εμάς κι όχι τη 17Ν. Επειδή λοιπόν είναι τόσο μεγάλο το θέμα της τρομοκρατίας και δεν υπήρχε και πολύς χρόνος, έπρεπε να πιάσουμε μια μικρή παράμετρο».