Ποιος ήταν ο Thomas Hope; Μια προσωπικότητα που άριστα θα μπορούσε να είναι ήρωας μυθιστορήματος. Γόνος οικογένειας μεγιστάνων τραπεζιτών, γεννημένος το 1796, πραγματοποίησε το περίφημο Grand Tour, το καθιερωμένο για τους νέους της τάξης του ταξίδι σε Ελλάδα και Μέση Ανατολή. Καθώς και ο ίδιος ήταν εξαιρετικός σχεδιαστής, ειδήμων σε θέματα, γνώστης σχολών και τεχνοτροπιών της ζωγραφικής, άρχισε με φρενήρη ρυθμό να αποτυπώνει τις εικόνες που έβλεπε στο ταξίδι του.
Κατόρθωσε να δημιουργήσει το «στιλ Hope» το οποίο εμπνέεται από αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου. Προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς εικονογραφημένων εγχειριδίων με ενδυματολογικό ρεπερτόριο, καθώς και προτάσεις για χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα. Ειδικότερα, όμως, τα 350 έργα που δημιούργησε κατά τα Grand Tour και τα οποία φυλάσσονταν στην προσωπική του βιβλιοθήκη δεμένα σε πέντε τόμους, μετά τον θάνατό του εξαφανίστηκαν. Ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα τους θεωρούσε χαμένους, στην πραγματικότητα είχαν αγοραστεί το 1930 από τον Αντώνη Μπενάκη και φυλάσσονταν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη.
Η ανακάλυψή τους το 1984 αποτέλεσε ένα γεγονός με διεθνή επιστημονική απήχηση, δεδομένου ότι τα έργα συγκροτούν ένα θησαυρό οπτικών μαρτυριών για αρχαιολογικές τοποθεσίες και μνημεία που έχουν εκ τότε αλλοιωθεί, από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και την Τουρκία, όπου πρωταγωνιστεί θεματικά η Κωνσταντινούπολη.
Στην έκθεση «Σχέδια της Οθωμανικής Κωνσταντινούπολης» στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης-Μπενάκη παρουσιάζονται 60 έργα με θέμα την Κωνσταντινούπολη. Η θεματική ποικιλία και η λεπτομέρεια των σχεδίων είναι αξιοθαύμαστη. Τα θέματα απεικονίζουν: τοπογραφικά σχεδιαγράμματα και διπλωτά πανοράματα της Κωνσταντινούπολης και των περιχώρων, οθωμανικά παλάτια, πύλες, τζαμιά, ταφικά μνημεία, υπαίθριες κρήνες, τα γιαλιά πάνω στο Βόσπορο, επίσης απόψεις από γειτονιές και προάστια, σκηνές στα μαγαζιά και στα καφενεία της αγοράς, παραστάσεις με ενδυμασίες. Όλα αυτά με μια εξαιρετική σχεδιαστική ποιότητα, καθώς η απαράμιλλη δεξιοτεχνία του Thomas Hope στη γραμμική διατύπωση αγγίζει την ικανότητα μικρογράφου, ενώ η ευαίσθητη χρωματική του κλίμακα, τού επιτρέπει να αναδείξει λεπτομέρειες των κτηρίων και των ενδυμασιών που καταπλήσσουν το θεατή και πολλαπλασιάζουν την φαντασία του.
Ωστόσο, η σημασία της συλλογής Thomas Hope δεν εξαντλείται στην αισθητική χαρά που προσφέρει στους φιλότεχνους. Για τους μελετητές του οθωμανικού πολιτισμού τα έργα αποτελούν ένα μοναδικό θησαυρό, κυρίως γιατί η χρονολογία σχεδίασής τους, δηλαδή ο 18ος αιώνας, τα καθιστά ένα σπάνιο εικαστικό εύρημα, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη χρονική περίοδος είναι σχετικά φτωχή σε οπτικές μαρτυρίες για την Τουρκία. Ένα δεύτερο και εξίσου σημαντικό στοιχείο, το οποίο διαφοροποιεί τα έργα του Thomas Hope από άλλα εικονογραφικά σύνολα παρόμοιας θεματικής, είναι η αυθεντικότητα των παραστάσεων. Οπως γνωρίζουν οι μελετητές, πολλοί ζωγράφοι-περιηγητές -μολονότι σχεδίαζαν επιτόπου- συχνά παραμόρφωναν τα τοπικά χαρακτηριστικά προκειμένου να εξωραΐσουν τις παραστάσεις. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που υποβαθμίζει την τεκμηριωτική τους αξία.
Αυτή δεν είναι καθόλου η περίπτωση του Thomas Hope, ο οποίος σχεδίαζε με ευσυνειδησία, καταγράφοντας τα θέματα με απόλυτη πιστότητα. Επιπλέον, η αξεπέραστη θεματική ποικιλία της συλλογής την καθιστά σημείο αναφοράς για μελετητές πολλαπλών ειδικοτήτων, όπως ιστορικούς, αρχιτέκτονες, λαογράφους, ενδυματολόγους κ.λπ. Ειδικά, δε, για την Κωνσταντινούπολη το έργο του αποτελεί μία αστείρευτη δεξαμενή υλικού για όποιον επιθυμεί να ανασυστήσει ένα πανοραμικό πορτρέτο της πόλης κατά τον 18ο αιώνα, με αυθεντικά δείγματα του τοπίου, της αρχιτεκτονικής, των κατοίκων και της καθημερινότητας. Το σημαντικότερο είναι ότι πρόκειται για ένα αρχείο, αδημοσίευτο στο σύνολό του, η έκδοση του οποίου αναμένεται να εκτιμηθεί ιδιαίτερα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΙΣΛΑΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Ασωμάτων 22 & Διπύλου 12 210 3251311 I Ωράριο Λειτουργίας: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 9.00 – 17.00, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη: Κλειστά