Το Εδιμβούργο, η πόλη με την τεράστια ιστορία, στην οποία βρίσκεται το κάστρο που ενέπνευσε τα βιβλία του Χάρι Πότερ, πήρε μια εντυπωσιακά σύγχρονη απόφαση τον περασμένο μήνα. Το δημοτικό συμβούλιο της σκωτσέζικης πρωτεύουσας ψήφισε την απαγόρευση των διαφημίσεων όλων των προϊόντων που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα.
Η πρωτοβουλία υπονομεύει την ικανότητα όχι μόνο των εταιρειών παραγωγής πετρελαίου, αλλά και αυτή των κατασκευαστών αυτοκινήτων, κρουαζιερόπλοιων και των αεροπορικών εταιρειών, να προωθούν τα προϊόντα τους. Η απαγόρευση επεκτείνεται και στους κατασκευαστές όπλων, όπως επισημαίνει ρεπορτάζ της Washington Post.
Το Εδιμβούργο δεν πρωτοτυπεί – το Αμστερνταμ και το Σίδνεϊ έχουν επίσης κηρύξει πόλεμο στις διαφημίσεις των ορυκτών καυσίμων και στα προϊόντα υψηλών εκπομπών άνθρακα. Η Γαλλία, μάλιστα, περιορίζει την προώθηση παραγώγων τους, όπως ο άνθρακας, το αέριο και το υδρογόνο. Μέχρι και ο Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, υποστήριξε αυτές τις απαγορεύσεις σε ομιλία του στη Νέα Υόρκη, λέγοντας: «Σταματήστε του τρελούς που τροφοδοτούν αυτή την τρέλα».
Οι τοπικές διαφημιστικές απαγορεύσεις των ορυκτών καυσίμων μπορεί να φαίνονται ασήμαντες σε μια εποχή που οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και οι θερμοκρασίες συνεχίζουν να ανεβαίνουν. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι σαρωτικές απαγορεύσεις διαφημίσεων, όπως αυτές που στοχεύουν στα προϊόντα καπνού σε πολλές χώρες, μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι καταναλωτές βλέπουν και αγοράζουν ορισμένα προϊόντα.
Το ερώτημα είναι εάν οι νέες αυτές απαγορεύσεις είναι αρκετά σημαντικές ώστε να έχουν αντίκτυπο στο μέτωπο της κλιματικής αλλαγής. Πολλές από αυτές επιβάλλονται μόνο σε τοπικό και δημοτικό επίπεδο, οπότε αποδεικνύονται αναποτελεσματικές, αναφέρουν στην Post πολλοί ειδικοί στο χώρο του μάρκετινγκ.
Από την πλευρά τους, οι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων υποστηρίζουν ότι επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Ο κλάδος μας στοχεύει στη συνέχιση της παραγωγής οικονομικά προσιτής, αξιόπιστης ενέργειας, ενώ αντιμετωπίζει την κλιματική πρόκληση – και οποιοσδήποτε ισχυρισμός περί του αντιθέτου είναι ψευδής», δηλώνει ο Σκοτ Λάουερμαν, εκπρόσωπος του Ινστιτούτου Αμερικανικού Πετρελαίου σε ένα email.
Οι υποστηρικτές των διαφημιστικών απαγορεύσεων επιδιώκουν να επιτύχουν δύο στόχους – να πείσουν τους καταναλωτές να μην χρησιμοποιούν το προϊόν, και να μειώσουν τη φήμη μιας βιομηχανίας, ή μιας εταιρείας. Δεδομένης της υψηλής ενσωμάτωσης των ορυκτών καυσίμων στον τρόπο ζωής της σύγχρονης κοινωνίας, ορισμένοι ειδικοί θεωρούν τον τελευταίο στόχο ως τον πιο εφικτό.
Σε ατομικό επίπεδο, η εμφάνιση λιγότερων διαφημίσεων για βενζινοκίνητα αυτοκίνητα, ή για διεθνή αεροπορικά ταξίδια θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν αυτά τα προϊόντα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η προσέγγιση λειτουργεί. Στη δεκαετία του 1970, οι αποκαλύψεις για τις επιπτώσεις του τσιγάρου στην υγεία πυροδότησαν μια μακρά διαδικασία που οδήγησε στον περιορισμό των διαφημίσεων ειδών καπνίσματος σε ραδιόφωνο και τηλεόραση.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι απαγορεύσεις ξεκίνησαν με τις διαφημίσεις των τσιγάρων στην τηλεόραση, και έφτασαν στις χορηγίες εκδηλώσεων, διαφημίσεων δημόσιας συγκοινωνίας και αλλού. Σήμερα, δεκάδες χώρες –συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης– έχουν θέσει απαγορεύσεις, ή άλλους περιορισμούς στην πώληση προϊόντων καπνού, γράφει η Washington Post.
Υπάρχει μέχρι και διεθνής συνθήκη υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, που εγκρίθηκε το 2003, η οποία παροτρύνει όλες τις χώρες να θεσπίσουν απαγορεύσεις που στοχεύουν κάθε μορφή διαφήμισης ειδών καπνίσματος. Επί του παρόντος 168 χώρες την έχουν υπογράψει – ανάμεσά τους και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που όμως δεν την έχουν επικυρώσει.
Ερευνες έχουν αποδείξει ότι οι απαγορεύσεις που εφαρμόζονται στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα έντυπα και τη διαφήμιση εντός των καταστημάτων –καθώς και στις χορηγίες εκδηλώσεων– είναι πιο αποτελεσματικές για την αποφυγή του καπνίσματος, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων που δεν έχουν ακόμα ξεκινήσει το κάπνισμα. Από το 2017, οι πλήρεις απαγορεύσεις εφαρμόστηκαν σε κάτι λιγότερο από το 20% των χωρών παγκοσμίως.
Αλλά, όπως επισημαίνει η Post, οι μερικές απαγορεύσεις, όπως αυτές που στοχεύουν μόνο στις τηλεοπτικές διαφημίσεις, είναι λιγότερο αποτελεσματικές. Οι εταιρείες μπορούν απλώς να ανακατανείμουν τους διαφημιστικούς προϋπολογισμούς τους σε άλλα μέσα, ή να στραφούν σε χορηγίες αθλητικών ομάδων και παρόμοιες ενέργειες. Αλλά ειδικά τα ορυκτά καύσιμα παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη πρόκληση.
Ενώ κάποιος μπορεί να επιλέξει να μην ξεκινήσει το κάπνισμα, είναι σχεδόν αδύνατο να αποσυνδεθεί πλήρως από ένα δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιεί εν μέρει ορυκτά καύσιμα. Οι απαγορεύσεις διαφημίσεων μπορεί να στοχεύουν ορισμένες διακριτικές δαπάνες, όπως οι κρουαζιέρες και τα αεροπορικά ταξίδια, αλλά το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας είναι βαθιά ενσωματωμένα στην καθημερινή ζωή.
Εν τω μεταξύ, ορισμένοι ακτιβιστές και μελετητές του κλίματος τονίζουν ότι η διαφήμιση επιτρέπει στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων να διαμορφώνουν τη δημόσια εικόνα τους, κάτι που μπορεί να τις προστατεύσει από αυστηρότερους κανονισμούς. Σύμφωνα με τους ερευνητές, χρησιμοποιούν τις διαφημίσεις για να διατηρήσουν την «κοινωνική άδεια λειτουργίας» τους – ένας κωδικός για την ικανότητα μιας εταιρείας να θεωρείται αποδεκτή από την κοινωνία και τους πολιτικούς.
Προβάλλοντας διαφημίσεις που συνδέουν τις δραστηριότητές τους με καθαρή ενέργεια, θέσεις εργασίας, ή ενεργειακή ασφάλεια –και χορηγώντας δημοφιλείς εκδηλώσεις– οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων είναι σε θέση να ενισχύσουν τη φήμη τους στη δημόσια σφαίρα. Νωρίτερα μέσα στον τον μήνα, για παράδειγμα, η εταιρεία ορυκτών καυσίμων Chevron χρηματοδότησε τον ετήσιο αγώνα μπέιζμπολ του αμερικανικού Κογκρέσου – ο οποίος διεκόπη από διαδηλωτές για το κλίμα.
Αλλά ακόμη και αν είχαν θεσπιστεί ουσιαστικές και πανεθνικές απαγορεύσεις των διαφημίσεων για τα ορυκτά καύσιμα, θα ήταν δύσκολο να μετρηθεί πώς αυτές οι απαγορεύσεις επηρεάζουν τη φήμη μιας εταιρείας. Ομως ορισμένοι ειδικοί επισημαίνουν στην Washington Post ότι θα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά – να χαλαρώσουν τον ασφυκτικό κλοιό της βιομηχανίας ορυκτών και να ανοίξουν πολιτικά και οικονομικά την πόρτα στις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Προς το παρόν, οι απαγορεύσεις διαφημίσεων εξακολουθούν να θεσπίζονται μόνο σε μικρό αριθμό πόλεων και κρατών σε όλο τον κόσμο — με τρόπο όχι τόσο διαφορετικό από εκείνον με τον οποίο ξεκίνησαν οι απαγορεύσεις διαφημίσεων καπνού. Οι υποστηρικτές τους πιστεύουν ότι σε βάθος χρόνου, αυτές οι απαγορεύσεις θα έχουν τα ίδια αποτελέσματα με εκείνα που επέφεραν οι αντίστοιχες στον καπνό.