Πόσα μπορεί να «λέει» ή να κρύβει μια φωτογραφία: Ακρόπολη των Αθηνών, Αύγουστος 2019. Ημέρα Πέμπτη. Χιλιάδες τουρίστες, κάτω από τον καυτό ήλιο, σχηματίζουν ένα ανθρώπινο ποτάμι από τον Παρθενώνα ως τα Προπύλαια. Πόσοι, αλήθεια; Πάνω από 18.000. Μέσα σε μία μόνον καλοκαιρινή ημέρα!
«Και την προηγούμενη, είχαμε κάπου 17.000», σημειώνει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Ολο αυτό τοδιάστημα έχουμε πάνω από 15.000 επισκέπτες στην Ακρόπολη». Με τον μεγάλο όγκο από το πρωί έως το μεσημέρι κυρίως. Την ώρα που «ξεφορτώνουν» τα τεράστια κρουαζιερόπλοια στον Πειραιά. Η υπουργός μιλάει για αναγκαστική, λόγω του όγκου, αναμονή της τάξης του πεντάλεπτου. Μέσα στον ήλιο. Ξεναγοί και φύλακες μιλούν για μεγαλύτερη. «Οι περισσότεροι δεν πηγαίνουν ακόμη με εισιτήρια (σ.σ.: Skip The Line) από το Ίντερνετ, αν και το προμοτάρει το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ). Λειτουργούμε επτά εκδοτήρια εισιτηρίων και κανονικά λειτουργούν τα ηλεκτρονικά ακυρωτικά μηχανήματα. Σκεφτόμαστε όμως να στήσουμε ένα εκδοτήριο στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου και ακυρωτικά στον χώροι που είναι ο ΕΟΤ, για να απορροφούν μέρος του όγκου των τουριστών».
«Να περάσει ο Αύγουστος», μου λέει η Λίνα Μενδώνη, «και να καθίσουμε με τους αρχιφύλακες, με την πυραμίδα της διοίκησης, να φτιάξουμε μια τράπεζα δεδομένων, με βάση την πραγματική καθημερινή εικόνα που έχουμε πλέον, ώστε να διορθωθούν τα πράγματα την επόμενη σεζόν». Ισως και να στήσουν, μου λέει, μια fast lane, μια λωρίδα γρήγορης πρόσβασης για να αποφορτιστεί όσο γίνεται η κατάσταση.
Αντίστοιχη έκρηξη τουρισμού, με αρκετά χαμηλότερα νούμερα ημερήσιας επίσκεψης του Ιερού Βράχου, είχαμε και το 2011, μου θυμίζει η τότε γενική γραμματέας στο υπουργείο Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Ομως, όπως προκύπτει ο τουρισμός των κρουαζιερόπλοιων τείνει να «βουλιάξει», ειδικά στις πρωινές ώρες (κυρίως 8.00-11.00, ενώ το απόγευμα αποφορτίζεται), την Ακρόπολη. Το πρόβλημα είναι οι πολλές αφίξεις την ίδια ώρα. Όσο για το πολυσυζητημένο αναβατόριο για τους επισκέπτες με κινητικά προβλήματα, λειτουργεί κανονικά με εξαρτήματα που βρέθηκαν στην ελληνική αγορά, ενώ έχουν παραγγελθεί και άλλα στη Γερμανία. Χώρια ότι η Ακρόπολη χρειάζεται να κλείσει, λόγω πολύ υψηλών θερμοκρασιών, όπως έγινε την 5η και 6η Ιουλίου 2019, από τις 13:00 έως τις 17:00.
Η Ακρόπολη, όπως και το Μουσείο της Ακρόπολης, που είναι ξεχωριστός οργανισμός (και γιόρτασε τα 10χρονά του με συνολικά 14,5 εκατομμύρια επισκέψεις), είναι από τα μνημεία που έχουν κατοχυρωθεί πλέον με τα διεθνή στάνταρντ ως διεθνείς πολιτιστικοί προορισμοί. Η επόμενη φάση, μου δίνει την είδηση η κ. Μενδώνη, είναι η καθιέρωση μιας smart card της Αθήνας, με όλα τα αξιοθέατα, όπως συμβαίνει σε όλες τις πόλεις μεγάλου τουριστικού ενδιαφέροντος.
Πάντως, εν γένει έχουμε – προσθέτει – μεγάλη αύξηση της επισκεψιμότητας αρχαιολογικών χώρων και μουσείων ανά την Ελλάδα. «Παραμένουν όμως οι επισκέπτες τους σημαντικά λιγότεροι από τις αφίξεις ή τις διανυκτερεύσεις».
«Τα ακυρωτικά μηχανήματα δεν επαρκούν και κάποια χαλάνε. Υπάρχει πρόβλημα στην προσέλευση των επισκεπτών», είναι η άποψη του αντιπροέδρου Επαγγελματιών Ξεναγών, Κρίτωνα – Ισίδωρου Πιπέρα. «Θα έπρεπε να υπάρχει περισσότερη συνεχής ροή. Και το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι είναι ίδια η άνοδος και η κάθοδος από τον Ιερό Βράχο: Τα Προπύλαια». Εκεί, κυρίως, δημιουργείται το αδιαχώρητο κάποιες ώρες. Χώρια ότι, όπως υποστηρίζει ο κ. Πιπέρας, οι τουαλέτες – από τη δεκαετία του ’80 – «δεν επαρκούν για αυτό τον όγκο κόσμου». Ή ότι δεν υπάρχουν υπόστεγα. Όλα αυτά συντείνουν σε μια ασφυκτική κατάσταση, ειδικά στις ώρες επισκέψεων τουριστών από τα κρουαζιερόπλοια, που όλο και αυξάνονται, με αριθμητική πρόοδο. «Και στη Σαντορίνη, το ίδιο γίνεται στο Ακρωτήρι. Από τον Αθηνιό έχουμε ιστορίες τρόμου… Η Ελλάδα του τουριστικού τομέα πηγαίνει με τον αυτόματο πιλότο, επειδή πουλάει. Δίχως να υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές. Στην Κέρκυρα βρομάνε τα σκουπίδια. Στη διαδρομή προς την Ολυμπία, όλη η Ηλεία έχει πολλά σκουπίδια. Χώρια όλοι αυτοί που αντιποιούνται το επάγγελμα του ξεναγού που συνεισφέρουν στη δυσφήμιση. Άκουσα Ρώσο, που κάνει τον ξεναγό σε ισπανόφωνους να απαντάει σε ερώτηση για τα σκουπίδια: Οι Έλληνες είναι βρωμιάρηδες! Όλα αυτά είναι δυσφήμιση για την Ελλάδα. Και ξέρουμε το αξίωμα: ένας ικανοποιημένος τουρίστας θα φέρει άλλους εκατό, ένας δυσαρεστημένος θα διώξει διακόσιους».
Διεθνείς «διακρίσεις»
Υπάρχει όμως και η διεθνής διαφήμιση, που οδηγεί σε διόγκωση. Είτε αντέχουν οι υπάρχουσες υποδομές, είτε όχι. Το δίκτυο CBS περιέλαβε, από το 2016 ακόμη, την Ακρόπολη στα οκτώ πιο δημοφιλή τουριστικά αξιοθέατα – μνημεία της υφηλίου. Ο ιστότοπος του Virtuoso Travel περιέλαβε την Ελλάδα και ιδιαίτερα την Ακρόπολη στους πέντε κυρίως ή «must» προορισμούς για τους Αμερικανούς τουρίστες, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες (πάντα πρώτο προορισμό τους), την Ιταλία, τη Γαλλία και το Παρίσι ιδιαιτέρως, και τη Βρετανία. Η δε ταξιδιωτική επιθεώρηση Traveller έβαλε από πέρυσι την Ακρόπολη στα πέντε μνημεία – αξιοθέατα του κόσμου, που «αξίζει να περιμένεις στην ουρά για να δεις». Κάτι που μπορεί να δικαιολογεί και τις – υπομονετικές – ουρές στην Ακρόπολη, τα προηγούμενα καλοκαίρια, αλλά κυρίως το φετινό. Στην διεθνή «διαφήμιση» ήρθε να προστεθεί το 2018 η μεγάλη βράβευση: ο ΕΟΤ ανακηρύχθηκε νικητής στην Ευρώπη, στον τομέα της στρατηγικής και της εθνικής καμπάνιας (Europe’s Leading National Tourism Strategy & Campaign 2018) και η Ακρόπολη πρώτο αξιοθέατο στην Ευρώπη (Europe’s Leading Tourist Attraction 2018), στα World Travel Awards.
Και αν αυτό τον Αύγουστο οι έως και 18.000 επισκέπτες της Ακρόπολης ημερησίως (κάπου 550.000 εκτιμάται ότι θα είναι τον Αύγουστο του 2019 και κάπου 1.000.000 στο δίμηνο της τουριστικής ακμής, Ιούλιο και Αύγουστο) σκιαγραφούν την εικόνα της αύξησης του ελληνικού τουρισμού, ας δούμε τους αριθμούς: Το 2014 είχαμε κοντά στον… πληθυσμό της Ολλανδίας, ήτοι 18 εκατομμύρια, σε τουριστικές αφίξεις, όταν στα χρόνια που θεωρείται ότι «ξεκίνησε» ο ελληνικός τουρισμός, στη δεκαετία του ’50, οι τουριστικές αφίξεις μετρούσαν όσο και ο πληθυσμός του Ρεθύμνου, ήτοι κάπου 33.000 σε αριθμούς και το 1960 κάπου 400.000. Έτσι για να ξέρουμε πως ξεκινήσαμε και να έχουμε μέτρο σύγκρισης, με βάση ανακοίνωση της επίκουρης καθηγήτριας του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Στέλλας Κωστοπούλου, στο επιστημονικό συμπόσιο του ΑΠΘ «Ποια Ελλάδα;», το 2014. Για όσους αγαπούν τους αριθμούς, να προσθέσουμε ότι οι αντίστοιχες αφίξεις το 1970 σκαρφάλωσαν στο 1,6 εκατομμύριο, με γεωμετρική πρόοδο έφτασαν τα 5,2 το 1980 και τα 8,8 το 1990. Φαίνεται, λοιπόν, ότι εντυπωσιακή αριθμητική πρόοδο έχουμε πλέον στις τουριστικές αφίξεις από χρονιά σε χρονιά πλέον, τα τελευταία χρόνια. Όταν το 2018 μετρήθηκαν σε κάπου 32 εκατομμύρια, είχαν ρυθμό αύξησης 2 εκατομμύρια ανά έτος τα προηγούμενα δύο χρόνια και φέτος κάποιοι εκτιμούν ότι θα έχουν διπλασιάσει τον αριθμό του 2014, ήτοι από τα 18 εκατομμύρια στα πάνω από 36. Και αυτό, με τον αριθμό των Κινέζων τουριστών να διπλασιάζεται από το 2017 στο 2018 και με νησιά, του Αιγαίου κυρίως, να σηκώνουν το «βάρος» ενός εκατομμυρίου τουριστών ετησίως, σύμφωνα με τον περιβαλλοντολόγο και πρώην ευρωβουλευτή Νίκο Χρυσόγελο.
Μαζί με τους αριθμούς, ογκώνονται και οι εικόνες. Ο δήμαρχος της Σαντορίνης Νίκος Ζώρζος είχε ζητήσει το 2017, χρονιά που 2 εκατομμύρια τουρίστες κατέβηκαν στο νησί, να περιοριστούν στις 8.000 οι αποβιβάσεις επιβατών από τα ογκώδη κρουαζιερόπλοια. Και παρόλα αυτά φτάσαμε φέτος σε σκηνές… ξεριζωμού στο μικρό λιμάνι του Αθηνιού, που έμοιαζε έτοιμο να βουλιάξει, προκαλώντας δυσφορία σε πολλούς επιβάτες και, κατά κάποιους πιο απαισιόδοξους, δυσφήμιση και του νησιού (που μετρούσε το 2018 κάπου 5,5 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις τουριστών) και του ελληνικού τουρισμού.
Κι εδώ μπαίνει στο παιχνίδι ένας νέος όρος. Το overtourism. Ο υπερτουρισμός. Που μπήκε μόλις πριν από πέντε χρόνια στην βιβλιογραφία, όπως εξηγεί η καθηγήτρια στο ΑΠΘ, Στέλλα Κωστοπούλου. Και υπάρχουν πόλεις που ο τουρισμός τους είναι διάχυτος στον αστικό ιστό, όπως η Ρώμη, που έχουν μικρότερο πρόβλημα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η συγκέντρωση σε ένα σημείο, όπως στην Ακρόπολη, την «ναυαρχίδα του ελληνικού τουρισμού», όπως μου εξηγεί. Αντίστοιχο πρόβλημα με το Σινικό Τείχος στην Κίνα. «Σε αυτές τις περιπτώσεις», σημειώνει η κ. Κωστοπούλου, «ο τεράστιος όγκος μπορεί να προκαλέσει ζημιά που δεν θα είναι αναστρέψιμη. Το μόνο που μπορεί να τα σώσει είναι η διαμόρφωση τουριστικής κουλτούρας. Ο τουρισμός διακοπών στην Ελλάδα αυξάνεται. Η μεγάλη ευκαιρία και η μεγάλη απειλή είναι ο τουρισμός από την Κίνα. Εδώ προωθείται η ανερχόμενη μεσαία τάξη της, που σε αριθμούς είναι δυσθεώρητη. Όλο αυτό δεν ξέρω πόσο θα πρέπει να μας χαροποιεί. Καταρχάς έχουμε σημαντική αύξηση του μεριδίου που έχει ο τουρισμός στο ΑΕΠ. Και δεν είναι καλό για μια οικονομία να στηρίζεται σε έναν μόνον κλάδο. Όταν, μάλιστα, ο τουρισμός είναι σαν κινούμενη άμμος. Δείτε το παράδειγμα της Τουρκίας. Κανείς, μάλλον, δεν ασχολείται και με την σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού». Μήπως είναι καιρός να ασχοληθούμε και με αυτήν, πέρα από τις εντυπωσιακές εικόνες από την Ακρόπολη;