Η θέα άγριων ιπποπόταμων σε ποτάμια, λίμνες, βάλτους, δάση και δρόμους της αγροτικής Κολομβίας δεν θα αποτελούσε συνηθισμένο φαινόμενο υπό κανονικές συνθήκες, καθώς τα τεράστια ημιυδρόβια θηλαστικά είναι ιθαγενή είδη της Υποσαχάριας Αφρικής. Η όλο και συχνότερη παρουσία τους στη λατινοαμερικανική χώρα αποτελεί τμήμα της απίθανης παρακαταθήκης του διαβόητου βαρώνου ναρκωτικών Πάμπλο Εσκομπάρ.
Πριν από δεκαετίες, ο κακοποιός από το Μενεγίν ξόδεψε μέρος της τεράστιας περιουσίας του στη δημιουργία ενός θηριοτροφείου εξωτικών ζώων –ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, ζέβρες, καγκουρό, στρουθοκαμήλους– στη βίλα του, 16 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης Μαγκνταλένα.
Μετά την εκτέλεσή του από την αστυνομία της Κολομβίας στο Μεντεγίν, το 1993, πολλοί ντόπιοι ξεχύθηκαν στη χασιέντα του Εσκομπάρ αναζητώντας κρυφές αποθήκες χρημάτων και όπλων και μετατρέποντάς την σε ερείπιο. Το 1998 η κυβέρνηση κατέσχεσε το κτήμα και μετέφερε τα περισσότερα από τα ζώα σε τοπικούς ζωολογικούς κήπους.
Ωστόσο αρκετοί ιπποπόταμοι –σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές τρεις θηλυκοί και ένας αρσενικός– θεωρήθηκαν πολύ επικίνδυνοι για να μεταφερθούν. Κάπως έτσι, όπως επισημαίνει ρεπορτάζ του βρετανικού Guardian, ξεκίνησε το σημερινό πρόβλημα της Κολομβίας.
Οι ιπποπόταμοι πολλαπλασιάστηκαν καθώς, μόλις ωριμάσουν, οι θηλυκοί μπορούν να γεννούν ένα μικρό κάθε 18 μήνες – και μπορούν να κάνουν το ίδιο 25 φορές στη διάρκεια της ζωής τους (40 έως 50 χρόνια). Τα αρσενικά που εκδιώχθηκαν από το κοπάδι από το κυρίαρχο αρσενικό μετανάστευσαν αλλού, σχημάτισαν τα δικά τους κοπάδια και κατέλαβαν νέους χώρους.
Σήμερα κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πόσοι ιπποπόταμοι κατοικούν στα ποτάμια και στις λίμνες της λεκάνης της Μαγκνταλένα, η οποία καλύπτει περίπου 260.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και φιλοξενεί τα δύο τρίτα του ανθρώπινου πληθυσμού της Κολομβίας. Ο Guardian αναφέρει ότι στα τέλη του 2023 η επίσημη καταμέτρηση ήταν 169.
Περιβαλλοντικές οργανώσεις της Κολομβίας εκτιμούν ότι ο αριθμός τους είναι τουλάχιστον 200. Κολομβιανοί βιολόγοι προέβλεψαν πρόσφατα ότι έως το 2040, εάν δεν γίνει τίποτα για τον έλεγχο της αναπαραγωγής τους, ο πληθυσμός τους θα αυξηθεί σε 1.400. Οι ιπποπόταμοι θα χρησιμοποιήσουν τον ποταμό Μαγκνταλένα ως την κύρια διαδρομή επέκτασής τους και θα φτάσουν ως τη θάλασσα.
Η παρουσία αυτών των θηρίων στην καρδιά της Νότιας Αμερικής, που βαδίζουν τη νύχτα σε αγροτικά μονοπάτια και κοιτάζουν ευθέως τους προβολείς των τζιπ και των μοτοσυκλετών, θα ήταν κωμική αν δεν ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρα. Στην Αφρική οι ιπποπόταμοι πιστεύεται ότι σκοτώνουν περίπου 500 ανθρώπους ετησίως – συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο επικίνδυνων ζώων.
Προς το παρόν οι βίαιες συγκρούσεις με τα θηρία στην Κολομβία είναι περιορισμένες, όμως τα ανησυχητικά περιστατικά αυξάνονται. Τα ζώα έχουν επιτεθεί σε αγρότες και έχουν καταστρέψει καλλιέργειες. Πέρυσι ένα αυτοκίνητο χτύπησε και σκότωσε έναν ιπποπόταμο που διέσχιζε αυτοκινητόδρομο. Οι ιπποπόταμοι τείνουν να περνούν τις ώρες της ημέρας στο νερό και να κυκλοφορούν στη στεριά τη νύχτα, κινδυνεύοντας να συγκρουστούν με κάποιο όχημα.
Σύμφωνα με τον Guardian, πριν από λίγους μήνες ένας από αυτούς μπήκε στην αυλή ενός σχολείου τρομάζοντας μαθητές και καθηγητές. Το ζώο έφαγε τα φρούτα που είχαν πέσει από τα δένδρα, πριν χαθεί στα κοντινά χωράφια. Αν και κανείς δεν τραυματίστηκε, το περιστατικό καλύφθηκε ευρέως από τα μέσα ενημέρωσης της Κολομβίας, αυξάνοντας την πίεση προς τις Αρχές να δράσουν.
Ο κίνδυνος δεν περιορίζεται πλέον μόνο στους ανθρώπους. Κολομβιανοί επιστήμονες έχουν σημάνει συναγερμό σχετικά με τις επιπτώσεις τους στο οικοσύστημα της περιοχής. Ο ιπποπόταμος παράγει έως και εννέα κιλά περιττωμάτων την ημέρα. Στην Αφρική η κοπριά παρείχε θρεπτικά συστατικά για τους πληθυσμούς των ψαριών σε ποτάμια και λίμνες, αλλά τα τελευταία χρόνια συσσωρεύεται σε τοξικά επίπεδα σε λιμνάζουσες πισίνες, σκοτώνοντας την υδρόβια ζωή.
Οι ειδικοί φοβούνται ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην Κολομβία. Και ο ανταγωνισμός για τροφή και χώρο θα μπορούσε να εκτοπίσει τις ενυδρίδες, τις μανάτες της Δυτικής Ινδίας, τις καπιμπάρες και τις χελώνες. Αυτό το παράξενο πρόβλημα, όπως επισημαίνει ο Guardian, αναγκάζει τους κολομβιανούς οικολόγους να αναζητήσουν ασυνήθιστες λύσεις, όπως στείρωση των ιπποπόταμων.
Πρόκειται για μια μορφή επεμβατικού χειρουργικού ευνουχισμού. Είναι ιατρικώς περίπλοκη, δαπανηρή και συχνά επικίνδυνη για τα ζώα, αλλά και για εκείνους που την εκτελούν. Η ομάδα που έχει αναλάβει την εφαρμογή του προγράμματος έχει ήδη στειρώσει επτά ιπποπόταμους σε τρεις μήνες – αλλά υπολείπεται των εκτιμώμενων 40 ευνουχισμών τον χρόνο που απαιτούνται για τον έλεγχο του πληθυσμού των ζώων.
Οι ιπποπόταμοι επιβίωσαν μόνοι τους μετά το τέλος του Εσκομπάρ τρώγοντας γρασίδι, φρούτα και άλλα φυτά. Με τα χρόνια ο πληθυσμός τους δημιούργησε νέους βιότοπους, με τα ζώα να ποδοπατούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, να επιτίθενται σε βοοειδή και να απειλούν αλιευτικά σκάφη. Το 2008 ο πληθυσμός τους μετρούσε περίπου 25 και η κυβέρνηση της Κολομβίας αποφάσισε να δράσει προσλαμβάνοντας ειδικούς.
Τον επόμενο χρόνο προσελήφθη ένας κυνηγός που άρχισε να σκοτώνει τα ζώα, αλλά όταν κυκλοφόρησε στα μέσα ενημέρωσης μια φωτογραφία που έδειχνε το πτώμα του αρσενικού ιπποπόταμου Πέπε ξέσπασαν διαδηλώσεις υπέρ των ζώων σε όλη την Κολομβία. Ο Guardian αναφέρει ότι τότε η κυβέρνηση άρχισε να ψάχνει εναλλακτικούς τρόπους περιορισμού του πληθυσμού τους.
Οικολογικές ομάδες συντήρησης ξεκίνησαν να αναζητούν ιπποπόταμους τη νίχτα στην περιοχή κοντά στη χασιέντα του Εσκομπάρ, για να τους πυροβολήσουν με βελάκια ηρεμιστικού ενώ έβοσκαν. Επρεπε όμως να περάσει μία ώρα μέχρι να δράσει το ηρεμιστικό, και το ζώο είχε ήδη επιστρέψει στο νερό.
Το 2011, κτηνίατροι κατάφεραν να αναισθητοποιήσουν και να ευνουχίσουν έναν ιπποπόταμο ονόματι Ναπολιτάνο, 80 χιλιόμετρα έξω από το πρώην ράντσο του Εσκομπάρ. Στη συνέχεια, ένα στρατιωτικό ελικόπτερο μετέφερε το αναίσθητο θηρίο σε ένα κλουβί πίσω στη χασιέντα αλλά, όπως γράφει ο Guardian, ο κινητήρας του ελικοπτέρου υπερθερμάνθηκε και ο πιλότος μετά βίας κατέβηκε με ασφάλεια.
Η βίλα του Εσκομπάρ αποκλείστηκε από θάμνους, συρματοπλέγματα και ηλεκτρικούς φράχτες, αλλά τα ζώα συνέχισαν να βρίσκουν διόδους διαφυγής. Η κυβέρνηση προσέγγισε ζωολογικούς κήπους στην Ινδία, στις Φιλιππίνες, στον Ισημερινό και σε άλλες χώρες για την υιοθέτηση των ζώων, αλλά το σχέδιο επικρίθηκε από την Ειδική Ομάδα Hippo της Διεθνούς Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), μια επιτροπή βιολόγων και ζώων με έδρα την Ελβετία.
Ενα πρόγραμμα μετεγκατάστασης σε ζωολογικούς κήπους, όπως ανακοίνωσε η IUCN το 2023, κρίθηκε υπερβολικά δαπανηρό και όχι αποτελεσματικό για την προστασία των ιπποπόταμων και τη μετεγκατάστασή τους στην Αφρική. Ακολούθως, σύμφωνα με τον Guardian, δοκιμάστηκε μια μέθοδος χημικού ευνουχισμού τους με βελάκια – διαδικασία που χρησιμοποιείται με επιτυχία σε ζωολογικούς κήπους σε όλον τον κόσμο.
Αλλά οι ιπποπόταμοι απαιτούν πολλαπλές βολές, με διαφορά μηνών μεταξύ τους για δύο χρόνια, και αποδείχθηκε αδύνατο να επισημανθούν και να εντοπιστούν τα ζώα ελεύθερης βοσκής που είχαν λάβει την πρώτη δόση. Μέσα σε ένα πάρκο ευνουχίστηκαν χειρουργικά καμιά δεκαριά νεαροί ιπποπόταμοι, πιο εύκολοι στον χειρισμό, αλλά ο ενήλικος πληθυσμός τους παραμένει διάσπαρτος στη λεκάνη της Μαγκνταλένα.
Παρά την παραδοχή των κολομβιανών αξιωματούχων ότι οι ιπποπόταμοι πρέπει να αντιμετωπιστούν με πρόγραμμα θανάτωσης, στείρωση ευρείας κλίμακας, στοχευμένη μετατόπιση ή με κάποιο συνδυασμό των παραπάνω, πιθανολογείται ότι οι Κολομβιανοί θα ζήσουν για πολύ καιρό ακόμα μαζί με τον υπολειπόμενο πληθυσμό των άγριων ζώων.