Είναι πλέον γεγονός: από τις 22 Μαΐου και μετά, ο Αχμέτ Νταβούτογλου θα πάψει να είναι ο πρωθυπουργός της Τουρκίας. Εκείνη την ημέρα θα διεξαχθεί το έκτακτο συνέδριο του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), στο οποίο, όπως ανακοίνωσε ο Νταβούτογλου το μεσημέρι της Πέμπτης, δεν θα θέσει υποψηφιότητα για την ηγεσία.
Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε την Πέμπτη, ο κ. Νταβούτογλου τόνισε πως θα παραμείνει φίλος με τον Ταγίπ Ερντογάν και ότι προτίμησε να αποχωρήσει μόνος του, δίχως να κατηγορήσει κάποιον.
«Δεν έχω καμία αίσθηση αποτυχίας ή λύπης για την απόφαση που έλαβα», τόνισε εξαρχής στους δημοσιογράφους εξηγώντας πως η παραίτησή του «δεν ήταν μια απόφασή μου, αλλά μια αναγκαιότητα. Το πρέπον είναι να υπάρξει αλλαγή. Δεν επιθυμώ να είμαι υποψήφιος στο συνέδριο του κόμματος».
Οσο για τις σχέσεις του με τον πρόεδρο της Τουρκίας, έσπευσε να τονίσει: «Η σχέση πίστης με τον πρόεδρο θα συνεχιστεί. Από εμένα δεν θα ακούσετε κακή κουβέντα για τον Ερντογάν».
Κάνοντας έναν μίνι απολογισμό της θητείας του, ο κ. Νταβούτογλου τόνισε πως πέτυχε στον τομέα των επενδύσεων και τη μάχη κατά της τρομοκρατίας. Επίσης, υπεραμύνθηκε της προσωρινής κυβέρνησης, όπως αυτή προέκυψε από τις εκλογές της 7ης Ιουνίου, αλλά της κυβέρνησης της 1ης Νοεμβρίου, οπότε και το AKP ανέκτησε τις δυνάμεις του. Εκτοτε, τόνισε, το κόμμα ανέλαβε μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια και διέψευσε όσους θεωρούσαν πως το χάος θα κυριαρχούσε στη χώρα.
Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα Χουριέτ, ο Ερντογάν είπε πως ο Νταβούτογλου αποφάσισε μόνος του να μην θέσει υποψηφιότητα για την ηγεσία του κόμματος στο επικείμενο συνέδριο. «Θα με ρωτήσετε τότε “γιατί δεν είσαι ξανά υποψήφιος;” και εγώ θα σας απαντήσω ότι δεν θέλω να έχω μια θέση μετά από παζάρια» συμπληρωσε ο απερχόμενος Τούρκος πρωθυπουργός. Ξεκαθάρισε τέλος ότι δεν παραιτείται από μέλος του κόμματος λέγοντας ότι «μέχρι τώρα ήμουν ο ηγέτης σας, τώρα θα είμαι ένας από εσάς».
Φυσικά, τα πρόσωπα της τουρκικής αντιπολίτευσης -και οι επικριτές της κυβέρνησης- είδαν την παραίτηση του Νταβούτογλου με άλλο μάτι, ως μία απόπειρα του Ερντογάν να ισχυροποιήσει τη θέση του. «Η παραίτηση του Αχμέτ Νταβούτογλου δεν πρέπει να εκληφθεί ως εσωτερικό κομματικό ζήτημα, όλοι οι υπερασπιστές της δημοκρατίας πρέπει να αντισταθούν στο βασιλικό πραξικόπημα» δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιντσάρογλου.
Τι συνέβη
Ενα είναι το σίγουρο: ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένας πολιτικός σκληρής πυγμής και «ψυχρών» αποφάσεων. Κοινώς, δεν ορρωδεί προ ουδενός. Πώς θα μπορούσε να ξεφύγει από τον… κανόνα ο πρωθυπουργός και μέχρι πρότινος στενός του συνεργάτης, Αχμέτ Νταβούτογλου;
Ο τελευταίος φαίνεται πως θα είναι το τελευταίο «θύμα» του Ερντογάν, ο οποίος δεν έχει μάθει μέχρι τώρα να μοιράζεται τις επιτυχίες. Ουσιαστικά, ο Νταβούτογλου δεν έχει υποπέσει σε κάποιο βαρύτατο πολιτικό αμάρτημα, ούτε ενέγραψε στην πρωθυπουργική του ατζέντα κάποιο λάθος εθνικής εμβέλειας.
Αντίθετα, αυτό που μπορεί να τον «καταστρέψει» είναι οι επιτυχίες του. Η πλέον πρόσφατη που έχει να κάνει με την απόφαση της Κομισιόν να καταργήσει τη βίζα για τους τούρκους πολίτες ως αντάλλαγμα για τη συμφωνία της Αγκυρας με την Ευρωπαϊκή Ενωση για το Προσφυγικό – μια διπλωματική επιτυχία που πιστώθηκε εξ ολοκλήρου στον πρωθυπουργό – ήταν, καθώς φαίνεται, η τελευταία αφορμή που πυροδότησε ραγδαίες εξελίξεις με την εκδήλωση δημόσια της ως σήμερα βουβής αντιπαράθεσης μεταξύ Ερντογάν και Νταβούτογλου.
Εξι μήνες μετά τη θριαμβευτική του νίκη, με ποσοστό που άγγιξε το 50% στις βουλευτικές εκλογές της Τουρκίας, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) αντιμετωπίζει για πρώτη φορά στα 14 χρόνια που κυβερνά τη χώρα σοβαρότατο ρήγμα στα ανώτατα κλιμάκιά του: ένα ρήγμα που έφερε σε πορεία σύγκρουσης τον ιδρυτή του ΑΚΡ και ισχυρό άνδρα της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, με τον σημερινό πρόεδρο του κόμματος και πρωθυπουργό, Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος φαίνεται πως μετρά ώρες στον πρωθυπουργικό θώκο.
Η δύναμη στα χέρια ενός
Οπως παρατηρεί ο διευθυντής του τουρκικού προγράμματος του Ινστιτούτου Ουάσινγκτον, Σονέρ Καγκαπτάι, η κίνηση αυτή αποτελεί το επόμενο βήμα στην προσπάθεια του Ερντογάν, ο οποίος ελέγχει ήδη το στρατό και τη Βουλή, να υποσκάψει όλους τους Θεσμούς. «Δείχνει πόση δύναμη έχει συγκεντρωθεί στα χέρια ενός προσώπου» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων προσθέτοντας ότι ο Ερντογάν έχει συγκεντρώσει πλέον στα χέρια του τον περισσότερο έλεγχο από οποιονδήποτε στη σύγχρονη δημοκρατική ιστορία της Τουρκίας.
Εξάλλου η επιχείρηση απομάκρυνσης του Νταβούτογλου θα επιτρέψει στον Ερντογάν να πάρει αποστάσεις από ορισμένες από τις αποτυχημένες πολιτικές του, τις οποίες θα χρεώσει στον Νταβούτογλου, κατέληξε ο Καγκαπτάι.
Ο Ερντογάν και ο Νταβούτογλου συναντήθηκαν το απόγευμα της Τετάρτης επί 1,5 ώρα. Δημοσίως δεν δόθηκε κάποια πληροφορία για το τι ειπώθηκε. Ωστόσο τουρκικά ΜΜΕ υπογράμμισαν τη φράση του προέδρου προς τον πρωθυπουργό προτού κλειστούν στο ίδιο δωμάτιο: «Δεν θα πρέπει να ξεχνάς πώς πήρες τη θέση σου»!
Ο Νταβούτογλου συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης για το πρωί της Πέμπτης. Εκεί κατά πληροφορίες θα ανακοινώσει στα μέλη του κόμματός του ότι δεν σκοπεύει να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα για την προεδρία, ενώ σύμφωνα με φήμες που κυκλοφόρησαν στα τουρκικά ΜΜΕ, ο τούρκος πρωθυπουργός έχει ήδη υποβάλει την παραίτησή του.
Τι σημαίνει το «τέλος» του Νταβούτογλου
Η αποχώρηση του Αχμέτ Νταβούτογλου, εξαιτίας των σοβαρών διαφωνιών του με τον Ερντογάν, του πραγματικού κυρίου της Τουρκίας, ανοίγει τον δρόμο για την εδραίωση των υπερεξουσιών του στην ηγεσία της χώρας, αλλά απειλεί να επιβαρύνει την αναταραχή στην οποία βρίσκεται η Τουρκία, εταίρος-κλειδί της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, εξαιτίας της τζιχανστιστικής απειλής, της αναζωπύρωσης των συγκρούσεων με τους Κούρδους, της επέκτασης της συριακής σύρραξης στα νότια σύνορά της.
Πώς άρχισαν τα προβλήματα
Η πρώτη ένδειξη περί σοβαρών αντιθέσεων μεταξύ των δύο ανδρών ήρθε στις 29 Απριλίου, οπότε η εκτελεστική επιτροπή του ΑΚΡ αφαίρεσε από τον Νταβούτογλου μια κρίσιμη αρμοδιότητα αναφορικά με τον διορισμό των περιφερειακών ηγετών του κόμματος. Η αιφνιδιαστική αυτή εξέλιξη ερμηνεύθηκε ως προσπάθεια των ανθρώπων του Ερντογάν να αποδυναμώσουν τα ερείσματα του πρωθυπουργού στον κομματικό μηχανισμό και τροφοδότησε διαδόσεις περί επικείμενης παραίτησής του.
Ο ίδιος ο Νταβούτογλου κάθε άλλο παρά διασκέδασε αυτές τις φήμες με την προχθεσινή, συναισθηματικά φορτισμένη και ασυνήθιστα σύντομη ομιλία του στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του. Αν και χαρακτήρισε «τσαρλατάνους» όσους διαλαλούν, μέσω του Τύπου, ότι έχει αποδυθεί σε μάχη εξουσίας με τον Ερντογάν, διεμήνυσε ότι θα προτιμούσε να εγκαταλείψει οποιοδήποτε δημόσιο αξίωμα παρά να τραυματίσει το ΑΚΡ.
Οι αποκλίσεις μεταξύ Ερντογάν και Νταβούτογλου ήταν ορατές σε αρκετά κρίσιμα ζητήματα στους 20 μήνες της συγκατοίκησής τους, ύστερα από τη μεταπήδηση του πρώτου στην προεδρία της Δημοκρατίας και την αναρρίχηση του δεύτερου στο πρωθυπουργικό αξίωμα. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου εργάσθηκε σκληρά για την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενωσης και Τουρκίας για το Προσφυγικό, ενώ ο Ταγίπ Ερντογάν κράτησε μια πολύ περισσότερο δηκτική, έναντι των Ευρωπαίων, στάση.
Επιπλέον, ο τούρκος πρωθυπουργός αντιτάχθηκε στην αξίωση του Ερντογάν για προφυλάκιση πανεπιστημιακών και δημοσιογράφων που αντιμετωπίζουν κατηγορίες για στήριξη της τρομοκρατίας. Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών, που ανησυχούν για τις αυταρχικές τάσεις του τούρκου προέδρου, δεν κρύβουν την προτίμησή τους για τον μετριοπαθέστερο Νταβούτογλου, ενδεχόμενη απομάκρυνση του οποίου θα μπορούσε να δυσκολέψει τις διεθνείς σχέσεις της Αγκυρας.
Δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι
Μέχρι πρότινος η πλειονότητα των πολιτικών παρατηρητών στην Τουρκία απέδιδε τις αποκλίσεις μεταξύ των δύο ανδρών κυρίως σε διαφορές ταμπεραμέντου και όχι ουσίας: από τη μια, ένας ηγέτης με λαϊκή καταγωγή, ισχυρότατη θέληση και γοητεία στην κοινωνική βάση του κόμματός του, από την άλλη, ένας πανεπιστημιακός και διπλωμάτης, που διακρίνεται για την ευγένεια και τους τακτικούς ελιγμούς του, αλλά δεν τα καταφέρνει στο «μπαλκόνι» ούτε ξέρει να κόβει γόρδιους δεσμούς.
Σε αυτές τις διαφορές χαρακτήρα ήρθαν, ωστόσο, να προστεθούν ουσιαστικότερες αντιθέσεις για τη νομή της εξουσίας. Η επιδίωξη του Ερντογάν για μια συνταγματική αναθεώρηση που θα μεταφέρει στην προεδρία της Δημοκρατίας αυξημένες εξουσίες μεταφράζεται μοιραία σε αποδυνάμωση του πρωθυπουργικού αξιώματος, κατά το γαλλικό ή το ρωσικό πρότυπο.
Η πολιτική αστάθεια στο ανώτατο πολιτειακό επίπεδο, που έρχεται να προστεθεί στις ανοικτές πληγές του Κουρδικού και του Συριακού, προκαλεί ανησυχία στους επιχειρηματικούς κύκλους. Το τουρκικό χρηματιστήριο κατέγραψε νέα πτώση χθες, μία ημέρα μετά τη θεαματική καθίζηση της Τρίτης, που το έφερε στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων πέντε μηνών.
Στο μεταξύ, ο ηγέτης του φιλοκουρδικού κόμματος HDP –τρίτη δύναμη στο τουρκικό Κοινοβούλιο– Σελαχατίν Ντεμιρτάς προειδοποίησε τον Ερντογάν ότι ενδεχόμενη άρση της ασυλίας και δικαστική δίωξη των βουλευτών του κόμματός του θα προκαλέσει ακόμη δραματικότερη κλιμάκωση της βίας στις κουρδικές περιοχές της Νοτιοανατολικής Τουρκίας.
Το σίγουρο είναι ότι ο επόμενος πρωθυπουργός θα πρέπει να πληροί κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να μακροημερεύσει στην καρέκλα του. Την εξής… μία: να είναι 100% πιστός στον Ερντογάν. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν και οι τούρκοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι, ήδη, σημειώνουν τα πρώτα ονόματα των πιθανών διαδόχων του Νταβούτογλου. Ετσι, ακούγεται ο υπουργός Μεταφορών, Μπιναλί Γιλντιρίμ και ο υπουργός Ενέργειας, Σερχάτ Αλμπαϊράκ. Ο τελευταίος, μάλιστα, είναι και γαμπρός του Ερντογάν. Αρα, θεωρητικά, έχει όλο το «πακέτο» προσόντων που χρειάζεται ο τούρκος πρόεδρος.