Ακόμη και σήμερα διαμαρτύρονται οι Ιταλοί για την υποτιθέμενη αρπαγή της Τζοκόντα, του αριστουργήματος του Λεονάρντο ντα Βίντσι που εκτίθεται στο Λούβρο στο Παρίσι. Ομως είναι γνωστό ότι ο περίφημος πίνακας βρίσκεται στη Γαλλία για τον απλούστατο λόγο ότι τον πήρε μαζί του ο ίδιος ο δημιουργός του, όταν μετακόμισε στην αυλή του Φραγκίσκου Α’ το 1516, καταλήγοντας τελικά να τον πουλήσει στον γάλλο βασιλιά. Οπότε οποιαδήποτε συζήτηση για ενδεχόμενη επιστροφή της Μόνα Λίζα στην Ιταλία είναι ουσιαστικά ανούσια, αναφέρει ο Αντόνιο Φεράρα της La Repubblica.
Ωστόσο είναι αλήθεια πως πάμπολλα έργα απαράμιλλης τέχνης αποσπάστηκαν με διάφορους τρόπους και από την Ιταλία σε καιρό πολέμου αλλά και σε περίοδο ειρήνης. Ο ιταλός δημοσιογράφος κάνει λόγο για «παράλληλο μουσείο», τα εκθέματα του οποίου βρίσκονται διάσπαρτα ανά τον κόσμο (σε ιδιωτικές συλλογές αλλά και μουσεία) σημειώνοντας ότι εδώ και δεκαετίες οι ιταλικές αρχές μάχονται ποικιλοτρόπως –νομικά, δικαστικά και διπλωματικά– με στόχο την επιστροφή τους στη χώρα. Και ενίοτε οι όποιες πιέσεις φέρνουν αποτελέσματα.
Επειτα από μια πρωτοβουλία της εισαγγελίας της Νέας Υόρκης, το Getty Museum του Λος Αντζελες πρόκειται να επιστρέψει στην Ιταλία τον «Ορφέα και τις Σειρήνες», τρία αγάλματα από τερακότα σε φυσικό μέγεθος που χρονολογούνται στον 3ο αιώνα π.Χ. και απεικονίζουν έναν καθιστό ποιητή και δύο σειρήνες. Τα τρία αρχαία καλλιτεχνήματα πρόκειται να επιστρέψουν στη Ρώμη τον επόμενο μήνα, ενώ στη συνέχεια θα μεταφερθούν στο αρχαιολογικό μουσείο του Τάραντα, από την περιοχή του οποίου εκτιμάται ότι προέρχονται.
Ο «Ορφέας και οι Σειρήνες» «κατασχέθηκαν έπειτα από ποινική έρευνα που βρίσκεται εν εξελίξει», εξήγησε ο γνωστός και σε μας Ελληνοαμερικανός Μάθιου Μπογδάνος, επικεφαλής της μονάδας διακίνησης αρχαιοτήτων της εισαγγελίας της Νέας Υόρκης. Τα τρία αγάλματα αγοράστηκαν το 1976 έναντι 550.000 δολαρίων από τον ίδιο τον μεγιστάνα του πετρελαίου Ζαν Πολ Γκετί.
«Χάρη στις πληροφορίες που λάβαμε από τον Μάθιου Μπογδάνος που υποδεικνύουν την παράνομη ανασκαφή των γλυπτών, αποφασίσαμε πως αυτά τα αντικείμενα πρέπει να επιστραφούν», σημείωσε από την πλευρά του ο Τίμοθι Ποτς, διευθυντής του Getty Museum, επιδιώκοντας να παρουσιάσει την επιστροφή των αγαλμάτων ως εκούσια επιλογή του μουσείου. «Το Getty συνεργάστηκε αλλά δεν έκανε την πρώτη κίνηση. Ανακοινώνοντας τον επαναπατρισμό των αγαλμάτων, απέκρυψε τη μισή αλήθεια», επισήμανε ο Μάθιου Μπογδάνος.
Στην Ιταλία πρόκειται να επιστραφούν επίσης μια κολοσσιαία μαρμάρινη κεφαλή θεότητας και ένα πέτρινο καλούπι για χύτευση μενταγιόν που ανάγονται στον 2o μ.Χ. αιώνα, μια ελαιογραφία ονόματι «Μαντείο των Δελφών» που φιλοτέχνησε το 1881 ο Καμίλο Μιόλα καθώς και ένα μπρούτζινο ετρουσκικό θυμιατήρι που χρονολογείται στον 4ο π.Χ. αιώνα. Τα τρία πρώτα αντικείμενα αποκτήθηκαν από τον Ζαν Πολ Γκετί και το Getty Museum τη δεκαετία του 1970 ενώ το τέταρτο το 1996, ωστόσο κανένα από αυτά τα έργα δεν έχει εκτεθεί δημόσια τα τελευταία χρόνια.
Αλλά παρά την επιστροφή των εν λόγω έργων στην Ιταλία, οι σχέσεις μεταξύ του Getty Museum και των ιταλικών αρχών εξακολουθούν να είναι τεταμένες εξαιτίας του «Νικηφόρου Νέου», ενός αρχαίου ελληνικού χάλκινου αγάλματος που χρονολογείται μεταξύ του 4ου και του 2ου π.Χ. αιώνα και αποδίδεται (αποκλειστικά στιλιστικά) στον κορυφαίο έλληνα γλύπτη Λύσιππο. Το άγαλμα αλιεύτηκε το 1964 από ψαράδες στη θάλασσα της πόλης Φάνο, στις ακτές της Αδριατικής, κοντά στο Πέζαρο, πωλήθηκε αρκετές φορές και τελικά αγοράστηκε από το αμερικανικό μουσείο το 1977 έναντι περίπου 4 εκατ. δολαρίων.
Το 2018 το ανώτατο δικαστήριο της Ιταλίας αποφάνθηκε ότι ο «Νικηφόρος Νέος» πρέπει να κατασχεθεί και να επαναπατριστεί. Ωστόσο το Getty Museum εξακολουθεί να αρνείται να ικανοποιήσει το ιταλικό αίτημα, υποστηρίζοντας πως «οποιαδήποτε εντολή κατάσχεσης αντιτίθεται στο αμερικανικό και διεθνές δίκαιο». Προς το παρόν, οπότε, το περίφημο άγαλμα εξακολουθεί να εκτίθεται στο παράρτημα του Getty Museum στο Μαλιμπού.