Ελάχιστοι Σλοβένοι υποψιάζονταν τι κρυβόταν πίσω από τα γραφεία μιας διαδικτυακής γκαλερί σε προάστιο της Λιουμπλιάνα, που αποδείχθηκε κέντρο ενός περίτεχνου δικτύου ρώσων κατασκόπων με βαθιά κάλυψη. Το ζεύγος των ιδιοκτητών της είχαν εκπαιδευθεί να υποδύονται Αργεντινούς, Βραζιλιάνους και άλλους ξένους υπηκόους από την υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας, SVR, σε όλη την Ευρώπη.
Η ιστορία τους είναι βγαλμένη από την επιτυχημένη κατασκοπική τηλεοπτική σειρά «The Americans», που δημιουργήθηκε μετά από τις υποψίες για την ύπαρξη «φυτεμένων» σοβιετικών κατασκόπων που δρούσαν στη δεκαετία του 1980 στις ΗΠΑ. Πρόκειται για γνωστή πρακτική «επενδύσεων» της Σοβιετικής Ενωσης στους αποκαλούμενους «παράνομους» – κατασκόπους που τρυπώνουν βαθιά σε διάφορες στοχευόμενες χώρες για πολλά χρόνια.
Οι New York Times επισημαίνουν ότι, σε αντίθεση με τους «νόμιμους» κατασκόπους που λειτουργούν υπό διπλωματική κάλυψη στις ρωσικές πρεσβείες, οι «παράνομοι» δεν έχουν ασυλία από διώξεις, ούτε προφανείς διασυνδέσεις με τη Ρωσία – και είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπισθούν. Σύμφωνα με αναλυτές, ο πρόεδρος της Ρωσίας και πρώην πράκτορας της KGB, Βλαντίμιρ Πούτιν, έχει ρίξει τεράστιους πόρους στο πρόγραμμα, έχοντας αδυναμία στην ανάπτυξη των «παρανόμων».
Η γκαλερίστα στη Σλοβενία, της οποίας το πραγματικό όνομα είναι Αννα Ντούλτσεβα, έκανε τόσο καλή δουλειά υποδυόμενη μια Αργεντινή με καλλιτεχνικές κλίσεις ονόματι Μαρία Ρόζα Μάγιερ Μουνός, που, σύμφωνα με το Κρεμλίνο, ακόμη και τα δύο παιδιά της δεν γνώριζαν ότι η οικογένειά της είχε δεσμούς με τη Ρωσία – μέχρι που μεταφέρθηκαν στη Μόσχα την περασμένη Πέμπτη, ως μέρος της εκτεταμένης ανταλλαγής κρατουμένων μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Ο Πούτιν χαιρέτησε τα παιδιά –τη 12χρονη κόρη και τον 9χρονο γιο της Ντούλτσεβα– στα ισπανικά, τη γλώσσα που μιλούσε η οικογένεια στη Σλοβενία μαζί με αγγλικά για να συγκαλύψει τις σχέσεις της με τη Ρωσία. «Buenas noches», ακούγεται να λέει ο ρώσος πρόεδρος σε βίντεο από την τελετή υποδοχής στο αεροδρόμιο της Μόσχας –στην οποία ήταν παρών και ο επικεφαλής της SVR, Σεργκέι Ναρίσκιν.
Η πληροφορία από την MI5 και η σύλληψη
Τόσο η Ντούλτσεβα όσο και ο σύζυγός της συνελήφθησαν τον Δεκέμβριο του 2022 όταν οι σλοβενικές αρχές, οι οποίες παρακολουθούσαν το ζευγάρι για μήνες μετά από πληροφόρηση ξένης υπηρεσίας, εισέβαλαν στο άνετο σπίτι της οικογένειας στο Κρνούτσε, ένα προάστιο της πρωτεύουσας της Σλοβενίας, Λιουμπλιάνα.
Αξιωματούχος σχετικός με την υπόθεση, είπε στους New York Times ότι η έφοδος είχε προγραμματιστεί για να πιάσει το ζευγάρι στα πράσα, την ώρα που επικοινωνούσαν με τη Μόσχα χρησιμοποιώντας ειδικό εξοπλισμό, μέσω του οποίου απέφευγαν τις τηλεφωνικές γραμμές και τις γραμμές Διαδικτύου. Η πληροφορία προερχόταν από τη Βρετανία, την οποία το ζευγάρι επισκεπτόταν συχνά υπό την κάλυψη των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων.
Η Ντούλτσεβα διοργάνωσε δύο εκθέσεις τέχνης στην πόλη του Εδιμβούργου στη Σκωτία, και επισκέφθηκε τη Βρετανία αρκετές φορές ως Μάγιερ Μουνός. Τα κατασκοπικά επιτεύγματα της Ντούλτσεβα και του συζύγου της, Αρτέμ Ντούλτσεφ –ο οποίος μεταμφιεζόταν ως αργεντινός επιχειρηματίας, ιδιοκτήτης νεοφυούς εταιρίας υψηλής τεχνολογίας, ονόματι Λούντιχ Γκις– μέχρι τη σύλληψή τους, εξακολουθούν να αξιολογούνται.
Οι γείτονες της οικογένειας στο Κρνούτσε λένε ότι το ζευγάρι δεν είχε επαφές με τη γειτονιά, είχε ένα μικρό σκυλί και δεν δεχόταν συχνά επισκέψεις. Τα δύο παιδιά, που αρχικά τέθηκαν σε ανάδοχη φροντίδα μετά τη σύλληψη των γονέων τους, φοιτούσαν στο Διεθνές Βρετανικό Σχολείο, με δίδακτρα ύψους άνω των 9.000 ευρώ το χρόνο – ποσό που δεν δικαιολογούσαν τα οικονομικά στοιχεία τα οποία το ζεύγος κατέθετε στην εφορία.
Η γκαλερί τέχνης της Ντούλτσεβα, που ονομάζεται «5’14», ανέφερε ζημιές ύψους 10.827 ευρώ, το 2019, κέρδη ύψους 483 ευρώ το 2020 και κέρδη ύψους 3.032 ευρώ το 2021 – το τελευταίο έτος για το οποίο υπέβαλε τα ετήσια οικονομικά αποτελέσματά της στις εφοριακές αρχές της Σλοβενίας.
Επαγγελματίες υπεράνω υποψίας
Τα μέτρια οικονομικά οφέλη και η χαμηλή ποιότητα των έργων τέχνης της γκαλερί θα έπρεπε να έχουν προκαλέσει υποψίες, σύμφωνα με τον Τεβζ Λογκάρ, έναν εξέχοντα σλοβένο επιμελητή. Αλλά η αγοραπωλησία τέχνης στη Σλοβενία «είναι ένας ασφαλής χώρος για κατασκοπεία», καθώς «δεν γίνονται σοβαροί έλεγχοι», προσθέτει. Τα περισσότερα έργα τέχνης στη γκαλερί της Ντούλτσεβα «είναι του είδους που μπορεί κανείς να παραγγείλει από την Κίνα», όπως λέει χαρακτηριστικά.
Η εταιρεία του συζύγου της, «DSM & IT», ανέφερε συνολικά κέρδη μόνο λίγων χιλιάδων ευρώ κάθε χρόνο. Και οι δύο επιχειρήσεις είχαν μόλις έναν υπάλληλο. Το ζευγάρι δεν μιλούσε στους γείτονες, όπως λένε οι ίδιοι στους New York Times – και συχνά αναρωτιόνταν τι δουλειά έκαναν, αλλά συνήθως τους αγνοούσαν, καθώς δεν προκαλούσαν ποτέ προβλήματα.
Ο Βόικο Βολκ, υφυπουργός της Σλοβενίας αρμόδιος για τις υπηρεσίες Ασφαλείας και Πληροφοριών, δήλωσε την Παρασκευή ότι οι ερευνητές προσπαθούν ακόμη να διασταυρώσουν τι έκανε το ζευγάρι ακριβώς πριν από τη σύλληψή τους το 2022, αλλά «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι (αυτά που έκανε) ήταν πολύ, πολύ, σημαντικά», όπως είπε χαρακτηριστικά.
Η ανακάλυψη μεγάλων ποσών μετρητών στο σπίτι τους έχει προκαλέσει εικασίες ότι πιθανώς συμμετείχαν στη χρηματοδότηση ρωσικών επιχειρήσεων –ίσως και για ομάδες δολιοφθοράς– σε όλη την Ευρώπη. Η Μαριάν Μίκλαβτσιτς, πρώην επικεφαλής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Σλοβενίας, λέει ότι οι ρώσοι «παράνομοι» δεν έχουν ξεκάθαρη αποστολή, και χρησιμεύουν ως κρυφή εφεδρική δύναμη που μπορεί να ενεργοποιηθεί σε μια περίοδο κρίσης.
Επτά χρόνια «κατασκοπικής» φαγούρας
Το πλαστό ζευγάρι των «Αργεντινών» μετακόμισε για πρώτη φορά στη Σλοβενία το 2017, αλλά πιθανώς δεν ενεργοποιήθηκε πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέντε χρόνια αργότερα, όταν οι «επίσημοι» κατάσκοποι της Μόσχας εκδιώχθηκαν από τις ρωσικές πρεσβείες πολλών ευρωπαϊκών κρατών.
Τον Νοέμβριο του 2022, ο επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών MI5 είπε ότι περισσότεροι από 400 ρώσοι κατάσκοποι είχαν εκδιωχθεί από όλη την Ευρώπη, γεγονός που επέφερε «το πιο σημαντικό στρατηγικό πλήγμα κατά των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία». Η αναταραχή που προκάλεσε αυτή η κίνηση στα δίκτυα κατασκοπείας της Ρωσίας, ενδεχομένως την ανάγκασε να ενεργοποιήσει το δίκτυο των «παρανόμων».
Τα λάθη αυτών των κατασκόπων είναι πολύ χειρότερα από τα ελάχιστα που εμφανίζονται στην τηλεοπτική σειρά «The Americans». Το 2010 ο «Ρίτσαρντ Μέρφι» και η σύζυγός του συνελήφθησαν στο Νιου Τζέρσεϊ για κατασκοπεία, μετά από καταγγελία μιας καθηγήτριας του, που τον υποπτεύθηκε όταν της είπε με παχιά ρώσικη προφορά ότι είχε γεννηθεί στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Αργότερα, το ζεύγος απελάθηκε στη Ρωσία στα πλαίσια μιας παλαιότερης ανταλλαγής κρατουμένων με τη Δύση.
Το ζευγάρι των Ρώσων που υποδύονταν τους Αργεντινούς στη Λιουμπλιάνα φαίνεται ότι ήταν πράκτορες υψηλότερου διαμετρήματος. Η «γκαλερίστα» Ντούλτσεβα μιλούσε ισπανικά χωρίς ίχνος ρωσικής προφοράς, σύμφωνα με ανθρώπους που είχαν επαγγελματικές συναλλαγές μαζί της.
Τα παιδιά έμαθαν την αλήθεια στο αεροπλάνο
Η 11χρονη Σοφία και ο 8χρονος Ντάνιελ γεννήθηκαν στην Αργεντινή, πριν οι γονείς τους μετακομίσουν στη Σλοβενία και ξεκινήσουν τη διπλή ζωή τους. Τα ισπανικά ήταν η μόνη γλώσσα που γνώριζαν, πριν γίνουν μαθητές στο αγγλόφωνο σχολείο. Η πρώτη τους εικόνα από την πατρίδα των γονιών τους ήταν το αεροδρόμιο της Μόσχας, όπου τους υποδέχθηκε, μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος Πούτιν.
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ, τα παιδιά έμαθαν την αλήθεια για την οικογένειά τους στη διάρκεια της πτήσης του αεροπλάνου που μετέφερε τους κατασκόπους στην πατρίδα τους, από την Αγκυρα στη Μόσχα. Εκεί, η Αννα και ο Αρτέμ τους εξήγησαν ότι δεν κατάγονται πραγματικά από την Αργεντινή, και ότι τα ονόματα Μαρία και Λούντβιχ που χρησιμοποιούσαν σε όλη τη ζωή των παιδιών ήταν ψευδώνυμα.
Οι αποκαλύψεις στην τρίωρη πτήση προς τη Μόσχα πρέπει να σόκαραν τα παιδιά, τα οποία δεν μιλούσαν ούτε λέξη ρωσικά και δεν γνώριζαν τίποτα για τη χώρα καταγωγής τους. Κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο, ρώτησαν τους γονείς τους ποιος ήταν ο κύριος που τους προσέφερε λουλούδια – δεν γνώριζαν καν ποιος είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν.
Η Σοφία και ο Ντάνιελ είναι αρκετά μικροί και κάποια στιγμή θα καταφέρουν να προσαρμοστούν στη νέα τους ζωή στη Ρωσία. Η προσαρμογή αυτή, όμως, δεν θα είναι εύκολη, καθώς είναι μάλλον απίθανο να καταφέρουν να συναντηθούν ξανά με τους φίλους που είχαν στη Λιουμπλιάνα. Και, φυσικά, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα αντιμετωπίσουν –ψυχολογικά, αλλά και πρακτικά– τη διπλή ζωή των γονιών τους όταν ενηλικιωθούν.