Η έκρηξη του ηφαιστείου Πινατούμπο το 1991 είχε ως συνέπεια να χάσουν τη ζωή τους 900 άνθρωποι και να καταστραφούν εκατοντάδες σπίτια. Η ηφαιστειακή τέφρα εκτοξεύθηκε στα 35 χλμ. στην ατμόσφαιρα πάνω από τις Φιλιππίνες, έκρυψε τον ήλιο και «κρύωσε» τον πλανήτη κατά 0,6 C για τα επόμενα δύο χρόνια.
Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Οι επιστήμονες μελετούν εδώ και δεκαετίες την προοπτική να αναδημιουργήσουμε τεχνητά τα αποτελέσματα των ηφαιστειακών νεφών προκειμένου να φρενάρουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη. Δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται, καθώς κάθε ανθρώπινη παρέμβαση στο κλίμα έχει μέχρι τώρα αποδειχθεί καταστροφική, όπως αναφέρει η Telegraph.
Πλέον, όμως, βρισκόμαστε σε ένα σημείο της κλιματικής αλλαγής που δεν έχουμε πολλά περιθώρια να σκεφτούμε. Πρέπει κάτι να κάνουμε. Το πιεστικό ερώτημα παραμένει ένα: Πρέπει να «πειράξουμε» κι άλλο το κλίμα;
Μέχρι πρόσφατα η γεωμηχανική ήταν απλώς μια σειρά από θεωρίες που κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά. Οι κυβερνήσεις ήταν επικεντρωμένες στη μείωση των εκπομπών των επιβλαβών αερίων. Πλέον, τα πράγματα αλλάζουν. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ένα πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα πάνω στις τεχνολογίες που μπορούν να «μπλοκάρουν» τις ηλιακές ακτίνες. Λίγες ημέρες αργότερα, η ΕΕ έκανε έκκληση για μια παγκόσμια συμφωνία: Καμία χώρα δεν πρέπει να κάνει τέτοια πειράματα μόνη της, είπε, σε έναν πλανήτη που μοιραζόμαστε όλοι.
Οι προβλέψεις των επιστημόνων για το κλίμα είναι κατ’ ελάχιστον ανησυχητικές. Οι έρευνες επιταχύνονται. Ενας αμερικανικός οργανισμός, η Silver Linings, χρηματοδοτεί έρευνες για την αύξηση της ανακλαστικότητας των θαλάσσιων νεφών. Ο «ψεκασμός» των χαμηλών νεφών με ρανίδες νερού έχει ως στόχο είναι να τα κάνει να αντανακλούν περισσότερο τις ηλιακές ακτίνες. Η τεχνολογία έχει υπέρ και κατά, αλλά ο χρόνος μάς τελειώνει και ξεμένουμε από εναλλακτικές.
Η άλλη μέθοδος για να «σκοτεινιάσουμε» λίγο τον ήλιο που διερευνάται είναι η έγχυση στρατοσφαιρικού αερολύματος, μέθοδος που επιδιώκει να μιμηθεί τα αποτελέσματα μιας ηφαιστειακής έκρηξης. Οι μέθοδοι αυτές επικεντρώνονται στον Αρκτικό Κύκλο, ο οποίος σύμφωνα με τους επιστήμονες «πρέπει να ξαναπαγώσει επειγόντως».
Οι θερμοκρασίες στον Αρκτικό Κύκλο ανεβαίνουν τέσσερις φορές πιο γρήγορα από οπουδήποτε αλλού στον πλανήτη, απειλώντας να προκαλέσουν τεράστια άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά και απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων μεθανίου από τους πάγους που λιώνουν. Το μεθάνιο, με τη σειρά του, θα επιταχύνει την υπερθέρμανση.
Αυτά τα δύο, συνδυαστικά, είναι πολύ πιθανό να φέρουν το τέλος του κόσμου, τουλάχιστον όπως τον ξέρουμε.
Οι ερευνητές προσπαθούν επίσης να επαναφέρουν τη θαλάσσια ζωή εκεί που ήταν πριν από 400 χρόνια, δημιουργώντας τεχνητά περιττώματα φαλαινών, τα οποία χρησιμεύουν στη δημιουργία φυτοπλαγκτόν, που αποτελεί τροφή για τα ψάρια. Τα ίδια περιττώματα λειτουργούν και ως «παγίδες» για το διοξείδιο του άνθρακα.
Οι τεχνολογίες αυτές είναι πολύ ακριβές, αν και οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι «μερικά δισεκατομμύρια τον χρόνο είναι τίποτα μπροστά στα τρισεκατομμύρια που θα μας κοστίσει η κλιματική αλλαγή». Το πρόβλημα είναι ότι οι επιστήμονες και οι ομάδες τους δεν έχουν κρατική υποστήριξη και βασίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
Ο Μπιλ Γκέιτς προσέφερε 300.000 δολάρια στη Silver Lining και στήριξε οικονομικά ένα πρότζεκτ του Χάρβαρντ για τον ψεκασμό ανθρακικού ασβεστίου στην ατμόσφαιρα πάνω από τη Σουηδία. Το πρότζεκτ εγκαταλείφθηκε μετά από διαμαρτυρίες γηγενών πληθυσμών.
Οι πολέμιοι της γεωμηχανικής, ανάμεσά τους και η Γκρέτα Τούνμπεργκ, επικεντρώνονται σε δύο επιχειρήματα. Το πρώτο είναι ότι, κατά την άποψή τους, δεν θα λειτουργήσει. Το δεύτερο, ότι ακόμη και αν λειτουργήσει, θα είναι πολύ επικίνδυνη.
Παρότι οι επιστημονικές αρχές πίσω από το μπλοκάρισμα των ηλιακών ακτίνων είναι σχετικά απλές, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να προβλέψουμε ακριβώς τι θα συμβεί αν τις εφαρμόσουμε σε παγκόσμια κλίμακα.
Η εμπειρία μας από την έκρηξη του Πινατούμπο και τα επιστημονικά μοντέλα είναι ανησυχητική. Η έγχυση στρατοσφαιρικού αερολύματος, μια από τις ευκολότερες μορφές γεωμηχανικής, μπορεί να δημιουργήσει τρύπες στο στρώμα του όζοντος και να προκαλέσει προβλήματα, όπως την ολική εξαφάνιση των μουσώνων στον Ινδικό Ωκεανό. Πέρα από αυτό, τα αποτελέσματα των συγκεκριμένων μεθόδων είναι πολύ βραχυπρόθεσμα: διαρκούν μόλις λίγους μήνες. Συνεπώς, πρέπει να επαναλαμβάνονται διαρκώς και για πάντα.
Στο μεταξύ, ό,τι κι αν κάνουμε εκεί πάνω, αν δεν περικόψουμε δραστικά τις εκπομπές αερίων εδώ κάτω, τα επίπεδα άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Και αν δημιουργήσουμε ένα «τείχος» που θα μπλοκάρει τις ηλιακές ακτίνες, αλλά για κάποιον λόγο (αλλαγή κυβέρνησης, πόλεμος ή άλλη μια πανδημία) η λειτουργία του διαταραχθεί, η υπερθέρμανση θα χτυπήσει με όλη της τη δύναμη τον πλανήτη, προκαλώντας αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «τερματικό σοκ»: πυρκαγιές και καύσωνες σε κλίμακα δεκάδες φορές μεγαλύτερη από αυτή που ζούμε ήδη δεν θα αφήσουν στους ανθρώπους κανένα περιθώριο να αντιδράσουν ή να προσαρμοστούν.
Προς το παρόν, μετά το μορατόριουμ του 2010, η γεωμηχανική ευρείας κλίμακας έχει περιοριστεί, αλλά φαίνεται ότι αυτό αλλάζει ταχύτατα. Τον περασμένο Μάρτιο 60 επιστήμονες υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή ζητώντας περισσότερη έρευνα για το μπλοκάρισμα των ηλιακών ακτίνων. Οι ΗΠΑ, που δεν είχαν υπογράψει το μορατόριουμ του 2010, είναι τώρα επικεφαλής της νέας ώθησης της γεωτεχνολογίας.
Είναι δεδομένο, όμως, ότι οι τεχνολογίες αυτές χρειάζονται επειγόντως διεθνή νομοθετική ρύθμιση. Ηδη έχουμε δει τι μπορεί να συμβεί όταν τα πειράματα γίνονται ανεξέλεγκτα. Το 2012 ο αμερικανός δισεκατομμυριούχος Ρας Τζορτζ βοήθησε μια ομάδα αυτοχθόνων του Καναδά να ρίξουν 100 τόνους ρινισμάτων σιδήρου στον Ειρηνικό Ωκεανό, καθώς πίστευαν ότι θα προκαλούσαν τη δημιουργία άλγης. Η καναδική κυβέρνηση σταμάτησε αμέσως το εγχείρημα, λέγοντας ότι παραβιάζει τη Συνθήκη του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα, αλλά και τη Συνθήκη του Λονδίνου για την απόρριψη αντικειμένων στη θάλασσα.
Πέρυσι, ένας άλλος αμερικανός επιχειρηματίας, ο Λουκ Αϊζμαν, άρχισε να απελευθερώνει σωματίδια θείου από ένα μετεωρολογικό αερόστατο πάνω από το Μεξικό. Οι δραστηριότητές του εξόργισαν τις μεξικανικές αρχές, οι οποίες του απαγόρευσαν την είσοδο στη χώρα. Ο ίδιος είπε στην Telegraph ότι δεν πτοείται, έχει τουλάχιστον 100 πελάτες που θέλουν να συνεχίσουν αυτό που εκείνος ξεκίνησε, αυτή τη φορά πάνω από την Καλιφόρνια.
Πιο ανησυχητικό από τα σκόρπια αυτά πειράματα είναι τι θα συμβεί εάν «εχθρικές» κυβερνήσεις αποφασίσουν να εφαρμόσουν τέτοιες μεθόδους σε μεγάλη κλίμακα και χωρίς να ενημερώσουν τη διεθνή κοινότητα. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι οι Ρώσοι αποφασίζουν να παγώσουν ξανά τον Αρκτικό Κύκλο και ξαφνικά ξεσπούν καταιγίδες στον Καναδά. Τα πυρηνικά οπλοστάσια δεν θα είναι τίποτε μπροστά στη χρήση των δυνάμεων της φύσης, προειδοποιούν οι επιστήμονες.