Το πέμπτο Fast Forward Festival της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση έχει τα χαρακτηριστικά ενός φυσικού φαινομένου: ταχύτητα, ένταση, διάσπαση σε πολλούς διαφορετικούς χώρους, μια διάθεση να μιλήσει πολύ και παράλληλα, να σκάψει, να δημιουργήσει ιστορίες που θα καλύψουν κενά αστικά και κενά μνήμης με όχημα, τι άλλο την τέχνη.
Διαβάζοντας το πρόγραμμα των δράσεων που θα γίνουν από τις 2 ως τις 16 Μαίου σε εννέα διαφορετικά σημεία σε πρώτη φάση θα είναι δύσκολο να δημιουργήσετε νοερά τον χάρτη των γεγονότων, των καλλιτεχνών και των τόπων. Μέχρι να ξεκαθαρίσει σιγά σιγά το τοπίο και να βρει την κορυφή του Φεστιβάλ στο Πεδίον του Αρεως –πάρκο και χώρος μνημείο πολλαπλών φορτίσεων, σύμβολο του ένδοξου που έσβησε, του περιθωρίου και της απόγνωσης, της ομορφιάς και του κινδύνου, ένας χώρος που οι πολίτες πρέπει να κατακτήσουν και πάλι χωρίς όμως να οδηγηθούμε σε μια αποστείρωση του χώρου.
Μεγάλο μέρος των δράσεων θα λάβουν χώρα σε όλα τα επίπεδα της Στέγης, στο Αναγνωστήριο του ιστορικού κτιρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Πανεπιστημίου, στη Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής (Παλιό Χημείο), στη Διπλάρειο Σχολή στην Πλατεία Θεάτρου, σε μια κατοικία στην οδό Δεριγνύ, στο Εθνικό Θέατρο και στο Μουσείο της Ακρόπολης που για πρώτη φορά θα παρουσιάσει σύγχρονη τέχνη στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων.
Με αιχμή τον καθοριστικό ρόλο της αρχαιολογίας στην κατασκευή εθνικών αφηγήσεων και μύθων οι πολίτες θα κληθούν να θυμηθούν, να αναστοχαστούν, να παρατηρήσουν μέσω διαδραστικών διαδικασίων. Και χωρίς προσπάθεια εξωραϊσμού ή κλινικής αποτύπωσης, άλλωστε «οι πόλεις δεν καλούνται να γίνουν θεματικά πάρκα» παρατήρησε η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου. Για να προσθέσει ότι η Αθήνα και δη το κέντρο αποτελούν σημαία της Στέγης και δη οι δύσκολές γειτονιές «να μην βρισκόμαστε σε άρνηση για το τι συμβαίνει στην πόλη μας, να νιώθουμε πώς χτυπά ο πολιτικός παλμός αυτού που συμβαίνει τώρα». Αυτό που συμβαίνει τώρα, κυρίως, λιγότερο αυτό που θα συμβεί, σαφώς λιγότερο αυτό που έχει συμβεί είναι το ζητούμενο εδώ, με την Κάτια Αρφαρά που έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ να εξηγεί πως δεν υπάρχει «νοσταλγική ή συναισθηματική σχέση με το χθες σε αυτό το Φεστιβάλ».
Η σχέση με το τώρα λοιπόν. Καθώς η συνέντευξη Τύπου δόθηκε στο Πεδίον του Αρεως, στον κορμό των φετινών δράσεων, δεν μπορείς να δεις το πρόγραμμα χωρίς να βλέπεις τον ελέφαντα στο δωμάτιο: το πρόβλημα της εγκληματικότητας, την εμπορία ναρκωτικών, την πορνεία. Και η αλήθεια είναι ότι η ρωσική κολεκτίβα Chto Delat και ο ουκρανός εικαστικός και μουσικός Anton Kats που από τον περασμένο Δεκέμβριο ζουν κυρίως στην Αθήνα ετοιμάζοντας το πρότζεκτ «Μύθοι του Πάρκου» δεν έχουν τέτοια πρόθεση. Μια θεατρική παράσταση, ένας ραδιοφωνικός σταθμός, εφήμερες εικαστικές παρεμβάσεις, συζητήσεις θα επιχειρήσουν να αφηγηθούν ιστορίες του Πάρκου. Κεντρική αφηγήτρια θα είναι η Μαυρούλα, ένας σκύλος με πυκνό τρίχωμα που ζει στο Πεδίον του Αρεως και ξέρει τους πάντες και τα πάντα. «Προσέξτε, μπορεί να σας γνωρίζει και να αναγνωρίσετε και τη δική σας ιστορία» μας προειδοποίησαν…
Ο κατασκευασμένος βιασμός
Το Protagon ζήτησε από τον σκηνοθέτη της κολεκτίβας, Ντμίτρι Βιλένσκι (Dmitry Vilensky) να μας πει τις λέξεις-κλειδιά του πρότζεκτ που ετοίμασαν για το πάρκο, σε συνεργασία με μεγάλη ομάδα ελλήνων ειδικών που έχουν κάνει εκτενή έρευνα για την περιοχή, την ιστορία, τις διαφορετικές ομάδες πολιτών που συχνάζουν εδώ. «Ελπίδα» είναι η πρώτη λέξη που λέει αμέσως. «Ισως επειδή έρχομαι από τη Ρωσία όπου νιώθουμε συχνά απόγνωση». Μια ρουφηξιά από τσιγάρο του για να σκεφθεί και… «αλλαγή. Χάος. Διαφορετικές απόψεις, πολλές φωνές!». Εχει βρεθεί μέρα και νύχτα στο πάρκο γνωρίζει τα προβλήματα που υπάρχουν όμως «στη Ρωσία και σε περιοχές των ΗΠΑ, στη Γερμανία έχω δει ακόμα πιο προβληματικές καταστάσεις σε αντίστοιχους δημόσιους χώρους» μας λέει. «Αντιλαμβάνομαι και την ανάγκη για καθαριότητα όμως ας σκεφτούμε τι ακριβώς σημαίνει “καθαρό” και που μπορεί να οδηγήσει αυτή η ανάγκη».
Μου αναφέρει το παράδειγμα της πρόσφατης είδησης για τον βιασμό μιας νέας γυναίκας στο Πεδίον του Αρεως που τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν μια κατασκευασμένη ιστορία από την ίδια για να ματαιώσει τον γάμο της. Τον ρωτάω αν θα μπορούσε αυτή η συγκεκριμένη να είναι μια από τις ιστορίες που θα ενταχθούν στο πρότζεκτ και «… ναι, ναι είναι κάτι που σκεφτόμαστε ίσως να κάνουμε. Όμως την ίδια ώρα μιλάμε για την θεατρική παράσταση όπου η πραγματικότητα συναντά το φαντασιακό, είναι μια κατασκευασμένη ιστορία. Και μην ξεχνάμε ότι εκτός από τα ναρκωτικά υπάρχει και το θέμα της αντρικής πορνείας. Όμως αυτά δεν περιορίζονται εδώ. Το Πεδίο του Αρεως είναι ένας καθρέφτης αυτού που συμβαίνει σε όλη τη πόλη. Μια προβολή του».
Με το πρότζεκτ αυτό δεν θέλουν απλώς να δημιουργήσουν μια καλλιτεχνική δράση για χάρη της τέχνης. «Θέλουμε να πούμε απλά πράγματα στον κόσμο» μου λέει. «Εϊ, κοιτάξτε, αυτό είναι το δικό σας πάρκο. Κάντε κάτι για αυτό. Θέλουμε να δημιουργήσουμε αντίδραση». Σαν ένα wake up call; «Ακριβώς. Και να τους πούμε, ελάτε εδώ, μιλήστε με τους ανθρώπους, κατοικήστε το».
Ισιδώρα Ντάνκαν και Βενιζέλος
Στην πρώτη συμπαραγωγή Στέγης και Εθνικού Θεάτρου θα δούμε μια παράσταση που ανακινεί την ιστορία για τη σχέση της περίφημης χορεύτριας Ισιδώρας Ντάνκαν με την Αθήνα. Η Μέντη Μέγα σχεδίασε αυτή την αφήγηση. Το ξέρατε ότι η χορεύτρια βρέθηκε στην Αθήνα το 1903, το 1915 και ίσως το 1920; Το 1903 έπεσε πάνω στη διαδήλωση που πήρε το όνομα «Ορεστειακά» αφού οι διαδηλωτές διαμαρτύρονταν για την μετάφραση της Ορέστειας στη δημοτική. Η παράσταση αυτή είχε ανέβει στο Εθνικό Θέατρο, στο κτίριο Τσίλερ, εκεί όπου δέκα μέρες μετά χόρεψε και η ίδια. Και καθόλου τυχαία αυτή η παράσταση του Fast Forward Festival με τον τίτλο Τrapped θα ανέβει στο κτίριο Τσίλερ. Το 1915 η Ντάνκαν πήρε σαφή πολιτική θέση στα γεγονότα του Εθνικού Διχασμού τασσόμενη ανοιχτά υπέρ του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει όμως και η έκθεση σύγχρονης τέχνης που θα γίνει στο Μουσείο της Ακρόπολης (η πρώτη στην ιστορία του μουσείου) κινητοποιώντας πλήθος συνεργιών. Οι Jοhana Hadzithomas και Κhali Joreige δημιούργησαν το έργο «Ασυμφωνίες» που παρουσιάστηκε ήδη στο Centre Pompidou στο Παρίσι και βραβεύθηκε πέρυσι με το Prix Marcel Duchamp. To έργο έχει ήδη αγοραστεί και ανήκει πλέον στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση. Με υλικό το χώμα και τα πετρώματα λέει τις ιστορίες της Αθήνας, της Βυρητού και του Παρισιού. Η Αττικό Μετρό δώρισε 500 μέτρα πυρήνων γεώτρησης (από το σύνολο των 15.000 μέτρων που χρησιμοποιήθηκαν σε όλη την Αττική στις διανοίξεις για το μετρό) προκειμένου να κατασκευαστεί το έργο. Όπως εξηγεί η γεωλόγος Μαρία Μπενίση «στην επιστήμη της στρωματογραφίας τα ίχνη που λείπουν ονομάζονται ασυμφωνίες» τίτλος που επελέγη για το έργο. «Εχει ενδιαφέρον γιατί μπορούμε να δούμε στο έδαφος όλα όσα προκάλεσε η ανθρώπινη παρέμβαση και τα φυσικά φαινόμενα «σε μια πόλη με έντονη γεωλογία, είχε σεισμούς, πλημμύρες. Η διαδρομή που αφηγούνται ξεκινά κάτω από την πλατεία στο Μοναστηράκι, συνεχίζει στον Κεραμεικό και καταλήγει στον Ελαιώνα. Εκεί δηλαδή που βρήκαμε δείγματα της αστικής Αθήνας».
Αυτές είναι μόνο από τις δεκάδες δράσεις του Φεστιβάλ που όπως επεσήμανε η Κάτια Αρφαρά θα θέσει ερωτήματα στους πολίτες-επισκέπτες. «Πώς μπορεί η τέχνη να διατηρήσει μια κριτική θέση απέναντι σε ρητορικές που στιγματίζουν το δημόσιο χώρο; Πώς μπορεί ένα καλλιτεχνικό έργο να αμφισβητήσει την αυταρχική κληρονομιά της δημόσιας μνήμης; Μπορούμε να επαναδιαπραγματευτούμε έννοιες όπως η πολιτιστική κληρονομιά σε μια πόλη σαν την Αθήνα, όπου τα κατάλοιπα του παρελθόντος θεωρούνται ως τα φυσικά τεκμήρια της αδιάλειπτης συνέχειας του ελληνικού πολιτισμού;»