Η 13η Νοεμβρίου του 2015 ήταν Παρασκευή και η βραδιά εξελισσόταν ευχάριστα στη γαλλική πρωτεύουσα. Οι Παριζιάνοι, όπως το συνηθίζουν, είχαν βγει σε μπαρ και σε μπιστρό για να γιορτάσουν το τέλος της εργάσιμης εβδομάδας. Στο Σταντ ντε Φρανς, το εθνικό Στάδιο της Γαλλίας, ήταν σε εξέλιξη ένας φιλικός αγώνας ανάμεσα στις ποδοσφαιρικές ομάδες της Γαλλίας και της Γερμανίας, ενώ στο διάσημο παρισινό θέατρο Μπατακλάν περίπου 1.500 άτομα παρακολουθούσαν συναυλία του αμερικανικού ροκ συγκροτήματος Eagles of Death Metal.
Η ζωή όμως σταμάτησε απότομα και άγρια εκείνο το βράδυ στο Παρίσι. Μια σειρά από επιθέσεις αυτοκτονίας τζιχαντιστών είχαν ως αποτέλεσμα 130 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, πολλούς σε κρίσιμη κατάσταση, με τα περισσότερα θύματα να έχουν χτυπηθεί στο Μπατακλάν. Οι εκρήξεις άρχισαν στις 21:20 έξω από το Σταντ ντε Φρανς στο Σεν Ντενί για να ακολουθήσουν λίγα λεπτά αργότερα ένοπλες επιθέσεις στο μπαρ «Le Carillion» και στο εστιατόριο «Petit Cambodge» της οδού Αλιμπέρ, στο μπαρ «A La Bonne Biere» και στο εστιατόριο «La Belle Equipe», ενώ την ίδια ώρα ένας βομβιστής αυτοκτονίας ανατινάχτηκε μέσα στο εστιατόριο «Le Comptoir Voltaire».
Φρίκη και τρόμος απλώθηκαν πάνω από τη γαλλική πρωτεύουσα. Παρ’ όλα αυτά, τόσο οι κάτοικοί της όσο και οι επισκέπτες της δεν πτοήθηκαν. Σχεδόν αμέσως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλημμύρισαν με τα hashtags #jesuisenterrace (είμαι έξω) και #tousaubistrot (όλοι στα μπιστρό), και οι άνθρωποι επέστρεψαν στα μπιστρό και τα καφέ της γειτονιάς τους για να πιουν το κρασί τους και να τσουγκρίσουν τα ποτήρια τους, αποδεικνύοντας ότι τίποτα δεν μπορεί να απειλήσει τον τρόπο της ζωής τους.
Και μετά από αυτά τα γεγονότα ιδιοκτήτες μπιστρό, συνδικάτα και επαγγελματικές ενώσεις συνασπίστηκαν θέλοντας να ασκήσουν όλοι μαζί πιέσεις ώστε τα παρισινά μπιστρό και τα καφέ να χαρακτηρισθούν από την UNESCO «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» της Γαλλίας.
Η αλήθεια είναι ότι για πολλούς επισκέπτες της γαλλικής πρωτεύουσας αλλά και για τους γάλλους πολίτες, το Παρίσι δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα χωρίς τα κεντρικά ή τα συνοικιακά μπιστρό και τα αμέτρητα καφέ που απλώνουν τα τραπεζάκια τους στα πεζοδρόμια της πόλης.
Μπορεί να φανταστεί κανείς το Παρίσι χωρίς τα ιστορικά καφέ «Le Deux Magots» και «Café de Flore» που βρίσκονται το ένα απέναντι στο άλλο στο Σεν Ζερμαίν ντε Πρε; Σήμερα συρρέουν εκεί χιλιάδες τουρίστες για ένα κάφε λάτε και για να ζήσουν έστω και για λίγο την ατμόσφαιρα που δημιουργούσε κάποτε η ελίτ των διανοουμένων και των καλλιτεχνών, σταθερών πελατών τους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα καφέ-ορόσημα «Cafe Marly» στο Λούβρο, «Cafe de la Paix» στο μπουλβάρ ντε Καπυσίν, το (εξίσου πανάκριβο) μπιστρό «La Closerie des Lilas» στη λεωφόρο Μονπαρνάς και ένα σωρό άλλα παριζιάνικα σημεία αναφοράς για τους επισκέπτες της πόλης.
Μικρά ή μεγάλα, διάσημα ή ταπεινά, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παρισινής καθημερινότητας και δεν υπάρχει ταινία ή μυθιστόρημα για το Παρίσι χωρίς να τα υμνεί.
«Ανήκουν όμως πράγματι στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά του κόσμου;» αναρωτιέται η δημοσιογράφος των New York Times, Κλερ Μάφσον. O Αλέν Φοντέν, ιδιοκτήτης του Le Mesturet, ενός παλιομοδίτικου μπιστρό με πολυελαίους από μπουκάλια κρασιού και πρόεδρος του συλλόγου που προωθεί την ιδέα της UNESCO, είναι απόλυτος: «Εδώ και αιώνες, είναι μέρη όπου συναντιούνται άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων, επαγγελμάτων και κοινωνικών τάξεων» λέει ο κύριος Φοντέν.
Παριζιάνοι ηθοποιοί, συγγραφείς και κάτοικοι της πόλης στηρίζουν θερμά την υπόθεση, για όλους αυτούς άλλωστε τα καφέ και τα μπιστρό της γειτονιάς τους είναι μέρος της ζωής τους. Πολλοί από αυτούς μάλιστα ήταν παρόντες στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την περασμένη εβδομάδα στο Le Mesturet.
Σύμφωνα με το σκεπτικό της πρότασης, στα παρισινά μπιστρό και στα καφέ δεν πάει κανείς απλώς για να πιει τον καφέ του ή για να συνοδεύσει το γεύμα του με ένα ποτήρι κρασί. Είναι επιπλέον τόποι όπου γίνονται έντονες συζητήσεις, κλείνονται σοβαρές επαγγελματικές συμφωνίες αλλά και ρομαντικά ραντεβού.
Τα περισσότερα παρισινά διαμερίσματα, εξάλλου, είναι μάλλον στενά και στενόχωρα, για πολλούς κατοίκους λοιπόν το καφέ της γωνίας είναι η επέκταση του σπιτιού τους, ένας χώρος δημόσιος και ιδιωτικός ταυτόχρονα. «Εχω πελάτες που εδώ συνάντησαν πρώτη φορά τους συζύγους τους» δήλωσε ο Αλέν Φοντέν, «εδώ μεγάλωσα και εγώ τα παιδιά μου».
Ο τίτλος της «άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς», που απονέμει ο πολιτιστικός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, είναι σχετικά πρόσφατος. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2003), ως «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» ορίζονται «οι πρακτικές, αναπαραστάσεις, εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές – καθώς και τα εργαλεία, αντικείμενα, χειροτεχνήματα και οι πολιτιστικοί χώροι που συνδέονται με αυτές και τις οποίες οι κοινότητες, οι ομάδες και, κατά περίπτωση, τα άτομα αναγνωρίζουν ότι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους».
Από το 2008 που άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος, η UNESCO έχει ορίσει περίπου 451 οντότητες άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλο τον κόσμο και οι 15 από αυτές είναι γαλλικές. Ανάμεσά τους μια περίτεχνη τεχνική κατασκευής δαντέλας στη Νορμανδία, το καλοκαιρινό φεστιβάλ με φωτιές στα Πυρηναία και οι λαϊκοί χοροί της Βρετάνης.
Οι Παριζιάνοι, που προωθούν στην UNESCO τον φάκελο των μπιστρό και των καφέ, ευελπιστούν ότι θα μπουν στον κατάλογο του 2020. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Η διαδικασία μέχρι την απονομή του τίτλου από την UNESCO διαρκεί τουλάχιστον δύο χρόνια – μερικές φορές και περισσότερο, καθώς οι υποψηφιότητες εγκρίνονται από το υπουργείο Πολιτισμού πριν κατατεθούν οι φάκελοι στην UNESCO.
Σε κάθε περίπτωση το να μπει ένας τόπος ή μια άυλη οντότητα στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι σπουδαία υπόθεση αφού, ειδικά σε φτωχές χώρες, μπορεί να φέρει ορδές τουριστών και συνεπώς χρήματα.
Αλλά η Παγκόσμια Κληρονομιά μπορεί επίσης να είναι μια περίεργη επιχείρηση, όπως αναφέρει παλιότερο δημοσίευμα των New York Times αφού η αναγνώριση παραδόσεων (όπως για παράδειγμα οι χοροί πρωτόγονων φυλών και τα τεράστια γεύματα των γάλλων καλοφαγάδων) μπορεί να έχει πολύ μικρή αισθητική αξία για οποιαδήποτε άλλη ομάδα εκτός από εκείνους που διατηρούν αυτές τις παραδόσεις.
Μάλιστα ορισμένοι παραλήπτες του τίτλου στη Γαλλία έχουν κατηγορηθεί ότι έχουν τόσο ευρεία έννοια ώστε είναι σχεδόν χωρίς νόημα – όπως συνέβη για παράδειγμα το 2010, όταν προστέθηκε στον κατάλογο η γαλλική γαστρονομία.
Ενα ερώτημα που προκύπτει εξάλλου είναι γιατί πρέπει να χαρακτηριστούν άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Γαλλίας τα παρισινά μπιστρό και τα καφέ, όχι όμως εκείνα που βρίσκονται στην Κυανή Ακτή, ή στο Μπορντό, την πρωτεύουσα των γαλλικών κρασιών.
Για τον Αλέν Φοντέν και τους υποστηρικτές του ανάμεσα στους οποίους είναι και το γραφείο του δημάρχου, η απάντηση βρίσκεται στον ρόλο που έπαιξαν τα μπιστρό και τα καφέ μετά τις επιθέσεις του 2015. Οι Παριζιάνοι επέστρεψαν στα στέκια τους αμέσως μετά τα χτυπήματα των τζιχαντιστών, δηλώνοντας έμπρακτα ότι χρειάζονται τα μπιστρό της γειτονιάς τους τόσο σε περιόδους εορτασμών όσο και σε περιόδους κρίσεων.
«Τα μπιστρό δέχτηκαν επιθέσεις επειδή είναι σύμβολα της γαλλικής κουλτούρας και της ζωής» δήλωσε η αντιδήμαρχος εμπορίου του Παρισιού Ολίβια Πόλσκι. «Μας έπληξε βάναυσα, γιατί όλοι έχουμε πολύτιμες αναμνήσεις σε μπιστρό».
Τα πράγματα δεν θα είναι απλά. Ο Αλέν Φοντέν και η ομάδα του αντιμετωπίζουν σκληρό ανταγωνισμό αφού οι «bouquinistes» -οι παλαιοπώλες στις όχθες του Σηκουάνα που κρύβουν ένα πλήθος από παλιά βιβλία, αφίσες, φωτογραφίες, κάρτες και άλλα τουριστικά σουβενίρ στα μεταλλικά τους ράφια- από τη μια μεριά και η μπαγκέτα –το πιο διάσημο γαλλικό ψωμί- από την άλλη, διεκδικούν επίσης τον τίτλο της «άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς» της UNESCO.