Η σύγκρουση στη Συρία –που δεν είναι ούτε καινούργια ούτε τόσο «αιφνιδιαστική» όσο πιστεύουν πολλοί– είναι ένα πολύ σύνθετο μωσαϊκό τζιχαντιστικών ομάδων, ξένων συμφερόντων και ενός αιμοσταγούς και αυταρχικού καθεστώτος. Ο Μπασάρ αλ Ασαντ κατάφερε να επιβιώσει στην εξουσία επί μια δεκαετία, διαλύοντας τη χώρα του. Οταν, λοιπόν, οι τζιχαντιστές αποφάσισαν να κινηθούν εναντίον του, ήταν αναμενόμενο να μην μπορεί να τους αντιμετωπίσει. Τώρα παίζει τα τελευταία του χαρτιά.
Ούτε οι ίδιοι οι αντάρτες δεν πίστευαν ότι θα είχαν τέτοια επιτυχία. Οταν ξεκίνησαν την αιφνιδιαστική επίθεση στη βόρεια Συρία, στις 27 Νοεμβρίου, βρήκαν το καθεστώς του Ασαντ σε σύγχυση. Τα στρατεύματά του τράπηκαν σε φυγή. Μέσα σε λίγες ημέρες κατάφεραν να καταλάβουν το Χαλέπι. Και τώρα την πόλη Χάμα, 120 χλμ. νότια. Για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία, γράφει ο Economist, η διακυβέρνηση του Ασαντ δείχνει ευάλωτη.
Δύο ομάδες τζιχαντιστών ηγούνται της προέλασης. Η μια είναι η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η οποία προέκυψε από τη συριακή πτέρυγα της Αλ Κάιντα. Διέκοψε τους δεσμούς της με την ομάδα το 2017 και έκτοτε έχει σχηματίσει μια προσωρινή κυβέρνηση στην επαρχία Ιντλίμπ της βορειοδυτικής Συρίας. Η άλλη ομάδα, ο Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA), είναι πληρεξούσια της Τουρκίας.
Καθώς η Χάμα έχει καταληφθεί και οι μαχητές συνεχίζουν τις επιθέσεις για τον έλεγχο των χωριών στα βορειοδυτικά και βορειοανατολικά της, γίνεται φανερό ότι είναι πολύ καλύτερα εκπαιδευμένοι από εκείνους με τους οποίους βρέθηκε αντιμέτωπος ο Ασαντ πριν από μια δεκαετία. Γνωρίζουν καλά τη χρήση των drones και αναπτύσσουν μονάδες ειδικών δυνάμεων πριν από τις κύριες προελάσεις τους. Τα συριακά στρατεύματα που τράπηκαν σε φυγή άφησαν πίσω τους άρματα μάχης, πυροβολικό και βαρύ οπλισμό, τα οποία αναμφίβολα θα χρησιμοποιήσουν οι τζιχαντιστές.
Πλέον ο επόμενος στόχος θα είναι η Χομς, 50 χλμ. νοτιότερα. Εάν τα καταφέρουν, επισημαίνει ο Economist, θα αποκόψουν τον βασικό δρόμο που συνδέει τη Δαμασκό με τα παράλια, όπου βρίσκεται η βάση των Αλαουιτών, κύριων υποστηρικτών του Ασαντ. Αυτό θα καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο για το καθεστώς να υπερασπιστεί και να ανεφοδιάσει την πρωτεύουσα.
Την ίδια στιγμή, οι αντάρτες εδραιώνουν τον έλεγχό τους γύρω από το Χαλέπι. Αυτό οδήγησε σε εντάσεις με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), την υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κουρδική πολιτοφυλακή, η οποία ελέγχει μεγάλο μέρος του βορειοανατολικού τμήματος της χώρας.
Η HTS είπε στους ηγέτες του SDF ότι δεν έχει καμία διαμάχη μαζί τους, παρά μόνο με το καθεστώς Ασαντ, και τους έχει προσφέρει ασφαλή διέλευση. Η SNA δεν ήταν εξίσου καλοπροαίρετη. Η Τουρκία, που τη στηρίζει, θεωρεί το SDF τρομοκρατική ομάδα, λόγω των δεσμών του με κούρδους αυτονομιστές στην Τουρκία. Υπήρξαν ήδη αναφορές για συγκρούσεις μεταξύ της SNA και του SDF.
Οι κάτοικοι του Χαλεπίου είναι πολύ ανήσυχοι. Φοβούνται τόσο ότι το καθεστώς θα προσπαθήσει να ανακαταλάβει την πόλη, όσο και την προοπτική να κυριαρχίσει η HTS. Ο Αμπού Μουχάμαντ αλ-Τζολανί, ο αρχηγός της ομάδας, προσπάθησε να καθησυχάσει τους χριστιανούς και άλλες μειονότητες ότι δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν. Οι μαχητές του μοίρασαν γλυκά έξω από εκκλησίες και ύψωσαν τη σημαία της συριακής αντιπολίτευσης στην αρχαία ακρόπολη του Χαλεπίου, αντί για κάποιο ισλαμικό πανό.
Την Κυριακή 1 Δεκεμβρίου η ορθόδοξη εκκλησία στο Χαλέπι τέλεσε λειτουργία, ως συνήθως. Δεν έχουν πειστεί όλοι, όμως, για το πόσο καλά είναι τα πράγματα, σύμφωνα με τον Economist. Ακόμα κι αν ο Τζολανί είναι ειλικρινής όσον αφορά την απομάκρυνσή του από τον τζιχαντισμό, ορισμένοι από τους συμμάχους του δεν είναι.
Ποιος είναι χειρότερος;
Ενας άλλος φόβος είναι ότι η νέα κατάσταση θα αποδειχτεί ελάχιστα καλύτερη από το καθεστώς Ασαντ. Η HTS έχει γίνει περισσότερο αυταρχική τα τελευταία χρόνια, φυλακίζοντας και βασανίζοντας εκατοντάδες επικριτές της, ενώ η διαφθορά στους κόλπους της είναι ένα ολοένα διογκούμενο πρόβλημα. Η SNA, δε, είναι ακόμη χειρότερη. Πολλοί Σύροι τη θεωρούν συμμορία εγκληματιών.
Ολα αυτά είναι μια υπενθύμιση του πόσο απίστευτα περίπλοκη έχει γίνει η σύγκρουση στη Συρία, χωρίς καν να υπολογίσει κανείς το ρόλο των ξένων δυνάμεων. Ο Ασαντ βρισκόταν στη Μόσχα όταν ξεκίνησε η επίθεση και επέστρεψε στη Δαμασκό στις 30 Νοεμβρίου. Την επόμενη μέρα τον επισκέφτηκε ο ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγκτσί. Ο σύρος πρόεδρος προσπαθεί να πείσει τη Ρωσία και το Ιράν, τους δύο στενότερους συμμάχους του, να τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει την επίθεση των ανταρτών.
Την περασμένη εβδομάδα ρωσικά αεροσκάφη βομβάρδισαν την Ιντλίμπ και το Χαλέπι. Ομως η ικανότητα της Ρωσίας να βοηθήσει τον Ασαντ, εξηγεί ο Economist, είναι περιορισμένη. Η Μόσχα μισθώνει μια ναυτική βάση στην παράκτια πόλη Ταρτούς και διατηρεί μια μοίρα πολεμικών αεροσκαφών στην κοντινή αεροπορική βάση Χμεϊμίμ. Μικρές ομάδες ρωσικών στρατευμάτων επιχείρησαν να εκπαιδεύσουν τον συριακό στρατό, ώστε να μετατραπεί σε μια πιο αξιόμαχη δύναμη, αλλά η βαριά ήττα του στο Χαλέπι δείχνει ότι αυτές οι προσπάθειες δεν πήγαν καλά.
Η παρουσία της Ρωσίας στη Συρία έχει συρρικνωθεί μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, το 2022. Ακόμη και στο απόγειό της ο ρόλος της ήταν επικουρικός. Βοηθούσε το καθεστώς να σχεδιάζει στρατιωτικές επιχειρήσεις και προσέφερε αεροπορική υποστήριξη, επιτήρηση, επιμελητεία και πληροφορίες. Προτιμούσε να αφήνει τις πραγματικές μάχες σε άλλους.
Το Ιράν προμήθευε, άμεσα ή έμμεσα, τον Ασαντ με στρατιώτες, αλλά και αυτή η βοήθεια έχει μειωθεί. Η Χεζμπολάχ έχει αποδυναμωθεί σημαντικά λόγω του πολέμου με το Ισραήλ και δεν μπορεί πλέον να αναπτύξει χιλιάδες μαχητές στη Συρία, όπως έκανε πριν από μια δεκαετία.
Το ίδιο το Ιράν έχει υποστεί επί έναν χρόνο ισραηλινές επιδρομές στις στρατιωτικές του υποδομές στη Συρία. Βρίσκεται επίσης υπό πίεση στην ανατολική Συρία, όπου το SDF, έχοντας αμερικανική υποστήριξη, μάχεται με τις πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από την Τεχεράνη για τον έλεγχο των χωριών κοντά στο Ντεΐρ εζ-Ζορ.
Πριν από μερικές εβδομάδες ο Ασαντ ένιωθε σαφώς πολύ πιο ασφαλής και σίγουρος για τον εαυτό του και το καθεστώς του. Τα περισσότερα αραβικά κράτη είχαν αποκαταστήσει τους διπλωματικούς δεσμούς μαζί του, ενώ υπήρχαν πιέσεις και προς τις ΗΠΑ για να άρουν τις εναντίον του κυρώσεις. Η Ρωσία σκεφτόταν ότι θα μπορούσε να πείσει τον Ντόναλντ Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από την ανατολική Συρία.
Η απότομη ανατροπή της κατάστασης ήταν, όμως, προβλέψιμη, γράφει ο Economist. Το καθεστώς του έχει διαλυθεί μετά από χρόνια πολέμου και διαφθοράς. Η οικονομία της Συρίας έχει καταρρεύσει: η ανεργία είναι υψηλή, ο πληθωρισμός υψηλότερος. Ο στρατός είναι γεμάτος νεαρούς άνδρες που πιέζονται να υπηρετήσουν μακροχρόνιες θητείες με χαμηλές αμοιβές. Ο Ασαντ μπορεί να βρει κάποιους ανθρώπους πρόθυμους να πολεμήσουν για τα χωριά τους, ειδικά στις περιοχές των Αλαουιτών. Αλλά ο στρατός του έχει τρομερά χαμηλό ηθικό.
Ο Ασαντ μπορεί να ελπίζει ακόμη ότι μια συμφωνία θα τον σώσει. Οι γραμμές του μετώπου στη Συρία είχαν παγώσει σε μεγάλο βαθμό από το 2020 λόγω μιας συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Αν και η τελευταία υποστηρίζει τόσο την HTS όσο και την SNA, είναι πιθανώς ανήσυχη στην ιδέα της κατάληψης της Δαμασκού από τους αντάρτες. Ο τουρκος πρόεδρος Ερντογάν θέλει πολύ να έρθει σε συμφωνία με τον σύρο δικτάτορα προκειμένου να στείλει πίσω στη Συρία εκατομμύρια σύρους πρόσφυγες και να δημιουργήσει μια ζώνη ασφαλείας, απωθώντας το κουρδικό SDF μακριά από τα σύνορά του.
Επί μήνες ο Ερντογάν προσπάθησε να επιτύχει μια τέτοια συμφωνία αλλά απέτυχε, καθώς ο Ασαντ δεν κάνει παραχωρήσεις σε κανέναν. Το πείσμα του, γράφει ο Economist, έχει εκνευρίσει ακόμη και τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Τώρα, όμως, η θέση του είναι πολύ πιο επισφαλής.
Η πτώση του Χαλεπίου δίνει στην Τουρκία μια ζώνη ασφαλείας μεγαλύτερη από ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί. Ο Ερντογάν μπορεί να ελπίζει ότι αυτό θα του επιτρέψει να υπαγορεύσει τους όρους του και ότι ο Ασαντ, απελπισμένος να σώσει ό,τι έχει απομείνει από το κράτος του, δεν θα έχει άλλη επιλογή παρά να τους αποδεχτεί.