Νέες άμεσες σχέσεις μεταξύ του εμπορίου του ναρκωτικού χαπιού Captagon και ηγετικών μελών των συριακών Ενόπλων Δυνάμεων και της οικογένειας του προέδρου, Μπασάρ αλ Ασαντ, αποκαλύφθηκαν σε κοινή έρευνα του BBC News Arabic και του ερευνητικού δημοσιογραφικού δικτύου OCCRP.
Το Captagon είναι ένα εξαιρετικά εθιστικό ναρκωτικό που μοιάζει με αμφεταμίνη και η εμπορία του αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της Μέσης Ανατολής τα τελευταία χρόνια. Τον περασμένο χρόνο, το BBC παρακολούθησε τις προσπάθειες του στρατού της Ιορδανίας και του Λιβάνου να σταματήσουν τη λαθραία μεταφορά του Captagon στις χώρες τους από τη Συρία. Πλέον το ναρκωτικό έχει περάσει τα σύνορα και βρίσκεται στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.
Τον περασμένο Μάρτιο, η Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ενωση επέβαλαν κυρώσεις σε μια λίστα ατόμων, ανάμεσα στους οποίους και δύο ξαδέλφια του Ασαντ, που είναι ύποπτοι για συμμετοχή στο εμπόριο του συγκεκριμένου ναρκωτικού. Ομως, η έρευνα του BBC αποκάλυψε στοιχεία που υποδεικνύουν την εμπλοκή και άλλων ανώτερων σύρων αξιωματούχων εκτός από αυτούς που περιλαμβάνονται ήδη στη λίστα.
Η κυβέρνηση της Συρίας έχει αρνηθεί οποιαδήποτε ανάμειξη στο εμπόριο ναρκωτικών.
Τον Ιούλιο του 2022, στην πόλη Σουβέιντα στη νότια Συρία, το αρχηγείο του Ρατζί Φαλχούτ, ηγέτη της πολιτοφυλακής που συμμαχεί με το καθεστώς, καταλήφθηκε από μια αντίπαλη ομάδα. Βρήκαν σακούλες με χάπια Captagon έτοιμα για διανομή και ένα μηχάνημα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη συμπίεση των χαπιών, καθώς και τη συριακή στρατιωτική ταυτότητα του Φαλχούτ και ένα ξεκλείδωτο κινητό τηλέφωνο.
Το τηλέφωνο έπεσε στα χέρια του BBC, το οποίο βρήκε σε αυτό μια σειρά από μηνύματα μεταξύ του Φαλχούτ και ενός Λιβανέζου τον οποίον αποκαλούσε Αμπού Χαμζά. Οι δύο τους κουβέντιαζαν την αγορά της μηχανής συμπίεσης των χαπιών. Υπάρχει μια συνομιλία στο κινητό από τον Αύγουστο του 2021, στην οποία ο Φαλχούτ και ο Αμπου Χαμζά μιλούσαν για τη μεταφορά του μηχανήματος από τον Λίβανο στη Συρία.
Χρησιμοποιώντας τον αριθμό τηλεφώνου, το BBC εντόπισε την πραγματική ταυτότητα του Αμπού Χάμζα: Ηταν ο Χουσεΐν Ριάντ αλ Φαϊτρούνι. Τοπικοί δημοσιογράφοι είπαν ότι ο Φαϊτρούνι συνδέεται με τη Χεζμπολάχ, τη λιβανέζικη οργάνωση που συνδέεται στενά με τη συριακή κυβέρνηση.
Οι μαχητές της Χεζμπολάχ έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο βοηθώντας τη συριακή κυβέρνηση να αλλάξει την τροπή του εμφυλίου πολέμου, ενώ εδώ και καιρό κατηγορούνται για συμμετοχή σε διακίνηση ναρκωτικών, αλλά πάντα το αρνούνταν.
Ενας σύρος δημοσιογράφος από την περιοχή της Σουβέιντα εξήγησε στο BBC: «Η Χεζμπολάχ εμπλέκεται, αλλά είναι πολύ προσεκτική ώστε τα μέλη της να μη διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη μεταφορά και το λαθρεμπόριο των ναρκωτικών».
Δεν ήταν, όμως, η μόνη φορά που η Χεζμπολάχ εμφανίστηκε στην έρευνα.
Μετά από μήνες προετοιμασίας, το BBC μπόρεσε να αποκτήσει πρόσβαση στις συριακές Ενοπλες Δυνάμεις στο Χαλέπι που ελέγχεται από την κυβέρνηση. Ενας στρατιώτης, που μίλησε στους δημοσιογράφους υπό τον όρο της ανωνυμίας, είπε ότι η μηνιαία αμοιβή των συναδέλφων του ήταν μικρότερη από 150.000 συριακές λίρες (περίπου 60 δολάρια). Πρόσθεσε ότι πολλοί από αυτούς είχαν γίνει έμποροι ναρκωτικών για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους και ότι αυτό είχε γίνει ρουτίνα για τους περισσότερους.
Του ζητήθηκε να περιγράψει τον ρόλο της μονάδας του στο τοπικό εμπόριο Captagon.
«Δεν μας επιτρέπεται να πάμε στο εργοστάσιο», είπε. «Επιλέγουν ένα σημείο συνάντησης και εκεί αγοράζουμε τα ναρκωτικά από τη Χεζμπολάχ. Παίρνουμε το εμπόρευμα και συντονιζόμαστε με την Τέταρτη Μεραρχία, η οποία διευκολύνει τις κινήσεις μας».
Η Τέταρτη Μεραρχία είναι μια επίλεκτη μονάδα του συριακού στρατού που έχει ως αποστολή την προστασία της κυβέρνησης από εσωτερικές και εξωτερικές απειλές. Από το 2018 της Τέταρτης Μεραρχίας ηγείται επίσημα ο Μαχέρ αλ Ασαντ, μικρότερος αδελφός του Μπασάρ.
Ο Μαχέρ αλ Ασαντ υπόκειται σε κυρώσεις της Δύσης για τη βάναυση καταστολή διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία και έχει επίσης συνδεθεί με την εικαζόμενη χρήση χημικών όπλων. Λέγεται επίσης ότι μετέτρεψε την Τέταρτη Μεραρχία σε κάποιου είδους τοπική μαφία.
Ενας πρώην αξιωματικός που είχε αυτομολήσει από τον συριακό στρατό είπε στο BBC: «Λόγω των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι αξιωματικοί, πολλά μέλη της Τέταρτης Μεραρχίας έχουν καταφύγει στο λαθρεμπόριο. Τα αυτοκίνητα των αξιωματικών της Τέταρτης Μεραρχίας άρχισαν να χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά εξτρεμιστών, όπλων και ναρκωτικών, αφού ήταν το μόνο σώμα που μπορούσε να κινηθεί ανάμεσα σε όλα τα σημεία ελέγχου στη Συρία».
Η οικονομία της Συρίας, ακρωτηριασμένη από τις κυρώσεις και τον πόλεμο, βρίσκεται σε κατάρρευση. Οι αναλυτές λένε ότι η χώρα είναι όλο και πιο εξαρτημένη οικονομικά από το εμπόριο του Captagon.
Ο Τζόελ Ρέιμπερν, πρώην ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Συρία το θέτει πολύ ξεκάθαρα: «Εάν τα έσοδα από το Captagon σταματούσαν ή διαταράσσονταν σοβαρά, δεν νομίζω ότι το καθεστώς Ασαντ θα μπορούσε να επιβιώσει».
Το BBC βρήκε περαιτέρω στοιχεία για την ανάμειξη της οικογένειας Ασαντ στην επιχείρηση.
Το 2021, ξεκίνησε μια δίκη στον Λίβανο, αυτή του διαβόητου Λιβανο-Σύρου επιχειρηματία Χασάν Ντακού, ο οποίος αποκαλείται «βασιλιάς του Captagon» από τον λιβανέζικο Τύπο. Κρίθηκε ένοχος για διακίνηση Captagon μετά την κατάσχεση ενός τεράστιου φορτίου ναρκωτικών στη Μαλαισία.
Το φορτίο, που περιείχε σχεδόν 100 εκατομμύρια χάπια, προοριζόταν για τη Σαουδική Αραβία, όπου η αξία του στο δρόμο υπολογιζόταν μεταξύ 1 δισ. και 2 δισ. δολαρίων. Ηταν μια από τις μεγαλύτερες κατασχέσεις ναρκωτικών στην ιστορία.
Η υπόθεση εκδικάστηκε κεκλεισμένων των θυρών, αλλά οι δημοσιογράφοι του BBC συναντήθηκαν με τον δικαστή, ο οποίος τούς είπε ότι τα περισσότερα στοιχεία προέρχονταν από την παρακολούθηση τηλεφωνικών επικοινωνιών μεταξύ του Ντακού και ορισμένων διακινητών ναρκωτικών.
Στη δίκη, ο Ντακού είπε ότι συνεργαζόταν με την Τέταρτη Μεραρχία του συριακού στρατού για να πολεμήσει τους διακινητές του Captagon και παρουσίασε ως αποδεικτικό στοιχείο μια ταυτότητα της Τέταρτης Μεραρχίας με το όνομά του. Ενώ ο Ντακού κρίθηκε ένοχος για παράνομη διακίνηση, ο δικαστής είπε στο BBC ότι δεν βρέθηκαν στοιχεία για ανάμειξη σύρων αξιωματούχων στις επιχειρήσεις του.
Τα δικαστικά έγγραφα των 600 σελίδων, όμως, λένε μια διαφορετική ιστορία: Σε αυτά περιλαμβάνονται μια σειρά από μηνύματα WhatsApp που έστελνε ο Ντακού σε κάποιον που αποκαλούσε «το αφεντικό». Πηγές στη Συρία επιβεβαίωσαν ότι ο αριθμός ανήκε στον υποστράτηγο Γκασάν Μπιλάλ, τον υπαρχηγό του Μαχέρ αλ Ασαντ στην Τέταρτη Μεραρχία και επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών.
Στα μηνύματα αυτά, ο Ντακού συζητούσε με το «αφεντικό» τη μετακίνηση «αγαθών», που πιστεύεται ότι είναι φορτία με Captagon, στη συριακή πόλη Σαμπούρα, όπου η Τέταρτη Μεραρχία έχει μια από τις μεγαλύτερες βάσεις της.
Αν το «αφεντικό» είναι πραγματικά ο στρατηγός Μπιλάλ, η συζήτηση υποδηλώνει ότι ένας από τους ανώτατους αξιωματικούς του στρατού της Συρίας συνδέεται άμεσα με το παράνομο εμπόριο του Captagon.
Τον περασμένο Μάιο, η Συρία έγινε δεκτή και πάλι στον Αραβικό Σύνδεσμο και ο πρόεδρος Ασαντ παρευρέθηκε σε διάσκεψη κορυφής της ομάδας για πρώτη φορά ύστερα από 12 χρόνια. Εχει επίσης προσκληθεί στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να παραστεί στη διάσκεψη COP28 τον ερχόμενο Νοέμβριο.