Είναι πολύ πιθανό ότι μετά την ανατροπή του Ασαντ στη Συρία την Κυριακή (8/12) θα έχετε διαβάσει ή ακούσει απόψεις που λένε ότι η εξέλιξη αυτή ευνοεί την Τουρκία. Πού στηρίζεται ωστόσο αυτή η οπτική; Είναι βέβαιο ότι η Τουρκία θα βγει ωφελημένη ή μήπως τα πράγματα μπορεί να λάβουν διαφορετική τροπή αν το νέο καθεστώς της Συρίας αποδειχθεί απρόβλεπτο;
Τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής, η εξτρεμιστική ισλαμιστική οργάνωση Χάγιατ Ταχρίρ Αλ Σαμ (HTS), η οποία ηγείται της συμμαχίας των ανταρτών, ανακοίνωσε ότι οι δυνάμεις της εισήλθαν στη Δαμασκό. Οι περισσότερες δυτικές δυνάμεις (ανάμεσά τους και η Ελλάδα) χαιρέτισαν την πτώση του καθεστώτος Ασαντ. Ωστόσο κανείς δεν είναι βέβαιος ότι οι εξτρεμιστές που κατέλαβαν την εξουσία, και παρουσιάζουν ένας κάπως «μετριοπαθές» προφίλ τα τελευταία εικοσιτετράωρα, δεν θα επιβεβαιώσουν τα χαρακτηριστικά της «τρομοκρατικής οργάνωσης» όπως τους έχουν κατατάξει οι ΗΠΑ. Και αν αντί για την ανασυγκρότηση της Συρίας προς μια νέα κανονικότητα δεν θα δούμε την περαιτέρω διολίσθησή της στο χάος…
Προς το παρόν, αναλύσεις όπως αυτή των Financial Times αναφέρουν ότι ο Ερντογάν «θα μπορούσε τελικά να είναι ένας από τους μεγαλύτερους κερδισμένους από την πτώση του καθεστώτος Ασαντ». Παρότι είναι ασαφές σε ποιο βαθμό η Aγκυρα στήριξε την αστραπιαία επίθεση των τελευταίων δύο εβδομάδων από την ισλαμιστική ομάδα HTS, πολλοί αναλυτές είναι πεπεισμένοι ότι ο Ερντογάν θα κερδίσει πολιτικά και οικονομικά από τη νέα του θέση «ως ο πιο ισχυρός ξένος παράγοντας στη χώρα μετά την πτώση του Ασαντ, ο οποίος υποστηριζόταν από τη Ρωσία και το Ιράν».
«Οταν όλοι οι άλλοι εγκατέλειψαν τους Σύρους, όταν κανένα άλλο κράτος δεν υποστήριξε την αντιπολίτευση, η τουρκική δημοκρατία δεν τους εγκατέλειψε» ανέφερε στους FT o Ομέρ Οζκιζιλτσίκ, ανώτερος συνεργάτης της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Atlantic Council. Οπως θυμίζει η βρετανική εφημερίδα, ο Ερντογάν στήριξε το κύμα των αραβικών εξεγέρσεων που σάρωσε τη Μέση Ανατολή το 2011, ενώ έμεινε μαζί τους ακόμη και όταν οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις —που αρχικά τις υποστήριξαν— τις εγκατέλειψαν. Επίσης, υποδέχθηκε περισσότερους από 3 εκατομμύρια σύρους πρόσφυγες ως «αδερφούς και αδερφές» και παρείχε όπλα και εκπαίδευση σε ομάδες ανταρτών που μάχονταν τον σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ-Ασαντ.
Βεβαίως, όταν οι ελπίδες για αλλαγή καθεστώτος είχαν εξασθενήσει, καθώς ο Ασαντ είχε διασωθεί από τη Μόσχα και την Τεχεράνη, και η Τουρκία αντιμετώπιζε αυξανόμενες επιπτώσεις από τη σύγκρουση, ο Ερντογάν μετατόπισε την εστίασή του στη μάχη κατά των δυνάμεων που κυριαρχούνται από τους Κούρδους —οι οποίες θεωρούνται από την Αγκυρα τρομοκράτες— καθώς σημείωναν κέρδη στη βορειοανατολική Συρία.
Το τελευταίο διάστημα ο Ερντογάν έκανε ανοίγματα και στον ίδιο τον Ασαντ, αλλά αυτά απορρίφθηκαν. «Το καθεστώς της Δαμασκού δεν μπόρεσε ποτέ να κατανοήσει την αξία της χείρας που έτεινε η Τουρκία», ανέφερε το Σάββατο ο τούρκος πρόεδρος. Οπως σημειώνουν οι Financial Times ωστόσο, «ακόμη και ενώ έτεινε το χέρι της στον Ασαντ, η Τουρκία συνέχισε να υποστηρίζει τους αντάρτες και επίσης παρείχε μια γραμμή ζωής στο προπύργιο της οργάνωσης HTS, στην πόλη Ιντλίμπ, που αποτέλεσε για χρόνια την τελευταία εναπομείνασα επαρχία που κατείχε η αντιπολίτευση. Η Τουρκία διαχειριζόταν επίσης μια εδαφική περιοχή σε άλλο σημείο στο βόρειο τμήμα της Συρίας και συνέχιζε να υποστηρίζει μια ομάδα ανταρτών που δρα υπό το όνομα Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA). Αυτοί οι δεσμοί του με ομάδες της συριακής αντιπολίτευσης που πέτυχαν, την Κυριακή το μακρόχρονο όνειρό τους να καταλάβουν τη Δαμασκό, τοποθετούν τον Ερντογάν σε καλύτερη θέση από οποιονδήποτε άλλο ξένο ηγέτη για να επωφεληθεί από την αναμενόμενη άνοδό τους στην εξουσία -παρότι η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά ασταθής και αβέβαιη».
Οπως έγινε γνωστό τη Δευτέρα, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA) απέκτησε τον έλεγχο του θύλακα του Μάμπιτς στη Συρία, της μοναδικής περιοχής που ήλεγχαν οι κουρδικές δυνάμεις στα δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Τις τελευταίες ημέρες οι δυνάμεις του SNA προωθήθηκαν προς το Μάμπιτς αφού είχαν καταλάβει την 1η Δεκεμβρίου τον άλλο κουρδικό θύλακα του Τελ Ριφαάτ στα δυτικά, όταν οι τζιχαντιστές της HTS ξεκίνησαν την επίθεσή τους στις κυβερνητικές δυνάμεις στο Χαλέπι.
Επιστροφή προσφύγων
Μια μεγάλη ελπίδα για τον Ερντογάν σύμφωνα με τους Financial Times είναι ότι η πτώση του Ασαντ θα επιτρέψει σε πολλούς από τους περίπου 3 εκατομμύρια σύρους πρόσφυγες της Τουρκίας να επιστρέψουν στη χώρα τους. Η συνεχιζόμενη παρουσία τους στην Τουρκία είναι άλλωστε πολύ αντιδημοφιλής ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών του τούρκου προέδρου.
Ωστόσο, παρά τις δυνατότητες που ανοίγονται για την Τουρκία υπάρχει επίσης τεράστια αβεβαιότητα σχετικά με το τι είδους κυβέρνηση θα καλύψει το κενό που δημιουργήθηκε από την εντυπωσιακή κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ και τι είδους σχέση θα έχει με τον βόρειο γείτονά της. Η βρετανική εφημερίδα σημειώνει πως αν και η Αγκυρα δεν έχει ελέγξει ποτέ την οργάνωση HTS -την οποία κατηγοριοποιεί ως τρομοκρατική ομάδα- διέθετε μοχλό πίεσης προς αυτή, όταν η οργάνωση είχε ταμπουρωθεί στο Ιντλίμπ με την Τουρκία ως την κύρια οδό προς τον έξω κόσμο. Παραμένει, λοιπόν, ασαφές ποια επιρροή θα διατηρήσει επί του ηγέτη της ομάδας, Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, τώρα που ο ίδιος και οι σύμμαχοί του έχουν καταλάβει ολόκληρη τη χώρα.
Το κακό σενάριο για την Τουρκία
«Η ειρήνη και η σταθερότητα απέχουν πολύ από το να είναι εγγυημένες, ενώ τυχόν περαιτέρω συγκρούσεις θα μπορούσαν να αναγκάσουν κι άλλους πρόσφυγες να καταφύγουν προς την Τουρκία» σχολιάζουν οι FT.
Ο τούρκος πολιτικός επιστήμονας, Ιλχάν Ουζγκέλ, υψηλόβαθμο στέλεχος του κεμαλικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Τουρκία, εξέφρασε τον φόβο ότι ο Ερντογάν «δημιούργησε τις συνθήκες για την εμφάνιση ενός νέου Αφγανιστάν» στα σύνορά της.
Ο Τζολάνι του HTS, o de facto νέος ηγέτης της Συρίας, απηύθυνε ήδη έκκληση για έναν εθνικό διάλογο απαλλαγμένο από ξένες παρεμβάσεις. Κόντρα στην αισιόδοξη οπτική κάποιων αναλυτών, ο Σονέρ Τσαγαπτάι, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Washington Institute, εκτιμά πως η Αγκυρα θα μπορούσε να προκαλέσει δυσαρέσκεια αν προσπαθήσει να επιβάλει τη θέλησή της στις νέες αρχές. «Η οθωμανική κληρονομιά διαμορφώνει τον (αρνητικό) τρόπο με τον οποίο οι Αραβες θα δουν την Τουρκία να έρχεται για να γίνει ο νέος προστάτης», είπε.
Ενα άλλο μεγάλο ερώτημα σύμφωνα με τους Financial Times είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν οι Κούρδοι της Συρίας σε μια μελλοντική κυβέρνηση και αν θα διατηρήσουν μέρος της αυτονομίας που έχουν αποκτήσει στα βορειοανατολικά. Η Aγκυρα θα ήταν επιφυλακτική σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις μεταξύ μιας νέας κυβέρνησης στη Δαμασκό και των κουρδικών ένοπλων ομάδων. Αντιμετωπίζει άλλωστε τις κουρδικές ομάδες ως τρομοκράτες που διατηρούν στενούς δεσμούς με τον επί δεκαετίες εχθρό της, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK). Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, επέμεινε την Κυριακή ότι οποιεσδήποτε ομάδες που αποτελούν «προέκταση του PKK» δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις συνομιλίες για το μέλλον της Συρίας.
Ενα ακόμη ερώτημα σύμφωνα με τους Financial Times είναι ο μελλοντικός ρόλος των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν υποστηρίξει τις κουρδικές δυνάμεις στο πλαίσιο του αγώνα τους κατά του ISIS και διατηρούν περίπου 900 στρατιώτες στη Συρία. Ο εκλεγμένος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε το Σάββατο ότι η συριακή σύγκρουση «δεν είναι η δική μας μάχη».
Στο πλαίσιο αυτό, ο αναλυτής Σινέμ Αντάρ, συνεργάτης του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας στο Βερολίνο, δήλωσε στους FT ότι, με τα γεγονότα να κινούνται τόσο γρήγορα και με τόσες πολλές πτυχές του μέλλοντος της Συρίας να παραμένουν ακόμη ασαφείς, είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε αν ο Ερντογάν θα βγει τελικά θριαμβευτής από τα γεγονότα των τελευταίων δύο εβδομάδων. «Oλα είναι ακόμη στον αέρα», είπε. «Δεν είμαι πεπεισμένος ότι η Τουρκία έχει τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης»…