Εχεις ξαφνικά απέναντί σου τρεις έλληνες γελοιογράφους. Μπορεί να τους παρακολουθείς και τους τρεις τακτικά -στην ίδια εφημερίδα (Καθημερινή) εργάζονται, οι πιθανότητες να τους γνωρίζεις και τους τρεις αυξάνονται. Αλλιώς μπορεί τους έχεις πετύχει μέσα από τις βόλτες που κάνουν τα σκίτσα τους στα social media ή ίσως σε έχει εντυπωσιάσει μία γελοιογραφία τους και ακόμη θυμάσαι πώς αποτυπώνει ο ένας τον Γιάνη Βαρουφάκη και ο άλλος τη μεγάλη ημέρα των 17 ωρών διαπραγμάτευσης. Μπορεί και να μην τους ξέρεις ή να έχεις απλώς ακουστά τα ονόματά τους. Σε κάθε περίπτωση και για οποιονδήποτε λόγο, το «γέλιο στον καιρό της κρίσης» σε έχει μαγνητίσει και βρίσκεται στο βιβλιοπωλείο Ιανός, ένα βράδυ μίας Τετάρτης (3 Φεβρουαρίου), για μία από τις «Συναντήσεις Απρόβλεπτες» που διοργανώνει η δημοσιογράφος (επίσης της «Καθημερινής») Μαργαρίτα Πουρνάρα.
«Αισθάνομαι λίγο σαν τον κατάσκοπο που ξαφνικά αυτός που υποτίθεται ότι παρακολουθώ γυρνά και με χαιρετά». Αυτός είναι, φυσικά, ο Δημήτρης Χαντζόπουλος, ο γελοιογράφος που περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον εμπνέεται στα σκίτσα του από ταινίες του κινηματογράφου και ανακατεύει τα πρόσωπα της πολιτικής σκηνής με τους ήρωες του Χόλιγουντ. Πράγματι, όλα τα μάτια της αίθουσας είναι στραμμένα στους παρατηρητές. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Τώρα εμείς επεξεργαζόμαστε τους σχολιαστές της καθημερινότητας. Και αυτοί θα μας δώσουν απαντήσεις.
Πώς γίνεται λοιπόν; Πώς δημιουργείς μία γελοιογραφία; «Εγώ ήλπιζα ότι θα μου πείτε εσείς», λέει ο Ανδρέας Πετρουλάκης απευθυνόμενος στους άλλους δύο συνεργάτες του. Τελικά, το μεγάλο μυστικό του κ. Χαντζόπουλου είναι το σουντόκου, ο Ηλίας Μακρής έχει πίστη στον «θεό της γελοιογραφίας» που συνηθίζει να επικαλείται ο κ. Πετρουλάκης τις δύσκολες μέρες στο γραφείο, ενώ ο τελευταίος από την πλευρά του δεν μπορεί παρά να είναι πεπεισμένος ότι, σύμφωνα με τη γνωστή ρήση, «η έμπνευση δεν συναντάει ποτέ τους τεμπέληδες».
Εντάξει, φαινόταν και από την αρχή, οι τρεις καλεσμένοι είναι ταπεινοί. Αυτό που εγώ καταλαβαίνω είναι ότι μυστικό δεν υπάρχει, ή το’ χεις ή δεν το’ χεις. Αλλωστε είναι και οι τρεις τους αυτοδίδακτοι -«Εγώ πιο αυτοδίδακτος», επεσήμανε με εύθυμο ύφος ο κ. Πετρουλάκης, ο οποίος άρχισε να πειραματίζεται με τις γελοιογραφίες στον στρατό, ενώ έχει σπουδάσει Ιατρική και όχι τέχνες ή δημοσιογραφία.
Πάντως η αρχή βρίσκεται σε ένα σημείο της καθημερινής επικαιρότητας -αυτή έχει πλέον καταντήσει μονοθεματική, όπως συμφωνούν και οι τρεις- και με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο δημιουργούν ένα σκίτσο με το οποίο παίρνουν θέση. Μπορεί η έμπνευση να προέρχεται από μία άσχετη φωτογραφία που τους έχει επηρεάσει, όπως εξηγεί ο κ. Χαντζόπουλος όταν εμφανίζεται στον προβολέα η φωτογραφία όπου απεικονίζεται ο Αλέξης Τσίπρας αγκαλιά με τον Καμμένο και το χέρι του δεμένο με το χέρι του Λεβέντη.
Αλλες φορές την ιδέα δημιουργούν οι ίδιες οι λογομαχίες και εκφράσεις των πολιτικών -έτσι προέκυψε το σκίτσο του Ηλία Μακρή όπου εμφανίζεται η, πρόεδρος της Βουλής τότε, Ζωή Κωνσταντοπούλου ως ταύρος (bull). Πώς αισθάνονται όταν απεικονίζουν γελοιογραφικά γυναίκες; «Τις αντιμετωπίζω όπως όλα μου τα όντα», λέει ο δημιουργός του σκίτσου. Την πάσα παίρνει ο κ. Πετρουλάκης ο οποίος σημειώνει ότι η δυσκολία είναι να μην χαθεί το ίδιο το μήνυμα γελοιογραφίας. «Οταν φτιάχνουμε μία γελοιογραφία διογκώνουμε τις ατέλειες των προσώπων και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που δεν αρέσουμε στις γυναίκες πολιτικούς. Αλλά το θέμα είναι να μην επικεντρώνεται εκεί η συζήτηση, να μην χάνεται το νόημα».
Και το νόημα σε μία γελοιογραφία, σαν και αυτήν που υπέγραψε ο κ Πετρουλάκης κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων του περασμένου καλοκαιριού, είναι πιο δυσεύρετο απ’ ότι στον πεζό λόγο. Γι’ αυτό και η αρθρογραφία, στην οποία έχει επίσης αφιερωθεί τα τελευταία χρόνια ο ίδιος, στοχοποιείται πιο εύκολα και συχνά από τα πρόσωπα που θίγονται. Αλλά φαίνεται ότι παρότι συνεχίζουν, απλώς, να κάνουν τη δουλειά τους, οι γελοιογράφοι έχουν αρχίσει να χάνουν τους φίλους τους στο πολιτικό πεδίο.
«Δαπανώ πολύ χρόνο και ενέργεια για να ξεχάσω τι μπορεί να συμβεί», λέει ο κ. Χαντζόπουλος. Αλλά μέχρι εκεί. Αφού έχει περάσει αυτός ο χρόνος, το χέρι απελευθερώνεται από κάθε κακιά σκέψη. «Αν αυτολογοκρίνεσαι είναι σαν να ψαλιδίζεσαι», εξηγεί ο σκιτσογράφος. «Αν αφήσουμε να εμφιλοχωρήσει ο φόβος στο μυαλό μας, πρέπει να αλλάξουμε επάγγελμα», προσθέτει ο κ. Πετρουλάκης.
Αλλά αυτά είναι τα πιο «εύκολα» του επαγγέλματος. Τα δύσκολα φτάνουν όταν πρέπει να αντιμετωπίσεις τον πόνο του άλλου -είτε μιλάμε για τον πνιγμό ενός πρόσφυγα, είτε για τα θύματα μίας τρομοκρατικής ενέργειας ή για τα «θύματα» μίας οικονομικής κρίσης. «Σε αυτή την περίπτωση μία εικόνα λειτουργεί σαν γροθιά στο στομάχι, πρέπει να επινοήσεις ένα εικονικό εύρημα που να ανταποκρίνεται στο τραγικό γεγονός και να αναδεικνύει το ανθρώπινο», εξηγεί ο κ. Μακρής.
Αντίστοιχα, σύμφωνα με τον κ. Πετρουλάκη, «προτεραιότητά σου είναι να δείξεις σεβασμό, ύστερα να περάσεις ένα μήνυμα ελπίδας και ένα αδιόρατο χιούμορ. Αν δεν το καταφέρεις είναι προτιμότερο να καταφύγεις σε ένα κλισέ που θα εκθέσει εσένα παρά να εκθέσεις την ψυχή σου». Ο κ. Χαντζόπουλος προσπαθεί να αναλογιστεί πώς λειτουργεί εκείνη την ώρα η σκέψη του. «Αισθάνομαι αμήχανα, κάνω αυτό που σκέφτομαι. Μπορεί να μην είναι σαφές, αλλά τα λόγια είναι αμήχανα. Εχω την τύχη να έχω την εικόνα».