Μία συνέντευξη του πάπα Φραγκίσκου προέβαλε η Repubblica, την οποία όμως δεν την πήρε η ίδια αλλά την αλίευσε από ένα βιβλίο που κυκλοφορεί στην Ιταλία και πραγματεύεται τον λεγόμενο ιταλικό νεορεαλισμό, την απαράμιλλη κινηματογραφική σχολή που, στην ουσία, γέννησε ο ίδιος ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος ενηλικιώνοντας απότομα το ιταλικό σινεμά.
Το εν λόγω βιβλίο (το εξώφυλλό του, παρακάτω) το έγραψε ένα στέλεχος του Βατικανού, ο ιερωμένος Ντάριο Εντοάρντο Βιγκανό, ειδικός σε θέματα επικοινωνίας, αλλά και λατινοαμερικανικής καταγωγής όπως και ο πάπας.
«Για την κινηματογραφική παιδεία μου φρόντισαν οι γονείς μου», είπε ο ποντίφικας, «αφού με πήγαιναν, μαζί με τα αδέλφια μου, συχνά στο σινεμά». Καλό, ως φαίνεται, του έκαναν: «Ετσι κατάλαβα τα αποτελέσματα του πολέμου». Ο πάπας Φραγκίσκος θυμήθηκε τις αίθουσες των παιδικών χρόνων του, πόσο μεγάλη εντύπωση του είχαν προξενήσει: «Σαν παιδί πήγαινα στον κινηματογράφο της γειτονιάς, ο οποίος έπαιζε τρεις ταινίες στην αράδα. Είναι αυτή η εικόνα μέρος των πιο όμορφων αναμνήσεων της παιδικής ηλικίας μου».
Αλλά δεν ήταν μόνο τα φιλμ: «Τα Σάββατα με τη μητέρα μου και τα αδέλφια μου ακούγαμε τις όπερες που μετέδιδε το κρατικό ραδιόφωνο. Προτού να ξεκινήσει η σημαντική άρια, η μάνα μας μάς έλεγε να προσέξουμε: ‘Να, παιδιά, αυτό είναι θυαμάσιο τραγούδι’. Ηταν υπέροχο! Και τότε υπήρχαν ταινίες στον κινηματογράφο για τις οποίες οι γονείς μου εφήρμοζαν την ίδια μέθοδο με τις όπερες, δηλαδή μας κέντριζαν την προσοχή».
Ε, κάπως έτσι γεννήθηκε η σχέση του πάπα με τον ιταλικό νεορεαλισμό.
«Τις ταινίες του νεορεαλισμού μού τις έδειξαν πρώτες. Μεταξύ 10 και 12 πρέπει να είδα όλες τις ταινίες με την Αννα Μανιάνι και τον Αλντο Φαμπρίτζι. Φυσικά και τη ‘Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη’, του Ροσελίνι. Μου άρεσε πάρα πολύ. Για εμάς που ήμασταν παιδιά της Αργεντινής αυτές οι ταινίες ήταν πολύ σημαντικές, επειδή μας έκαναν να κατανοήσουμε σε βάθος τη μεγάλη τραγωδία του παγκοσμίου πολέμου. Στο Μπουένος Αϊρες γνωρίζαμε τον πόλεμο κυρίως μέσω των πολλών μεταναστών που είχαν ήδη καταφθάσει: Ιταλοί, Πολωνοί, Γερμανοί… Οι ιστορίες τους άνοιξαν τα μάτια μας σε ένα δράμα που δεν γνωρίζαμε άμεσα, αλλά είναι επίσης χάρη στον κινηματογράφο που έχουμε αποκτήσει μια βαθιά επίγνωση των επιπτώσεών του».
Μιλώντας με έναν δικό του άνθρωπο, όπως είναι ο Βιγκανό, ο πάπας ανοίχτηκε: «Οι ταινίες του νεορεαλισμού έχουν διαμορφώσει τις καρδιές μας και εξακολουθούν να το κάνουν. Θα έλεγα περισσότερα: αυτές οι ταινίες μάς έχουν διδάξει να βλέπουμε την πραγματικότητα με νέα μάτια. Πόση ανάγκη έχουμε σήμερα να μάθουμε να κοιτάμε! Η δύσκολη κατάσταση που βιώνουμε τώρα, βαθιά σημαδεμένη από την πανδημία, δημιουργεί ανησυχία, φόβο, απελπισία. Για αυτόν τον λόγο χρειαζόμαστε μάτια ικανά να σπάσουν το σκοτάδι της νύχτας, να μας βοηθήσουμε να δούμε τον ορίζοντα».
Τι έχει συγκρατήσει κυρίως ο πάπας από τον νεορεαλισμό; Το βλέμμα των προσώπων που συγκρατεί για πάντα ο φακός: «Το νεορεαλιστικό βλέμμα προκαλεί τη συνείδηση. Μου αρέσει να αναφέρω συχνά ένα φιλμ του Ντε Σίκα, του 1943, με παιδικά βλέμματα, το ‘Τα παιδιά μάς βλέπουν’, γιατί είναι πολύ όμορφο φιλμ, όλο νοήματα. Σε πολλές ταινίες, το νεορεαλιστικό βλέμμα ήταν το παιδικό βλέμμα στον κόσμο: ένα καθαρό βλέμμα, ικανό να συλλάβει τα πάντα, ένα σαφές βλέμμα μέσω του οποίου μπορούμε αμέσως και σαφώς να αναγνωρίσουμε το καλό και το κακό».
Ο Ντε Σίκα, βέβαια, ήταν ο πατέρας του ιταλικού νεορεαλισμού, λογικό είναι ο πάπας να τον επαινέσει. Αλλά και με τον Φεντερίκο Φελίνι, σκηνοθέτη απομακρυσμένον από το νεορεαλιστικό αρχέτυπο, έχει εντυπωσιαστεί: «Το ‘La strada’ είναι το φιλμ που μου άρεσε περισσότερο από τα υπόλοιπα του Φελίνι. Αναφέρομαι πολύ σε αυτήν την ταινία, στην οποία βρίσκουμε μία σιωπηρή αναφορά στον Αγιο Φραγκίσκο».
Το βλέμμα λοιπόν είναι για τον πάπα Φραγκίσκο η σημαντικότερη παρακαταθήκη του ιταλικού νεορεαλισμού: «Μπόρεσε να κοιτάξει όχι μόνο την ιστορία αυτή καθαυτή, αλλά και μέσα στις καρδιές των ανθρώπων. Και σε αυτό έγκειται η κατήχηση της ανθρωπότητας, και τότε και τώρα. Το βλέμμα που αγγίζει την πραγματικότητα και συγχρόνως την καρδιά μεταμορφώνει την πραγματικότητα. Είναι ένα βλέμμα που σε ανυψώνει, που σε προσκαλεί να σηκωθείς».