Εκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών καθημερινά περιμένουν υπομονετικά τα απορριμματοφόρα σε όλον τον πλανήτη για να μεταφερθούν σε χωματερές, μολύνοντας το περιβάλλον εκατοντάδων χιλιάδων περιοχών και εκτάσεων. Το σύγχρονο οικολογικό κίνημα εστιάζει πολύ στην απαραίτητη διαδικασία ανακύκλωσης υλικών, χωρίς να προσφέρει εναλλακτικές για τον αυξανόμενο όγκο των μη ανακυκλώσιμων σκουπιδιών.
Τον τελευταίο αιώνα, το παγκόσμιο πρόβλημα των αποβλήτων έχει αλλάξει τόσο σε κλίμακα όσο και σε σύνθεση. Αυτές τις μέρες το πλαστικό, με τη μία ή την άλλη μορφή του, είναι διασκορπισμένο σε παρυφές λόφων, φράζει ποτάμια και στροβιλίζεται γύρω από τους ωκεανούς σε τεράστιες στροφές.
Κυκλοφορώντας σε διάφορα σημεία μέσω των ανέμων και της παλίρροιας, μικροσκοπικά νανοπλαστικά υλικά έχουν διεισδύσει σε κάθε είδους υδάτινα οικοσυστήματα, φτάνοντας τόσο στους πόλους της Γης όσο και στις υψηλότερες κορυφές της, με άγνωστες συνέπειες για τον πλανήτη.
Βαθιά ανήσυχος για τη ρύπανση που προκαλείται από μια κουλτούρα απόρριψης ύλης, ο Ολιβερ Φράνκλιν-Γουόλις , βρετανός δημοσιογράφος που έχει συνεργαστεί με τον Economist σε οικολογικά ρεπορτάζ, οδηγείται σε μέρη που απεικονίζουν εντυπωσιακά αυτή την ασυδοσία. Στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Wasteland» (Σκουπιδοχώρα) ο δημοσιογράφος ταξιδεύει σε διάφορα βρώμικα σημεία του πλανήτη.
Επισκέπτεται μια ινδική χωματερή που είναι στοιβαγμένη σχεδόν τόσο ψηλά όσο ένας μιναρές στο Δελχί, τη μεγαλύτερη αγορά μεταχειρισμένων ρούχων της Γκάνας, από την οποία πιστεύεται ότι περνούν 15 εκατομμύρια ρούχα κάθε εβδομάδα, μια πρώην περιοχή εξόρυξης στην Αμερική που καταστρέφεται από τον μόλυβδο, τον ψευδάργυρο και το κάδμιο, και ένα ανενεργό πυρηνικό εργοστάσιο στα βορειοδυτικά της Αγγλίας, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη φυσική ομορφιά της κοντινής Lake District.
Θεωρεί αυτά τα μέρη ως απόδειξη της ανθρώπινης μυωπίας σχετικά με την ευθραυστότητα της Γης και το πεπερασμένο των πόρων της. Τα σκουπίδια, σημειώνει ο συγγραφέας, συχνά εναποτίθενται «στο περιθώριο και στους περιθωριοποιημένους πληθυσμούς».
Εξηγεί την έννοια της «τοξικής αποικιοκρατίας», σύμφωνα με την οποία τα σκουπίδια μεταφέρονται από πλουσιότερες χώρες σε φτωχότερες, και δείχνει από κοντά τις επιζήμιες συνέπειες αυτής της πρακτικής. Ωστόσο, αναγνωρίζει επίσης ότι το εμπόριο απορριμμάτων μπορεί μερικές φορές να είναι επωφελές για τις κοινότητες που τα λαμβάνουν – αυτό που κάποιος θεωρεί άχρηστο, άλλος το αντιμετωπίζει ως πιθανή πηγή εισοδήματος.
Σε όλη την περιήγησή του σε παραμορφωμένα τοπία και βιομηχανικούς αποτεφρωτήρες, ο Φράνκλιν-Γουόλις αποδοκιμάζει την τακτική της «προγραμματισμένης απαξίωσης» πολλών καθημερινών αντικειμένων – όπως, για παράδειγμα, την εμπορία προϊόντων που πρέπει γρήγορα να αντικατασταθούν.
Ενα διαβόητο παράδειγμα των αρχών του 20ού αιώνα ήταν το «καρτέλ των λαμπτήρων» – των κατασκευαστών που συνωμότησαν για να μειώσουν τη διάρκεια ζωής των νημάτων τους. Σήμερα, αντικείμενα που κυμαίνονται από τη «γρήγορη μόδα» ενδυμάτων, έως τα ασύρματα ακουστικά, ενδέχεται να πεταχτούν ή να ξεχαστούν σε ένα συρτάρι πριν της ώρας τους.
Το βιβλίο αποκτά ζωντάνια μέσω της περιγραφής ανθρώπων και τόπων. Ενας εργάτης σε εργοστάσιο χαρτοποιίας στη νότια Αγγλία είναι «φαλακρός σαν αετός και δείχνει σαν μοναχός, με το απαλό σκύψιμο μιας υποποτισμένης τουλίπας». Η εμφάνιση ενός ζηλωτή των μηδενικών αποβλήτων στη βόρεια Αγγλία είναι «κάπου ανάμεσα σε συμπαθή ακτιβιστή για το κλίμα και έμπορο ναρκωτικών σε μουσικό φεστιβάλ».
Τα χρώματα και ο θόρυβος μιας ημέρας στην αγορά της Ακρα σκιαγραφούνται με σύντομες, ζωηρές προτάσεις, όπως και η σκονισμένη αποσύνθεση μιας εγκαταλελειμμένης πόλης στην Πολιτεία της Οκλαχόμα. Ευτυχώς, ο συγγραφέας γράφει με στυλ και για δυσάρεστα πράγματα: οι γερανοί σε μια τοποθεσία για καύση σκουπιδιών «κινούνται αργά, σαν δαμόκλειο σπάθη, ο θόρυβός τους ένα βαθύ βουητό». Η ροή των σκουπιδιών σε ένα εργοστάσιο απορριμμάτων είναι «αδυσώπητη, με χορογραφία μπαλέτου».
Το «Wasteland» είναι γεμάτο γεγονότα, πολλά από αυτά ενδιαφέροντα και γραμμένα νηφάλια. Είκοσι χιλιάδες πλαστικά μπουκάλια πωλούνται παγκοσμίως κάθε δευτερόλεπτο. Ο κόσμος παρήγαγε 2 δισ. τόνους στερεών αποβλήτων το 2016, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί σε 3,3 δισ. τόνους μέχρι το 2050.
Αλλά οι σωροί των αριθμών μπορεί περιστασιακά να προκαλούν πονοκεφάλους. Σε τέτοιες στιγμές, οι αναγνώστες μπορεί να βρουν τον εαυτό τους να συμφωνεί ότι η σπατάλη «δεν είναι το πιο ελκυστικό θέμα» για ένα βιβλίο, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται κοντά στην αρχή του βιβλίου του.
Στο τέλος, όμως, αποκαθηλώνει αυτή την άποψη. Το «Wasteland» δεν προσφέρει νέες λύσεις στο πρόβλημα των απορριμμάτων. Ο Φράνκλιν-Γουόλις θέλει να αγοράζουμε λιγότερο και να ανακυκλώνουμε περισσότερο. Επίσης, ζητά καταστολή του φαινομένου «greenwashing» – όπου οι πολυεθνικές εταιρείες προβάλλουν υπερβολικούς ισχυρισμούς σχετικά με τα περιβαλλοντικά τους διαπιστευτήρια.
Μέσα από όλα αυτά, τελικά καταφέρνει να περιγράψει το μέγεθος της πρόκλησης. Το βιβλίο του είναι κάτι σαν οικολογικό ευαγγέλιο, που καλό θα ήταν να προκαλέσει σοβαρές συζητήσεις σε αίθουσες συνεδριάσεων και κοινοβούλια.