Σε έναν λόφο με θέα στην πόλη του Παλέρμο, στη Σικελία, βρίσκεται ένα λιγότερο γνωστό στολίδι της ιταλικής τέχνης – ο καθεδρικός ναός του Μονρεάλε. Χτισμένος τον 12ο αιώνα, όταν η πόλη ήταν υπό νορμανδική κατοχή, διαθέτει τα μεγαλύτερα σε έκταση ψηφιδωτά βυζαντινού τύπου της Ιταλίας, και δεύτερα πίσω από εκείνα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Τώρα, όπως αναφέρει δημοσίευμα του BBC, το κτίσμα, που έχει χαρακτηρισθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO, υποβλήθηκε σε εκτεταμένη αποκατάσταση, ώστε να επανέλθει στην παλιά του αίγλη. Τα ψηφιδωτά του εντυπωσιάζουν, προκαλούν δέος και εμπνέουν τους επισκέπτες.
Πρότυπό τους είναι ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, την ανατολική πρωτεύουσα της άλλοτε Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τα ψηφιδωτά του Μονρεάλε εκτείνονται σε πάνω από 6.400 τετραγωνικά μέτρα, και περιέχουν περίπου 2,2 κιλά συμπαγούς χρυσού.
Η αποκατάσταση διήρκεσε πάνω από ένα χρόνο, και σε αυτό το διάστημα ο καθεδρικός ναός μετατράπηκε σε οικοδομή, με έναν λαβύρινθο από σκαλωσιές στημένες στο ιερό και στις πτέρυγες του ναού. Τοπικοί εμπειρογνώμονες του ιταλικού υπουργείου Πολιτισμού ηγήθηκαν μιας σειράς παρεμβάσεων, ξεκινώντας από την αφαίρεση ενός παχέος στρώματος σκόνης που είχε συσσωρευτεί στα ψηφιδωτά όλα αυτά τα χρόνια.
Ακολούθως επισκεύασαν μερικά από τα πλακάκια που είχαν χάσει το σμάλτο και το φύλλο χρυσού τους, με αποτέλεσμα να μοιάζουν με μαύρα στίγματα όταν τα παρατηρούσε κανείς από κάτω. Τέλος, επενέβησαν στα σημεία του ναού όπου ξεκολλούσαν τα πλακάκια από τον τοίχο, αποκαθιστώντας τα.
Η εργασία στα ψηφιδωτά ήταν μια πρόκληση και μια τεράστια ευθύνη, σύμφωνα με τον πατέρα Νίκολα Γκάγκλιο, που λειτουργεί ως ιερέας στο ναό τα τελευταία 17 χρόνια και παρακολουθούσε στενά τις εργασίες αποκατάστασης, σαν γύπας. «Η ομάδα προσέγγισε τις απαιτητικές εργασίες της με τεράστια προσοχή», λέει στο BBC.
Υπήρξαν στιγμές που κάποια απρόβλεπτα ζητήματα τους ανάγκαζαν να σταματήσουν τις εργασίες τους μέχρι να βρουν λύσεις. «Για παράδειγμα, όταν έφτασαν στο ταβάνι, συνειδητοποίησαν ότι στο παρελθόν είχε καλυφθεί με ένα στρώμα βερνικιού που είχε κιτρινίσει, και έπρεπε να το ξεκολλήσουν – κυριολεκτικά σαν μεμβράνη», εξηγεί ο πατήρ Νίκολα.
Τα ψηφιδωτά είχαν ανακαινισθεί εν μέρει το 1978, αλλά αυτή τη φορά οι παρεμβάσεις είχαν πολύ ευρύτερο πεδίο και περιελάμβαναν την αντικατάσταση του παλιού συστήματος φωτισμού. Τα φώτα ήταν χαμηλά και ενεργοβόρα και αδικούσαν το μεγαλείο των ψηφιδωτών, σύμφωνα με τον Ματέο Κουντάρι, μάνατζερ της εταιρείας Zumtobel, που ανέλαβε την εγκατάσταση νέου φωτισμού.
Η βασική πρόκληση της ομάδας ήταν να επιτύχει τον τοπικό φωτισμό των ψηφιδωτών σύμφωνα με τις ανάγκες του καθεδρικού ναού. «Παράλληλα θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα που θα μπορούσε να επισκευασθεί, ή και να αντικατασταθεί σε 10 ή 15 χρόνια, χωρίς να προκαλεί φθορές στο κτίριο», λέει ο Κουντάρι στο BBC.
Αυτό το πρώτο μέρος των εργασιών κόστισε συνολικά 1,1 εκατομμύρια ευρώ. Τώρα σχεδιάζεται ένα δεύτερο, με επίκεντρο την κεντρική αίθουσα του ναού, που θα ολοκληρώσει τη διαδικασία αποκατάστασης και θα επαναφέρει τον καθεδρικό ναό στην αίγλη που γνώρισε από τον Μεσαίωνα.