«Πολλά λόγια, πράξη καμία». Αυτός ο πρωτοσέλιδος τίτλος της αντιπολιτευόμενης Sozcü μαρτυρά το νέο πρόβλημα για τον Ταγίπ Ερντογάν, μετά την αναγνώριση, το Σάββατο, από τις ΗΠΑ του Τζο Μπάιντεν, της Γενοκτονίας των Αρμενίων: ενώ η Αγκυρα διαμαρτύρεται, απειλεί και χαρακτηρίζει «εξωφρενική» τη δήλωση του 46ου προέδρου ΗΠΑ, η αντιπολίτευση στην Τουρκία επιτίθεται στον τούρκο πρόεδρο για ατολμία.
O Ερντογάν έχει συγκαλέσει υπουργικό συμβούλιο –επισήμως με ατζέντα το νέα ξέσπασμα του κορονοϊού και τα προβλήματα της οικονομίας, αλλά ουσιαστικά στη σκιά της ιστορικής απόφασης των ΗΠΑ που ανατρέπει μια πολιτική δεκαετιών απέναντι σε αυτό το ιστορικό ταμπού των Τούρκων.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας δεν προέβη σε δημόσια δήλωση για το θέμα –αρκέστηκε να μιλήσει γενικά για «τρίτους» που παρεμβαίνουν στα της χώρας του–, ενώ μαζί με κάποιες σποραδικές δηλώσεις καταδίκης από αξιωματούχους κλήθηκε και ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αγκυρα στο υπουργείο Εξωτερικών για εξηγήσεις –τα «τυπικά», δηλαδή. Ακόμα και τις αναμενόμενα ακραίες δηλώσεις του υπουργού Αμυνας, Χουλουσί Ακάρ, ο οποίος είπε ότι η Ιστορία δεν ξαναγράφεται από πολιτικές δηλώσεις και κάλεσε τις ΗΠΑ να ξαναδούν τη δική τους Ιστορία αν θέλουν να χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις, δεν τις λέει κάποιος και είδηση. Ούτε είδηση είναι ότι η φιλοκυβερνητική Hurriyet διάβασε και πάλι «σχέδιο ανατροπής» του Ερντογάν.
Από την αντιπολίτευση όμως βρήκαν πάτημα να θυμίσουν ότι για όλα φταίει ο Ερντογάν. Επεσήμαναν ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας διεξάγει μια τόσο απερίσκεπτη εξωτερική πολιτική, η οποία έφερε αυτό το αρνητικό αποτέλεσμα. Πολλοί, εξάλλου, στάθηκαν στο γεγονός ότι ο Μπάιντεν είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ερντογάν την Παρασκευή, κατά την οποία τον ενημέρωσε σχετικά με την πρόθεσή του να μιλήσει για Γενοκτονία των Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1915.
«Δεν είχε καν το θάρρος να του κλείσει το τηλέφωνο», είπε αντιπολιτευόμενος βουλευτής για τον τούρκο πρόεδρο.
Από την πλευρά του Ερντογάν, ο μόνος που έσπευσε να δώσει ένα κάποιο στίγμα ήταν ο Ιμραήμ Καλίν, εξ απορρήτων και σύμβουλος του προέδρου, ο οποίος είπε, στο Reuters, ότι «θα υπάρξει αντίδραση διαφορετικής μορφής και είδους και βαθμού τις επόμενες ημέρες και μήνες».
Ο Καλίν δεν διευκρίνισε εάν η Aγκυρα θα περιορίσει την πρόσβαση των ΗΠΑ στην αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ στη νότια Τουρκία, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη του διεθνούς συνασπισμού που πολεμά τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ ή άλλα μέτρα που μπορεί να λάβει.
Τούρκοι αξιωματούχοι καταδίκασαν φραστικά τη δήλωση του Μπάιντεν και ο Καλίν είπε ότι ο Ερντογάν θα διευθετήσει το θέμα μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου τη Δευτέρα. «Σε χρόνο και τόπο που θεωρούμε κατάλληλο, θα συνεχίσουμε να απαντάμε σε αυτήν την πολύ ατυχή και άδικη δήλωση», τόνισε.
Η Τουρκία δέχεται ότι πολλοί Αρμένιοι που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις με τις οθωμανικές δυνάμεις στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά αρνείται ότι οι δολοφονίες οργανώθηκαν συστηματικά και ότι ως εκ τούτου συνιστούν γενοκτονία. Τώρα όμως η Γενοκτονία των Αρμενίων είναι και αναγνωρισμένη, με τη σφραγίδα των ΗΠΑ.
Οι φόβοι των αποζημιώσεων
Οπως μάλιστα μετέδωσε η Αριάνα Φερεντίνου, ανταποκρίτρια της ΕΡΤ1 στην Κωνσταντινούπολη, στην Τουρκία υπάρχουν τώρα φόβοι αν η Γενοκτονία μετατραπεί σε αδίκημα κατά της ανθρωπότητας, αν δηλαδή οι αμερικανοί δικηγόροι το θεωρήσουν όλο αυτό ως νομική βάση για διεκδικήσεις από απογόνους Αρμένιων οι οποίοι θα ζητήσουν αποζημιώσεις για υφαρπαγή περιουσιών και καταστροφές που υπέστησαν κατά τον εκτοπισμό τους από τις εστίες τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Καλίν έσπευσε να σημειώσει ότι αμερικανοί αξιωματούχοι διαβεβαίωσαν την τουρκική προεδρία ότι η δήλωση Μπάιντεν δεν παρέχει νομική βάση για πιθανές αξιώσεις αποζημιώσεων για τις δολοφονίες…
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια μετατόπιση της αμερικανικής διπλωματίας. Επί δεκαετίες, ψηφίσματα για την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων καθυστερούσαν στο αμερικανικό Κογκρέσο συχνά εξαιτίας της αποτελεσματικής πίεσης του τουρκικού λόμπι στην Ουάσινγκτον. Παράλληλα οι πρόεδροι των ΗΠΑ απέφευγαν να κάνουν λόγο για «γενοκτονία» φοβούμενοι μια επιδείνωση στις σχέσεις με την Τουρκία.
Αλλά αυτές οι σχέσεις έχουν ήδη διαταραχθεί. Η Ουάσινγκτον επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία για την αγορά ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων, ενώ η Άγκυρα θύμωσε που οι Ηνωμένες Πολιτείες όπλισαν τους μαχητές της πολιτοφυλακής των Κούρδων της Συρίας YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού) και δεν εξέδωσαν στην Τουρκία τον Φετουλάχ Γκιουλέν, μουσουλμάνο ιεροκήρυκα που έχει την έδρα του στις ΗΠΑ, τον οποίο η Άγκυρα κατηγορεί ότι ενορχήστρωσε την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.
Η διαχείριση αυτών των διαφορών θα είναι τώρα ακόμη πιο δύσκολη, δήλωσε ο Καλίν. «Ολα όσα κάνουμε με τις Ηνωμένες Πολιτείες θα επηρεάζονται από αυτή την πολύ ατυχή δήλωση», είπε.
Ωστόσο, ο Ερντογάν είπε στον πρόεδρο των ΗΠΑ όταν μίλησαν τηλεφωνικά την Παρασκευή, στην πρώτη τους συνομιλία από τότε που ο Μπάιντεν ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από τρεις μήνες, ότι θα ήταν «κολοσσιαίο λάθος» να προχωρήσει στη δήλωσή του.
«Το να μειώνονται όλα αυτά σε μια λέξη και να γίνεται προσπάθεια να υπονοηθεί ότι οι Τούρκοι ενεπλάκησαν, οι Οθωμανοί πρόγονοί μας ενεπλάκησαν σε πράξεις γενοκτονίας είναι απλά εξωφρενικό», δήλωσε ο Καλίν. «Δεν υποστηρίζεται από ιστορικά γεγονότα».
Σημείο καμπής για ΗΠΑ – Τουρκία
Ενδιαφέρον ωστόσο έχει το πώς τα γερμανικά ΜΜΕ διάβασαν την ενέργεια του Μπάιντεν. Οπως ανέφερε η Deutshe Welle, στην αποδελτίωση του γερμανικού Τύπου, η Süddeutsche Zeitung συνδέει την αναγνώριση της Γενοκτονίας της Αρμενίας με τα προβλήματα της Τουρκίας με την Ελλάδα: «Ενα ακόμη επιβαρυντικό στοιχείο στις σχέσεις των δύο χωρών είναι η διαμάχη (της Τουρκίας) με την Ελλάδα σχετικά με τα πιθανολογούμενα ενεργειακά κοιτάσματα στην ανατολική Μεσόγειο. Η νατοϊκή Τουρκία απειλεί συνεχώς τη νατοϊκή Ελλάδα με χρήση στρατιωτικής βίας. Η Ουάσιγκτον δεν κρύβει την υποστήριξή της στην Ελλάδα και συμμετείχε μάλιστα εκεί σε ναυτική άσκηση. … Αντικειμενικά ο Μπάιντεν χωρίς αμφιβολία έχει δίκιο με τη λέξη “γενοκτονία”. Αλλά πολιτικά ωστόσο πρέπει να καταφέρει, ώστε η Τουρκία, ως χώρα του ΝΑΤΟ και περιφερειακή δύναμη, να μην συνεχίσει να δημιουργεί προβλήματα με την κάθε ευκαιρία. Ας ελπίσουμε ότι ο αμερικανός πρόεδρος που μιλά ξεκάθαρη γλώσσα, γνωρίζει πώς μπορεί να το καταφέρει», ανέφερε η εφημερίδα.
Η Stuttgarter Zeitung κρίνει ότι η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων αποτελεί σημείο καμπής στις διμερείς σχέσεις, και όχι μόνο. “Μέχρι τώρα ο πρόεδρος Ερντογάν ενεργούσε σαν να ήταν η Τουρκία για τη Δύση τόσο απαραίτητη, που ακόμη και η αμερικανική υπερδύναμη θα έπρεπε να προσέχει να μην την “εκνευρίζει”. Αλλά αυτό άλλαξε. Ο Μπάιντεν θέλει να κάνει σαφές στην Άγκυρα ότι η Τουρκία χρειάζεται τις ΗΠΑ από ότι το αντίθετο. Η κυβέρνηση Μπάιντεν θεωρεί τον Ερντογάν ως έναν αυταρχικό ηγέτη, στον οποίο πρέπει να τεθούν όρια. Το μήνυμα ότι του Αμερικανού προέδρου είναι ότι η Τουρκία πρόκειται να χάσει τη Δύση και με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ αλλάζουν τους κανόνες παιχνιδιού».