Με το Νομπέλ Ειρήνης 2021 τιμήθηκαν την Παρασκευή δύο δημοσιογράφοι: η 58χρονη Μαρία Ρέσα από τις Φιλιππίνες και ο 60χρονος Ντμίτρι Αντρέγεβιτς Μουράτοφ από τη Ρωσία, η δουλειά των οποίων έχει εξοργίσει τις κυβερνήσεις στις χώρες τους.
Η νορβηγική επιτροπή απένειμε το βραβείο από κοινού στους δύο δημοσιογράφους, για «τις προσπάθειές τους να προστατεύσουν την ελευθερία της έκφρασης, η οποία είναι προαπαιτούμενο για τη δημοκρατία και τη μακροχρόνια ειρήνη».
Η Ρέσα και ο Μουράτοφ «αντιπροσωπεύουν όλους τους δημοσιογράφους που υπερασπίζονται αυτό το ιδανικό σε έναν κόσμο όπου η δημοκρατία και η ελευθερία του Τύπου βρίσκονται αντιμέτωπες με όλο και περισσότερο αντίξοες συνθήκες», δήλωσε στο Οσλο η πρόεδρος της Επιτροπής, Μπέριτ Ράις-Αντερσεν.
Το φετινό βραβείο είναι το πρώτο που δίνεται σε δημοσιογράφους μετά τον Γερμανό Καρλ φον Οσιέτσκι, ο οποίος είχε τιμηθεί το 1935 επειδή αποκάλυψε το μυστικό μεταπολεμικό πρόγραμμα επανεξοπλισμού της χώρας του.
«Η ελεύθερη και βασισμένη στα γεγονότα δημοσιογραφία αποτελεί προστασία εναντίον της κατάχρησης εξουσίας, των ψεμάτων και της πολεμικής προπαγάνδας», δήλωσε η Ράις-Αντερσεν.
Το βραβείο -ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα και χρηματικό έπαθλο 10 εκατομμυρίων κορωνών Σουηδίας (σχεδόν 980.000 ευρώ)- θα απονεμηθεί στις 10 Δεκεμβρίου στο Οσλο με φυσική παρουσία, εφόσον οι υγειονομικές συνθήκες το επιτρέψουν. Η 10η Δεκεμβρίου είναι η επέτειος του θανάτου του σουηδού βιομηχάνου Αλφρεντ Νομπέλ, ο οποίος ίδρυσε τα βραβεία με τη διαθήκη του το 1895.
Ρέσα: «Εχω πάθει σοκ»
Η Ρέσα «χρησιμοποιεί την ελευθερία της έκφρασης για να εκθέσει τις καταχρήσεις της εξουσίας και τον αυξανόμενο αυταρχισμό στη χώρα στην οποία γεννήθηκε, τις Φιλιππίνες», σύμφωνα με το σκεπτικό της Επιτροπής.
«Εχω πάθει σοκ», ήταν η πρώτη δήλωση της Μαρία Ρέσα, η οποία έχει συνιδρύσει το δημοσιογραφικό σάιτ Rappler.
«Ενας κόσμος χωρίς γεγονότα σημαίνει ένας κόσμος χωρίς αλήθεια και χωρίς εμπιστοσύνη», πρόσθεσε, υπογραμμίζοντας ότι το Rappler «θα εξακολουθήσει να κάνει αυτό που κάναμε».
Η Ρέσα, που είναι γνωστή μεταξύ άλλων για τις επικρίσεις της εις βάρος του προέδρου των Φιλιππίνων Ροντρίγο Ντουτέρτε, εκτίμησε ότι «είναι η καλύτερη περίοδος να είσαι δημοσιογράφος». «Αυτές οι περίοδοι που τα πράγματα είναι πιο επικίνδυνα, είναι αυτές που είναι πιο σημαντικό», εξήγησε.
«Εχω μείνει άφωνη, σας ευχαριστώ πάρα πολύ», δήλωσε η Ρέσα στον Ολαφ Νόελσταντ, γραμματέα της νορβηγικής επιτροπής, όταν αυτός την πήρε τηλέφωνο για να την ενημερώσει για τη βράβευσή της λίγο προτού ανακοινωθεί επισήμως.
Η Ρέσα και ο ιστότοπος Rappler έχουν βρεθεί επανειλημμένα στο στόχαστρο δικαστικών ερευνών επειδή δημοσίευσαν επικριτικά άρθρα για την πολιτική του Ντουτέρτε, κυρίως για τον πόλεμο που έχει κηρύξει κατά των ναρκωτικών.
Οι διαδικτυακές απειλές ξεκίνησαν λίγο μετά την ορκωμοσία του Ντουτέρτε στην προεδρία των Φιλιππίνων το 2016 και την έναρξη του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» στον οποίο έχουν σκοτωθεί χιλιάδες άνθρωποι και πλέον ερευνάται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Στα τέλη του 2016 η Ρέσα εκτιμούσε ότι δεχόταν μέσω ίντερνετ περισσότερα από 90 υβριστικά μηνύματα την ώρα.
Το Rappler είναι ένα από τα μέσα που δημοσιοποίησαν σοκαριστικές φωτογραφίες από εκτελέσεις και αμφισβήτησαν τη νομική βάση του πολέμου κατά των ναρκωτικών.
Οι επικριτικές της θέσεις τής κόστισαν δύο συλλήψεις, διώξεις για δυσφήμηση ή οικονομική απάτη και σωρεία απειλών μέσω διαδικτύου.
Οι υπέρμαχοι της ελευθερίας του Τύπου αποδίδουν τις διώξεις αυτές στην κυβέρνηση Ντουτέρτε, η οποία όμως αρνείται ότι έχει οποιοδήποτε ρόλο.
Ο φιλιππινέζος πρόεδρος έχει καταφερθεί ονομαστικά εναντίον του Rappler, τον οποίο χαρακτήρισε «ιστότοπο fake news» μετά τη δημοσιοποίηση ενός άρθρου επικριτικού προς έναν στενό του σύμβουλο.
Η πρώην ανταποκρίτρια του CNN είναι αυτή την περίοδο ελεύθερη υπό όρους αναμένοντας την απόφαση εφετείου για μια υπόθεση δυσφήμησης.
Τον Απρίλιο, η Ρέσα είχε τιμηθεί με το βραβείο της Ελευθερίας του Τύπου που απονέμει η UNESCO σε αναγνώριση για «την αέναη μάχη της υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης».
Μουράτοφ: Αφιερωμένο στους έξι δολοφονημένους δημοσιογράφους της εφημερίδας μου
Ο Μουράτοφ, το 1993, ίδρυσε την εφημερίδα Novaya Gazeta, «την πιο ανεξάρτητη στη Ρωσία» και, όπως ανέφερε η Επιτροπή, «επί δεκαετίες μάχεται για την ελευθερία του λόγου στη Ρωσία, κάτω από ολοένα και πιο αντίξοες συνθήκες».
Οπως ανέφερε η επιτροπή του βραβείου στο σκεπτικό της, η εφημερίδα του Μουράτοφ δημοσιεύει σημαντικές δημοσιογραφικές έρευνες για τη διαφθορά, την αστυνομική βία, τις παράνομες συλλήψεις, την κατάχρηση εξουσίας, την εκλογική νοθεία και τα εργοστάσια των τρολ και τη δράση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων εντός και εκτός Ρωσίας».
Ο Μουράτοφ δήλωσε ότι αφιερώνει το Νομπέλ Ειρήνης, στη Novaya Gazeta, ης οποίας είναι διευθυντής και στους συνεργάτες του που δολοφονήθηκαν λόγω της εργασίας τους και των ερευνών τους.
«Δεν είναι ένα προσωπικό βραβείο. Είναι ένα βραβείο της Novaya Gazeta. Είναι ένα βραβείο για όσους σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα των ανθρώπων στην ελευθερία της έκφρασης», δήλωσε ο Μουράτοφ, όπως μετέδωσε το πρακτορείο TASS, ενώ διάβασε και έναν κατάλογο με τα ονόματα των έξι δημοσιογράφων και συνεργατών της εφημερίδας που έχουν δολοφονηθεί, ανάμεσά τους και η Αννα Πολιτόφσκαγια, πριν 15 χρόνια.
«Δεν θα πάμε πουθενά, δεν είμαστε ξένοι πράκτορες, δεν χρηματοδοτούμαστε από το εξωτερικό, θα μείνουμε και θα εργαστούμε στη Ρωσία», είχε πει ο Μουράτοφ τον Μάρτιο.
Η εφημερίδα διακρίθηκε κυρίως για τις αποκαλύψεις της για τις εξωδικαστικές εκτελέσεις και τις διώξεις εναντίον των ομοφυλόφιλων στην Τσετσενία και για τη συμμετοχή της στις διεθνείς έρευνες των «Panama Papers».
Συγχαρητήρια από το Κρεμλίνο
Το Κρεμλίνο χαιρέτισε το «θάρρος» και το «ταλέντο» του Ντμίτρι Μουράτοφ, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τον αγώνα του υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης, ως επικεφαλής της μεγαλύτερης αντιπολιτευόμενης εφημερίδας.
«Μπορούμε να συγχαρούμε τον Ντμίτρι Μουράτοφ. Εργάζεται αδιαλείπτως σύμφωνα με τα ιδανικά του, διατηρώντας τα. Είναι ταλαντούχος και θαρραλέος», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο εκπρόσωπος της ρωσικής προεδρίας Ντμίτρι Πεσκόφ.
Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα: Η βράβευση είναι «έκκληση για δράση»
Οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα (RSF) δέχθηκαν με χαρά τη βράβευση, τονίζοντας ότι πρόκειται για «ένα ισχυρό μήνυμα, μια έκκληση για δράση».
«Αυτή τη στιγμή δύο συναισθήματα κυριαρχούν: η χαρά και η εγρήγορση», δήλωσε ο Κριστόφ Ντελουάρ, γενικός γραμματέας των RSF, μιλώντας σε δημοσιογράφους από την έδρα της οργάνωσης στο Παρίσι.
«Η χαρά διότι είναι ένα υπέροχο και πολύ ισχυρό μήνυμα υπέρ της δημοσιογραφίας. Ενας πολύ ωραίος φόρος τιμής σε δύο δημοσιογράφους (…) που εκπροσωπούν το σύνολο των δημοσιογράφων στον πλανήτη που παίρνουν ρίσκα για να προωθήσουν το δικαίωμα στην ενημέρωση», εξήγησε ο Ντελουάρ.
«Και παράλληλα ένα αίσθημα εγρήγορσης διότι η δημοσιογραφία έχει αποδυναμωθεί, διότι η δημοσιογραφία δέχεται επιθέσεις, διότι οι δημοκρατίες δέχονται επιθέσεις, διότι η παραπληροφόρηση και οι φήμες αποδυναμώνουν τόσο τη δημοσιογραφία όσο και τις δημοκρατίες και έχει έρθει η ώρα να δράσουμε», κατέληξε.
ΟΗΕ: «Αναγνώριση του έργου των δημοσιογράφων»
Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα συνεχάρη τη Μαρία Ρέσα και τον Ντμίτιρ Μουράτοφ, λέγοντας ότι η βράβευση αυτή συνιστά «αναγνώριση της σημασίας της εργασίας των δημοσιογράφων στις πιο δύσκολες συνθήκες».
«Εδώ και χρόνια βλέπουμε μια αύξηση των επιθέσεων εναντίον δημοσιογράφων, όπως και κατά τη διάρκεια των lockdown», δήλωσε η εκπρόσωπος της υπηρεσίας Ραβίνα Σαμντασάνι σε συνέντευξη Τύπου στη Γενεύη.
«Νομίζω πως μιλώ εκ μέρους της Υπατης Αρμοστή (Μισέλ Μπατσελέτ) όταν λέω συγχαρητήρια σε όλους τους δημοσιογράφους εκεί έξω που κάνουν τη δουλειά τους για να μας ενημερώνουν και να ενισχύουν τη φωνή των θυμάτων παντού στον κόσμο», πρόσθεσε.