Πέρασαν σχεδόν 51 χρόνια από το 1967. Στις 17 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς ο κόσμος της τζαζ και της μουσικής γενικότερα θρηνούσε τον θάνατο του βιρτουόζου σαξοφωνίστα και εξαίσιου συνθέτη Τζον Κολτρέιν. Δυσαναπλήρωτο το κενό του…
Αν και το πέρασμά του από τη μουσική σκηνή ήταν σύντομο -η προσωπική καριέρα του κράτησε μόλις επτά χρόνια-, κατάφερε να αφήσει πίσω του μια πλούσια δισκογραφία. Με περισσότερες από πενήντα ηχογραφήσεις, σημάδεψε μια για πάντα την αφροαμερικανική μουσική παράδοση στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, άφησε το δικό του αποτύπωμα και όρισε εκ νέου την Τζαζ.
Το παίξιμό του αρχικά χαρακτηρίστηκε ως νεωτερικό, ενώ -σταδιακά- ξέφυγε από τα όρια του συμβατικού αυτοσχεδιασμού και πέρασε σε ένα μοναδικό επίπεδο, σε μια νέα διάσταση την οποία όρισε ο ίδιος. Υπερβολές λόγω προσωπικού θαυμασμού; Οι πιονέροι τού συγκεκριμένου μουσικού είδους τον έχουν αποθεώσει ήδη, οπότε ό,τι και να γραφεί πλέον θα αποτελεί ένα απλό επιστέγασμα όσων έχουν ήδη συμβεί και αποτελούν γεγονότα.
Το σίγουρο είναι ότι, αποδεδειγμένα, κατά τα τελευταία χρόνια της δημιουργίας του, αλλά και της ζωής του, πορεύτηκε σε μια σχεδόν μοναχική πορεία θρησκευτικής έκστασης. Είχε προλάβει, όμως, να μυήσει εκατομμύρια αυτιά στον ήχο και στις μουσικές του. Οι δίσκοι του, παγκοσμίως, συνεχίζουν να ακούγονται ως η Αγία Γραφή της Τζαζ.
Μισόν αιώνα μετά, οι μυημένοι στο σαξόφωνό του πίστευαν ότι τα ήξεραν όλα για εκείνον και, βασικά, θεωρούσαν ότι τα είχαν ακούσει όλα από εκείνον. Η δισκογραφία του έχει καταγραφεί σε συγκεκριμένα βινύλια που έχουν αποκτήσει βαθιές αυλακιές από τη βελόνα των πικ απ, τα μουσικά ευαγγέλια-δίσκοι του έχουν καταχωρηθεί στη Βίβλο της Μουσικής – γνωρίζουμε ποιοι είναι.
Ομως, σύμφωνα με τον Guardian, στα όσα γνωρίζαμε για εκείνον θα πρέπει να προσθέσουμε άλλο ένα κειμήλιο στα όσα ήδη μας έχει χαρίσει ο Κολτρέιν: ένα χαμένο άλμπουμ με πρωτότυπες συνθέσεις του, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Ιουνίου, ανεβάζοντας την Τζαζ σε νέα επίπεδα και παρουσιάζοντας έναν άλλον τρόπο της μουσικής έκφρασης του δημιουργού του.
Αυτός ο δίσκος, ο οποίος θα φέρει τον τίτλο «Both Directions at Once», με τη σημείωση «Lost Album», ηχογραφήθηκε στις 6 Μαρτίου 1963 στα στούντιο Φαν Γκέλντερ, στο Νιου Τζέρσι. Ο χώρος τού ήταν γνώριμος, αφού εκεί ο σαξοφωνίστας είχε ηχογραφήσει και τα κλασικά άλμπουμ «A Love Supreme», «Coltrane», αλλά και το «Ballads». Δίπλα του στο μονωμένο δωμάτιο ήταν ο Τζίμι Γκάρισον στο μπάσο, ο Ελβιν Τζόουνς στα τύμπανα και ο Μακόι Τάινερ στο πιάνο – αλήθεια, πόσοι Τιτάνες της μουσικής χωράνε σε ένα στούντιο;
Προς το παρόν είναι άγνωστο γιατί δεν κυκλοφόρησε ποτέ αυτός ο δίσκος. Το βέβαιο είναι ότι η κύρια μαγνητοταινία στην οποία αποτυπώθηκαν αυτά τα τραγούδια είναι πιθανό να καταστράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70, σε ένα ξεκαθάρισμα που έκανε η δισκογραφική εταιρεία Impulse! στα αρχεία που δεν χρειαζόταν πια, προκειμένου να εξοικονομήσει χώρο στην αποθήκη της! Ομως, ο Κολτρέιν είχε προλάβει να δώσει ένα αντίτυπο από αυτές τις ηχογραφήσεις στην τότε σύζυγό του Ναΐμα, παρ’ ότι η σχέση τους είχε αρχίσει να έχει προβλήματα – χώρισαν τρία χρόνια αργότερα. Αλλά αυτή η κληρονομιά έμεινε στην οικογένεια της πρώην συντρόφου του σπουδαίου μουσικού, παραπεταμένη σε κάποιο σεντούκι, σε κάποιο πατάρι. Τελικά, όμως, αυτός ο θησαυρός βρέθηκε, ταυτοποιήθηκε ως γνήσιο έργο του δημιουργού του και οι κληρονόμοι αποφάσισαν να τον δώσουν στην κυκλοφορία.
Ο Σόνι Ρόλινς, επίσης «κολοσσός» του σαξόφωνου και ζωντανός μύθος της Τζαζ, παρομοίασε αυτή την ανέλπιστη κυκλοφορία «σαν την εύρεση ενός νέου δωματίου στη Μεγάλη Πυραμίδα», στην Πυραμίδα του Χέοπα με τα άγνωστα ακόμα μυστικά και θησαυρούς της. Και δεν έχει άδικο…
Ανάμεσα στα επτά κομμάτια που περιλαμβάνει αυτή η χαμένη μαγνητοταινία υπάρχουν δύο εξαιρετικές πρωτότυπες συνθέσεις, που φέρουν τους τίτλους «Untitled Original 11383» και «Untitled Original 11386», οι οποίες παίχτηκαν με σαξόφωνο σοπράνο. Μια άλλη σύνθεση, το «One Up, One Down», ένα γνωστό κομμάτι για λίγους, είχε ακουστεί σε διάφορα live, αλλά αυτή είναι η στούντιο εκδοχή του, χωρίς παλαμάκια και επευφημίες.
Αυτή η -ακυκλοφόρητη έως τώρα- δισκογραφική δουλειά βρίσκει τον Κολτρέιν σε μια κρίσιμη στιγμή στην καριέρα του. Ηταν δυο χρόνια προτού απελευθερώσει πλήρως τον αυτοσχεδιασμό που είχε μέσα του, κινούμενος προς την Τζαζ χωρίς πλαίσια, δίχως καλούπια. Ο Μπεν Ράτκλιφ, ο οποίος έχει γεμίσει πολλές σελίδες στους Times της Νέας Υόρκης γράφοντας για την Τζαζ και είναι βιογράφος του Κολτρέιν, σημείωσε στον Guardian πως αυτά τα τραγούδια που θα αποτελέσουν τον νέο δίσκο του, δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο καλλιτέχνης αρχίζει να μετακινείται στα τελευταία στάδια της σπουδαίας μουσικής φάσης του. Εκεί, δηλαδή, όπου θα λέγαμε ότι καταστάλαξε στους ήχους που ήθελε να παράγει, με απίστευτες μελωδίες και παράξενα, πρωτόγνωρα μπλουζ. Οσο παράξενη και γοητευτική προσωπικότητα ήταν και ο ίδιος ο Κολτρέιν.
Γενικότερα, οι κριτικές όσων έχουν ακούσει κάποια δείγματα από αυτό το «Lost Album» είναι εγκωμιαστικές. Ο σπουδαίος σαξοφωνίστας Γουέιν Σόρτερ διακρίνει τη μουσική διάθεση του Κολτρέιν να γίνει περισσότερο πολύπλοκος στις μουσικές του, διατηρώντας, όμως, αρχή, μέση και τέλος στις συνθέσεις του. Ο κριτικός Τζαζ του Guardian, Τζον Φόρνχαμ, διακρίνει σε αυτές τις «νέες» μουσικές τις εκλεκτικές ερμηνευτικές συγγένειες με τον Ντιουκ Ελιγκτον, αλλά και τον συγκερασμό του bebop ύφους με τον λυρισμό που κουβαλά, έτσι κι αλλιώς, η Τζαζ.
Ο επίσης εξαίρετος σαξοφωνίστας Εβαν Πάρκερ, όπως δήλωσε και εκείνος στον Guardian, θεωρεί ότι αυτή η δισκογραφική δουλειά είναι «η καλύτερη του Κολτρέιν, αφού κατάφερε να φτάσει στον πυρήνα της μουσικής».
Και εδώ υπερβολές – όπως σημειώθηκε στην αρχή του κειμένου;
Οχι, βέβαια… Οταν αναφερόμαστε σε έναν από τους κορυφαίους μουσικούς του 20ού αιώνα, σε αυτόν που είχε μελετήσει ινδουισμό, καμπάλα, γιόγκα, σούφι, αστρολογία, αφρικανική ιστορία, πυθαγόρειους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη -και όλα αυτά τα πέρασε στις συνθέσεις του- ίσως τα λόγια και τα γραπτά να είναι πολύ φτωχά για να περιγράψουν τη μουσική ιδιοφυία του. Εκ του αποτελέσματος, όποιες νότες έχτισε σε παρτιτούρες αποτελούν μουσικά αριστουργήματα. Γιατί, λοιπόν, να μην είναι και τα «νέα» κομμάτια, αυτού του χαμένου άλμπουμ, του «Both Directions at Once», τα νέα διαμάντια στον ουρανό της μουσικής;
Ρητορικό, όσο και τζαζ, το ερώτημα…