Μια υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα διάρκειας τεσσάρων ετών, που πραγματοποιήθηκε από το 2019 μέχρι τον Οκτώβριο του 2023 στη θαλάσσια περιοχή της Κάσου, έφερε στην επιφάνεια δέκα ναυάγια και σημαντικά ευρήματα, που χρονολογούνται από τα προϊστορικά (3.000 π.Χ.) και τα κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, μέχρι τη βυζαντινή, τη μεσαιωνική και την οθωμανική περίοδο.
Η Κάσος υπήρξε σταυροδρόμι πολιτισμών και κέντρο ναυσιπλοΐας και η πρώτη συστηματική έρευνα στον βυθό της έγινε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, αξιοποιώντας ιστορικά τεκμήρια, κείμενα και πληροφορίες από τα ομηρικά χρόνια μέχρι την νεότερη εποχή, και με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας. Βασικός στόχος της έρευνας είναι ο εντοπισμός, η καταγραφή και η μελέτη των αρχαιοτήτων, και η ανάδειξη της πλούσιας ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της μακραίωνης ναυτικής ιστορίας της Κάσου και του Αιγαίου, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.
Στη συνέχεια, δε, η έρευνα θα επεκταθεί στον βυθό της γειτονικής Καρπάθου. Στο πλαίσιό της δραστηριοποιείται μια διεπιστημονική ομάδα η οποία αποτελείται από επιστήμονες , ειδικευμένους τεχνικούς και εκπαιδευόμενους πλέον των δέκα ειδικοτήτων (αρχαιολόγοι, συντηρητές, τοπογράφοι, μηχανικοί, γεωλόγοι, επαγγελματίες δύτες, ιστορικοί, πολιτιστικοί διαχειριστές και άλλοι).
Κατά τη διάρκεια τεσσάρων αποστολών, η τελευταία από τις οποίες πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 10 – 26 Οκτωβρίου 2023, οι ερευνητές εξερεύνησαν τα νερά γύρω από τις ακτές της Κάσου, σε βάθη που φθάνουν από 20 μέχρι 47 μέτρα. Σύμφωνα, δε, με πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, τα ευρήματα προσφέρουν νέα αρχαιολογικά δεδομένα και πληροφορίες για την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Μεσογείου και την ιστορία της Κάσου, η οποία είναι γραμμένη στη θάλασσα από τους προϊστορικούς χρόνους, με αρχαιότερη αναφορά της στους στίχους της Ιλιάδας.
Ο Ομηρος αναφέρει ότι όταν ξέσπασε ο Τρωικός πόλεμος, ο Φείδιππος, ένας από τους μνηστήρες της ωραίας Ελένης, συμμετείχε στην εκστρατεία μαζί με τον αδελφό του Άντιφο, στο πλευρό των Αχαιών, με 30 καράβια από την Κάσο, την Κάρπαθο, την Κάλυμνο, την Κω και τη Νίσυρο, πράγμα που σημαίνει ότι από τότε η Κάσος είχε συγκροτημένη ναυτική κοινωνία.
«Αυτό το νησί έχει αγνοηθεί προ πολλού στις ιστορικές αφηγήσεις και στόχος μας ήταν να αποκαλύψουμε τη σημασία του στα αρχαία θαλάσσια δίκτυα», δήλωσε στο Newsweek η αρχαιολόγος Ξανθή Αργύρη, η οποία συμμετέχει στο ερευνητικό project.
Τα δέκα ναυάγια ποικίλλουν πολύ ως προς την ηλικία τους: Το παλαιότερο χρονολογείται γύρω στο 3000 π.Χ., ενώ το νεότερο, ένα ξύλινο καΐκι με μεταλλικά στοιχεία, μήκους 20 – 30 μέτρων, πιθανότατα βυθίστηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ομάδα βρήκε επίσης ναυάγια και σημαντικά μεμονωμένα αντικείμενα, τα οποία χρονολογούνται από την προϊστορία (3000 π.Χ.), την Κλασική περίοδο (460 π.Χ.), τα Ελληνιστικά (100 π.Χ. έως 100 μ.Χ.) και τα Ρωμαϊκά χρόνια (200 π.Χ. – 300 μ.Χ.), τη Βυζαντινή περίοδο (800 – 900 μ.Χ.), έως και τη μεσαιωνική και την οθωμανική περίοδο. Το εύρος της χρονολόγησής τους αντανακλά τη σημασία της Κάσου ως «θαλάσσιο σταυροδρόμι ανά τους αιώνες», όπως είπε η θαλάσσια αρχαιολόγος στον δημοσιογράφο του Newsweek, Αρίστο Γεωργίου.
Μερικά από τα πλοία, που ναυάγησαν, μετέφεραν εμπορεύματα από την Ισπανία, την Ιταλία, την Αφρική και την Ασία, αναφέρει η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού. Στα ευρήματα περιλαμβάνονται ένας ισπανικός αμφορέας τύπου Dressel 20 με σφράγισμα στη λαβή του, που χρονολογείται μεταξύ 150-170 μ.Χ., αγγεία πόσης, φιάλες τύπου terra sigillata, αφρικανικής προέλευσης, οι οποίες χρονολογούνται στη ρωμαϊκή εποχή, μια λίθινη άγκυρα της Αρχαϊκής περιόδου (από το 700 έως το 500 π.Χ.), καθώς και άλλα σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια.
Χρησιμοποιώντας σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό, οι ερευνητές τράβηξαν περισσότερες από 20.000 υποβρύχιες φωτογραφίες, οι οποίες αξιοποιήθηκαν για τη μελέτη και τη σύνθεση ψηφιακών απεικονίσεων των ναυαγίων και των ευρημάτων, παρέχοντας πληθώρα πρωτογενών δεδομένων στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι η υποβρύχια έρευνα στην Κάσο αποτέλεσε το θέμα μίας πρωτότυπης κινηματογραφικής παραγωγής της AORI FILMS. Το ντοκιμαντέρ, διάρκειας 11:52 λεπτών, με τίτλο «Κατάδυση στην Ιστορία του Αιγαίου», διαθέσιμο στα ελληνικά και στα αγγλικά στην ιστοσελίδα kasosproject.com, προβάλλεται σε διεθνή φεστιβάλ αρχαιολογικού κινηματογράφου, μεταξύ των οποίων τα φεστιβάλ Τhe Archaeology Channel International Film Festival στην Αμερική και Firenze Archeofilm Festival στην Ευρώπη.