Στο κέντρο της Αθήνας, σε ένα από τα φαρμακεία της γειτονιάς, χτυπάει το τηλέφωνο. Ασθενής από τα βόρεια προάστια αναζητά εναγωνίως το φάρμακό του. Οι απαντήσεις που έχει λάβει από τα φαρμακεία της ευρύτερης περιοχής όπου διαμένει είναι σαν να πέφτει σε… τοίχο.
«Υπάρχει έλλειψη» ακούει κάθε φορά. Σύντομα οι τόνοι ανεβαίνουν. Ασθενής και φαρμακοποιός διαπληκτίζονται τηλεφωνικά. Ο πρώτος επιρρίπτει ευθύνες στον κλάδο. Ο δεύτερος αρχικά απολογείται και έπειτα ξεσπά λέγοντας πως «δεν είναι οι ελλείψεις ευθύνη των φαρμακοποιών».
Τέτοιες σκηνές επαναλαμβάνονται καθημερινά στο σύνολο της επικράτειας. Ενας άλλος συνάδελφός του περιγράφει στο Protagon ότι στις εφημερίες σχηματίζονται ουρές για μία αντιβίωση. Και ενώ σε όλη τη χώρα το θερμόμετρο έχει ανεβεί δραματικά, δηλώνοντας πως το καλοκαίρι είναι εδώ, τα κενά στα ράφια των φαρμακείων παραπέμπουν στον περασμένο χειμώνα, όταν σκευάσματα πρώτης ανάγκης βρίσκονταν σε έλλειψη.
Το ίδιο ισχύει και σήμερα: Αντιβιώσεις, αναπνευστικά φάρμακα, κολλύρια, κρέμες, αντιεμετικά, φάρμακα για ψυχικές διαταραχές, αντιπαρκινσονικά, αντισταμινικά σιρόπια για την ανακούφιση των αλλεργιών στα παιδιά… βρίσκονται πλέον σε έλλειψη επί μήνες, δυσχεραίνοντας την πρόσβαση των πολιτών στην απαραίτητη θεραπεία τους.
Τα τέσσερα μέτρα
Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, το υπουργείο Υγείας και ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) σε ανακοίνωση τους αναφέρουν ότι εστιάζουν σε τέσσερα κύρια μέτρα. Κάθε ένα από αυτά στεγανοποιεί και έναν κρίκο της εφοδιαστικής αλυσίδας (από τη φαρμακοβιομηχανία έως τις φαρμακαποθήκες και τα φαρμακεία) για την αντιμετώπιση των ελλείψεων και την προστασία της Δημόσιας Υγείας και των ελλήνων ασθενών.
Αρχικά, ο Οργανισμός διευκρινίζει ότι «ως έλλειψη θεωρείται η αδυναμία κάλυψης των αναγκών σε επίπεδο δραστικής ουσίας και όχι σκευάσματος, καθώς η ουσία μπορεί να παρέχεται μέσω εναλλακτικών γενοσήμων σκευασμάτων. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν εναλλακτικά σκευάσματα, ενθαρρύνεται η κάλυψη των αναγκών με γενόσημα φάρμακα». Στη συνέχεια, αναλύει ένα προς ένα τα μέτρα:
1. Η απαγόρευση των εξαγωγών αποτελεί μέτρο που εφαρμόζεται προσωρινά και επιλεγμένα με στόχο τη διασφάλιση των αναγκών των ασθενών με φάρμακα τα οποία εξάγονται σε άλλες χώρες , ως εκ τούτου καθίστανται ελλειπτικά ή δυσεύρετα για τον έλληνα ασθενή.
2. Αποφασίστηκε οι φαρμακευτικές εταιρείες να αυξήσουν σημαντικά το επόμενο χρονικό διάστημα τις ποσότητες των φαρμάκων που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, κάτι, άλλωστε, που αποτελεί υποχρέωσή τους.
3. Οι φαρμακαποθήκες υποχρεώνονται να δηλώνουν τις πωλήσεις και τα αποθέματά τους για τα ελλειπτικά φάρμακα σε πραγματικό χρόνο, ώστε να είναι άμεσα διαθέσιμη η εκτίμηση του φαινομένου και η ανεύρεση λύσεων. Για τον λόγο αυτόν αναπτύχθηκε ειδική πλατφόρμα, η οποία θα τεθεί σε λειτουργία μέσα στην εβδομάδα.
4. Με απόφαση του υπουργείου Υγείας, η χορήγηση φαρμάκων που βρίσκονται σε έλλειψη ή σε περιορισμένη διάθεση θα γίνεται από τα φαρμακεία στους ασθενείς μόνον εφόσον αυτά έχουν συνταγογραφηθεί ηλεκτρονικά, βάσει των ενδείξεων και από τις ιατρικές ειδικότητες που προβλέπονται.
Παγκόσμιο πρόβλημα
Στα μέσα του περασμένου Μαΐου, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) είχε προειδοποιήσει ακόμη και για διανομή φαρμάκων με δελτίο, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. «Οι ασθενείς πιθανώς να χρησιμοποιούν λιγότερο αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις και να αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο σφαλμάτων στη φαρμακευτική αγωγή τους», εφόσον δεν επιλυθεί το πρόβλημα, είχε προσθέσει τότε ο EMA, περιγράφοντας όσα θα ακολουθήσουν σχετικά με την ιατροφαρμακευτική φροντίδα των ευρωπαίων ασθενών.
Eπειτα, απηύθυνε συστάσεις προς τη βιομηχανία, όπως οι εξής:
- Αμεση ενημέρωση των εθνικών αρμόδιων αρχών για πιθανές ή πραγματικές ελλείψεις το συντομότερο δυνατό.
- Παροχή πληροφοριών για την καλύτερη πρόβλεψη των πιθανών επιπτώσεων.
- Καθιέρωση ισχυρών σχεδίων πρόληψης και διαχείρισης ελλείψεων.
- Βελτιστοποίηση συστημάτων ποιότητας φαρμακευτικών προϊόντων και αύξηση της ανθεκτικότητας σύνθετων, πολυεθνικών αλυσίδων εφοδιασμού.
- Eγκαιρη επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων στην αλυσίδα εφοδιασμού φαρμάκων.
- Τήρηση γενικών αρχών για την προώθηση της δίκαιης και ισότιμης διανομής των φαρμάκων για την κάλυψη των αναγκών των ασθενών.
Το ελληνικό φαινόμενο
Στα χρόνια της πανδημίας και των κρίσεων που ακολούθησαν, η αδυναμία εξυπηρέτησης των ασθενών παγκοσμίως εντάθηκε εξαιτίας του μοντέλου παραγωγής των σκευασμάτων που βασίζεται σε μια κατακερματισμένη γεωγραφικά μηχανή. Εστιάζοντας, όμως, στις ιδιαιτερότητες της χώρας μας, διαπιστώνεται πως το πρόβλημα είναι χρόνιο (με εξάρσεις και υφέσεις), πολυπαραγοντικό και συνάμα δυσεπίλυτο.
Ετσι, τα μέτρα που ανακοίνωσε ο ΕΟΦ έφεραν αντιδράσεις που αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα του θέματος. Ο Σύνδεσμος Φαρμακευτικής Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), λίγες ώρες μετά την έκδοση του δελτίου Τύπου, σημείωσε πως «το θέμα των ελλείψεων των φαρμάκων είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με πολλές διαστάσεις», υπενθυμίζοντας πως αποτελεί θέμα συζήτησης στις Βρυξέλλες τα τελευταία δυο-τρία χρόνια.
Στην Ελλάδα, όμως, συμπληρώνει, «το θέμα είναι ακόμα πιο πολύπλοκο διότι, εκτός από την έλλειψη πρώτων υλών και δραστικών ουσιών που επηρεάζουν τα εργοστάσια, υπάρχει και το ζήτημα των παράλληλων εξαγωγών πρωτότυπων κυρίως φαρμάκων, το οποίο οφείλεται στις πολύ χαμηλές τιμές σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Απαντώντας στο μέτρο του ΕΟΦ για αύξηση των αποθεμάτων υπογραμμίζουν ότι δεν θα επιφέρει τα προσδοκόμενα αποτελέσματα «εάν δεν εξασφαλίζεται η διαφάνεια και έλεγχος στην αλυσίδα διανομής, δεν θα μειώσει τις ελλείψεις στη χώρα μας και θα επιφέρει δραματική αύξηση του κόστους στη βιομηχανία».
Απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι αποτελεσματικά τα μέτρα, σχολιάζει από την πλευρά του ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος (ΠΦΣ), είναι η καθολική… εφαρμογή τους. «Οπως όλοι γνωρίζουμε, στο ελληνικό Δημόσιο, ενώ υπάρχει σχετική νομοθεσία, η οποία μάλιστα είναι και πολύ αυστηρή, δεν εφαρμόζεται για όλους τους κρίκους της εφοδιαστικής αλυσίδας διακίνησης του φαρμάκου. Επίσης, από το Δελτίο Τύπου προκύπτει η αναγκαιότητα, προκειμένου να λειτουργήσει η δυνατότητα αντικατάστασης ενός γενοσήμου φαρμάκου όταν αυτό είναι ελλειπτικό, να μην παρέχεται από το σύστημα της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης η δυνατότητα στον ιατρό να “κλειδώνει” συγκεκριμένο εμπορικό σκεύασμα».
Οι εκπρόσωποι του κλάδου σημειώνουν επίσης ότι η απαγόρευση των εξαγωγών είναι προσωρινή λύση. Και αυτό γιατί «αν αρθεί εκ νέου η απαγόρευση εξαγωγής τους, θα γίνουν και πάλι άμεσα ελλειπτικά. Ενώ για όσα επιτρέπεται η εξαγωγή τους, αυτά έχουν εξαφανιστεί από την ελληνική αγορά, αφού υπάρχει τεράστια ζήτηση από τις ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες (π.χ. αντιβιοτικά χάπια και σιρόπια, αναπνευστικά σκευάσματα κλπ.)».